HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 10, Issue 18, 8 September 1874, Page 229

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua—te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Te Kawakawa, Akuhata, S, 1574. E hoa. —Tena koe. Mail e tuku atu tenei reta ki runga ki tc WaJca Maori kia kite o taua hoa. He whakapai rawa naku ki nga kupu mete whakaaro o te Hutana Taru, me nga kupu whakahoki a te Kai Tuhi o te Waka Maori (kei te Waka o te 16 o Hune kua taha nei). Tika katoa taua reta ki aku i kite ai. Otira tenei ano te nuinga kei au o aua kupu o taua reta, ara te kai nui i te rama apiti ki nga raruraru whenua. E puta katoa ana nga raruraru i roto i enei take e rua. He mate kei te waipiro, jhe mate holci kei te whenua; ko te tino mea kaha rawa o raua e tino mate rawa ai te tangata, he whenua. Koia lioki te take o nga whawhai a nga tupuna o mua, tae noa mai ki nga takiwa i a tatou. Kei te rangona i naianei (ara ki nga takiwa ano ki a Ngatiporou taku e whakaatu ai) a, na te tino kaha o nga rangatira kite pehi i kore ai e tino neke rawa kite kino. Mei kore aua rangatira, mete Kemara, Kai-whakawa, kite pehi i enei raruraru whenua, penei kua patu tetahi i tetahi.

He mate ano hoki kei te waipiro e mate ai te tangata; e hua ai hoki nga lie katoa, te purerau, te tahae, te rawakore, mete tini o nga lie katoa. E hara tenei mea, te waipiro, i te mea puta noa mai kite tangata; na te tangata ia i rapu—na te Pakeha te take o tenei kai; na tona ngakau. i kimi. E hara hoki ite mea no muri nei i kitea ai te mate i roto i tana kai. E mohio ana au no mua ano, no te takiwa e rapua ana te mahinga o taua kai, kaore ano kia oti te hanga e nga kai-rnahi o te waipiro, kua mohiotia ona kino mo te ao e te hunga nana i whakahau kia mahia; kua kite ratou i nga mahi ma te waipiro, koia tenei, lie tango i te wairua ora mete matauranga ote tangata ki waho, ka noho ko te rama ki roto o te tangata, ko ia hei arahi ki nga rori kite mate —lie tamaiti rawa ia na Hatana. Te kite tana hunga he mate kei roto o taua mea ka whakamutu, kaua e tukua kia oti. Kaore i pera—hangaia tonutia e ratou hei mea ahuareka, whakawai mo te tangata, tupu ana taua kai, nui haere ana hei kino i te ao. Tae mai ki nga whakatupuranga o muri mai ka whakawaia tonutia ratou e taua kai whakawai. Te titiro atu kite nui o nga raruraru i roto o te kai a o ratou tupuna, te whakamutu atu i reira koi whaiti ana kiaratou anake, nawai a,ka kapi te ao katoa. Ka taea mai hoki ra a Niu Tirani, te whenua mamao, ka tohatoha noa atu ki tenei motu taua kai. Ka reka kite kaki Maori, ka taheke tonu te whakaaro ki te waipiro. Ka kai nga rangatira, mete iwi, nga tane, nga waliine, tera noa atu te nui o te kai, he kai horo tonu. He ahua tonu hoki no te Maori ki nga kai katoa. E rua, e toru, umu kai e kai ai te tangata kotahi ote Maori ite kainga kotahi. lie pera hoki te wai whakahaurangi. He whakaaro noku ahakoa nui noa nga kupu ako, kupu whakatupato, mo taua kai kia mutu i te tangata te kai, e kore e mutu. Ahakoa kiia me arai i tona tinana ake, e kore ano e mutu; no te mea he ruarua nga tangata e kore ana e kai waipiro, he nui noa atu nga mea e kai ana. Ma era e tohe kia kai ano nga mea e hiahia ana kite .whakamutu. A, me aha rawa ia e mutu ai ? Me arai i nga tangata e hanga ana i te waipiro. Kia pera mete rakau ;ka rangaia mai i te putake mana e maroke noa ona manga katoa. Kia aha hoki te kore ai he moni e puta kite koroni i runga i nga tikanga hokohoko waipiro ? He aha hoki te pai kia riro ma taua kai, e patu nei i te'wairua me te tinana o te tangata, e whakaputa he moni kite koroni. E hoa ma, he whakaaro ra kia pehia taua kai i a tatou. Kati te mahara kite moni, engari mahara kite iwi. Kite kore e taea te arai nga tangata e mahi ana i te waipiro, kati hoki te porearea kite maumau hoha noa kite korero mo te waipiro ; tukua te puau o te taheke o te waipiro kin, tangi ki tane o kaki— o nga kaki toa kite kai waipiro. Kati pea i konei aku kupu, kei hoha te Kai Tuhi kite nui o nga kupu. Kia aha hoki koa ? Kia iti he korero mo tenei autaia, a Kingi "Waipiro ? Pahatene Ngata, o te Tai B-awhiti. LT& roatou kupu mo te reta i runga ake ra, ko te mahinga ote waipiro mete kawenga mai ki uta nei e kore e taea te arai i te wa e manaakitia ana e te nui o te tangata. E kore e taea te ranga ite rakau i te kaha tangata —he hohonu rawa no nga pakiaka. Engari kei nga tangata ano te tikanga. Me whakamutu e ratou te kai, a ka mutu ai hoki te homai. E rite tonu ana te nui ote homaitanga ki te nui ote hiahia ote tangata; a kite kore e hiahiatia, e kore hoki e homai. Ko ia tangata ko ia tangata e kore ana e kai i taua kai he awhina tana, he whakakaha, tetahi wahi, i te tikanga pehi i te mahi kai waipiro. Ka kore e whangaitia te rakau ka mate. Tera ano tetahi rakau e ata tupu marire ana

i te ao, engari he tupu tika ; ma tona ata o taua rakau mana manre e huna i te rakau whakamate tangafca nei, a ka mate lho i ona pakiaka tae ake ki nga manga—ara ko nga hunga ote ao kua whakakotahi nei 1 o ratou whakaaro hei whakakore i te mahi kai waipiro, hei pehi i te mahi hokohoko waipiro.J