HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume 10, Issue 23, 17 November 1874, Page 279

HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI.

Nana noa i kore e mohio, a Hemi Warena, o Manawatu, kaore he tikanga i a matou mo nga Kai-whakawa o te Kooti Whenua. Mehemea he korero whakahe tana, e tika ana kia tukua atu kite Tumuaki ote Kooti. Otira me ki ano matou e kore rawa e tika tana korero, no te mea c puta katoa ana nga kupu whakaoti a nga Kai-whakawa i te aroaro o te tokomaha i roto ite Eooti e tuwhera ana; a, ki mua ote whakapuakanga o te kupu, e karanga tonu ana te Kai-tubituhi o te Kooti ki nga tangata whakahe kia whakatika kite korero. Ko nga mea katoa e whakawakia ana e panuitia ana i roto i te Kaldti i tc tuatahi, a e whai takiwa roa ana e rongo katoa ai nga tangata epa ana kite •whenua, a kite kore ratou e tae kite Kooti ka kiia na ratou ano te he. Tetahi, kite mea e whakaaro ana tetahi tangata kua mate ia i te Kooti, na kua takoto i te Turc he tikanga e taea ai e ia he whakawakanga tuarua. Kua tuhia mai ki a matou, e Hone Heihi, o Rcporua, Turanga, tetahi reta roa, a heoi te tino kupu i roto i taua reta ko tenei, ara e ki ana ka kite ia i ona boa katakata o mua e kore ia e kaha kite whakawai a te rama i taua ra, he " kai rangatira te rama i taua ra;" ano reira ia ka mea e tika ana kia papanitia ete Kawanatanga te heke ote " rama" ite take, me " whakapipi kite pohatu." Eki mai ana " kua puta te whakaaro o te Paremete kia whakakorea nga Porowini; he aha hoki i kore ai e taea te whakakore atu i a Kingi Waipiro?" Na, kite kore e kaha a Hone Heihi kite whakawai a te ■waipiro a te wa e kite ai e ia ona " hoa katakata," me pehea e taea ai e te Kawanatanga te here i ona hiahia ? Mehemea ka whakakorea ete Kawanatanga te waipiro, kia kore e kawea ki tetahi takiwa, akuanei mahi tahae ai nga tangata, a kua kino rawa nga tikanga i reira ai. E hara te Kawanatanga i te atua, a e kore ano hoki e taea e ia te pupuri i nga hiahia me nga whakaaro o nga tangata. Kite mea ka tukua e te tangata ona hiahia kino kia puta, a riro rawa ia hei autaia, hei nanakia e mate ai ona hoa, na ka herea ia, ka whiua ranei, ete Ture—heoi to te Kawanatanga e taea ai. Kaore he mana ote Kawanatanga ctu ke ana itc iwi. He mea whakatu

ia na te iwi, no reira e tika ana Ha haere ona whakaaro i runga .i o te iwi ona whakaaro. Mehemea kua hiahia te nuinga ote iwi kia pehia te mahi kai waipiro, mete hanga ite waipiro, penei e ahei ano ratou kia pera. Penei, heoi he tikanga _mana ko te whakakite atu ki a te Kawanatanga i to ratou hiahia, a kaore he uauatanga i reira ai, no te mea, kua mahi tahi ratou ko te Kawanatanga. Otira kite mea ka tohe tonu te nuinga o te iwi kia mania tonutia te mahi hoko waipiro;" penei kua kore he kaha ote Kawanatanga kite whakakore. Na, tona tikanga tenei, me whakaako i'HEe iwi i te tuatahi, Ma pai ai ratou kia whakakorea taua mahi'' hokohoko waipiro, muri iho ka tika ai te whakatakoto tikanga pera. A, ko ia tangata ko ia tangata e tohe ana kite pupuri i ona hiahia kino, na he mahi whakaako tana i ona hoa, i te iwi nui tonu hoki. Engari, me whakaaro o tatou hoa Maori ki tenei, ara ko te iwi Maori neijhe wehenga iti rawa ia ote "iwi " nui tonu. Tera te iwi nui tonu, ko nga tangata katoa atu o Niu Tirani (te Pakeha raua ko te Maori), o te ao katoa atu hoki—ko te tikanga tena ote kupu nei ote " iwi " e ki nei matou. He nui no nga reta a o matou hoa Maori e tae mai ana ki a matou ki runga ki tenei tikanga, a e ahua whakaaro katoa ana nga tangata nana aua retakei te Kawanatanga he tino mana e taea ai te whakakore i te waipiro, no konei i whakaaro ai matou kia ahua roa he kupu whakaatu ma matou ki runga ki tenei tikanga. Tenei kua tae mai tetahi reta roa rawa a Hoani Maka me etahi atu tangata, he whakaatu mai i ta ratou haerenga atu, ina tata ake nei, i Whangaehu ki Waipukurau, ki Porangahau hoki, rate ara i Tamaki. E ata whakaatu mai ana i a ratou kai i kai ai ratou i nga kainga i te ara, nga tangata i tutakina e ratou, a ratou korero atu kite tangata, me nga korero a nga tangata ki a ratou, mete aha noa atu o a ratou i kite ai. He nui ta ratou whakapai kite kainga a Henare Eata i "Waipukurau, a i kapi rawa tetahi w#hi o taua reta i te whakaaturanga mai o nga whenua a taua Pakeha kua oti te parau, me ona taiepa waea, me ona ana noa atu. E hara i te tikanga korero e panuitia ai taua reta. Tera etahi tangata o Whangaehu kua tuhi mai i tetahi reta he ki mai kaore ratou e pai kite hoko ite whenua i Taangarakau, a e mea ana kia tupato nga Pakeha kite tangata pa ki a ratou kite hoko i taua whenua. Kai te nui te riri o nga tangata ote Wairoa kite Urewera mo to ratou toa kite whakaputa kereme kite whenua i Waihi kia whakawakia i roto ite Kooti Whenua. Heoi ta matou kupu ki o matou hoa o te Wairoa, me haere ratou ki roto kite Kooti whakahe ai i te aroaro o te Kai-whakawa, Ko te reta a Henare Nawaia, Eopata Ngatai, me etahi atu, o Harataunga, mo o ratou hea o te whenua koura, kua tukua atu kite Tari Maori iPo Neke nei. Tenei tereta a te Eer. Gr. P. Mutu, he ki mai no muri iho o te korero i tukua mai e ia o te whakawhetaitanga i te kura i Kaiapoi, kua whakaaro a Te Eiwhi, te kai whakaako o te Kura, raua ko tona wahine, kia whakamatau kite whakaako i etahi o nga tamariki Maori kite whakatangi " piano," ako Hira Mutu raua ko Hana Horomona e akona ana inaianei. Tenei ake ka uru ko etahi. E ki ana te Eev. G-. P. Mutu hei etahi tau, " a mua ake," e kore e kiia nga Maori he " kai whakarongo anake, engari he kai whakatangi." Kua tae mai nga reta a Hutana Taru raua ko Eaniera Hoia.

He morti kua tae rcai:— £ s. d. 1874-75.-—Wiremu "Kingi, o Wangaruru, Pc■whairangi (No. 23) 0 10 0 j> Karaitiana te Mango, o Owhiti, Ahuriri 0 10 0 jj Hoare Whiti, o Tokomaru, TaiKawhiti (No. 23) 0 10 0 jj Haki Wi Kaitaia, o Peria, Mongonui, Akarana (No. 23) 0 2 6 i) A. John Green, Westport 0 0 6 £1 13 0