TE TAENGA MAI O TE KAIPUKE A TE KUINI, A TE TIARENETA.

Waka Maori, Volume 10, Issue 14, 14 July 1874, Page 171

TE TAENGA MAI O TE KAIPUKE A TE KUINI, A TE TIARENETA.

[He mea whakawhaiti mai no roto i te Niu Tirani Taima nupepa o te 29 o Hune.] Ko te kaipuke a te Kuini, a te "Tiareneta," i tae mai ki roto ki Po Neke i te ahiahi o te ra inanahi, i tika tonu mai i Hirini te rere mai. Ko taua kaipuke inaianei e taiawhio haere ana puta noa i te ao katoa, e whai ana ki nga tikanga matauranga o runga rawa e mahia ana e te Pakeha. Ko tenei rerenga a te " Tiareneta " e whakaarotia nuitia ana e te ao katoa, e hara i te mea ko nga tino tohunga anake o nga matauranga e ahuareka ana ki nga kimihanga a taua kaipuke, engari ko tatou rawa ano, mo tona mahi hoki i mahia e ia i te moana i waenganui o te tino whenua o Aatareeria i tetahi taha, o te akau o Niu Tirani i tetahi taha—lie whakatatutu haere. Ko nga korero o ana haerenga, me ana mahinga i era moana me era atu waM o te ao, kua oti ke atu ano e matou te panui atu hei titiro ma o matou hoa; ko tenei, heoi te mea e aliuareka ai ratou ko te wliakatatutu haere mai me nga whakamatauranga i te moana i te rerenga mai i Hirini i rere mai ai ki Werengitana nei. Te mea e tino whakaaro nui ai tatou ki nga -whakaaturanga mai a te " Tiareneta," he mea hoki ko te tino tikanga 0 tana mahi i tenei moana he kimi i nga tikanga e mohiotia ai te peheatanga mete nui ote moni e pau 1 runga i te whakatakotoranga o te waea e meatia ana kia whakatoroa mai i te tino whenua o Aatareeria tae mai ki to tatou Koroni nei. I itiua tonu atu ote rerenga rawa mai i Hirini i roua haeretia i waho mai o te akau o taua whenua, kia kitea te ahua o nga kokota, ote whenua, ote aha noa hoki, i raro —a he maha nga mea ahua pai i taea ake e ratou. Ite rua o nga ra ote rerenga mai kite moana, e rere mai ana ki Niu Tirani nei, ka rokohina e te tupuhi kaha

rawa ; te tika hoki te mahi i te ngam raua ko te hau, a hoki atu ana ki Hirini te kaipuke ra. Heoi, no te rerenga mai i Hirini i muri nei, i te Parairei, te 12 o Hune, katahi ka rere mai a, ka taea te tekau ma rima maero te mataratanga mai i te whenua, ka tukua te taura whakatatutu ki raro, ka kitea te hohonu e waru te kau ma rima maro i tana wahi. Katahi ka rere mai, ka kotahi haora e rere ana kitea ana te hohonu kua 120 maro. Ka kotaM ano hoki te haora e rere ana, mete whakamatau haere, kua tae mai kite wahi e 290 maro te hohonu. Ko te whenua i waenganui o aua whakatatuturanga, lie onepu maro tonu nei. I waenganui ote rua o te toru o nga haora kua 260 maro te hohonu i te whakatatuturanga, ko te whenua i raro he onepu kakariki, he paruparu. I tenei wahi katahi ka tangohia e te hunga tohunga, hunga whai-matauranga rawa, i tonoa mai ki runga ki taua kaipuke, ka tangohia tetahi i hangaia e nga tohunga Pakeha hei ata whakakite i nga whika o te mahanatanga o te wai o te moana puta noa ki raro. Tona ahua, e hohonu haere ana e mataotao haere ana hoki. Heoi, ka rere mai ano te kaipuke ra; ka rua haora mete hawhe e rere ana, tae kite rima ite ahiahi, ka whakamatau ano, a kitea ana kua 950 maro te hohonu, he paruparu ngawari nei a raro. I te Hatarei ka whakahokia etahi o nga heera ka paepae noa te haere a te kaipuke i tetahi wahi. Te whakatatuturanga kua 1,200 maro te hohonu, he onepu a raro, he paruparu. Katahi ka whakaahu atu te ihu o te kaipuke kite taha ki uta, aki hai i taro kua hoki kite 410 maro te hohonu. I tenei wahi ka tukua te rou ki raro, otira kaore he mea tikanga i riro ake ; he mea kokota noa nei, e hara ite mea ahua hou. Muri iho ka puta te tupuhi, a ka rere te kaipuke ki waho ; whakamatau rawa atu kua 2,100 maro te hohonu, he paruparu a raro. I te Turei kua 2,550 maro te hohonu: ite "Wenerei kua tae mai te kaipuke kite wahi i 2,600 maro te hohonu. I te 19 o nga ra o te marama, i pena ano te hohonu mete mataotao ote wai ki raro, he paruparu tu a whero ma nei a raro. Ite2l o nga ra kua 1,975 maro te hohonu, he paruparu ma nei te ahua a raro. I te 22 o nga ra kua 1,100 maro te hohonu, kua haere kua papaku, mete mahana haere hoki te wai. Ite23 o nga ra e rere mai ana te kaipuke mete whakamatau naere, a kitea ana kua hoki ake kite 400, kite 350, kite 275, maro te hohonu. E 200 maero tenei te pamamao atu i !Niu Tirani nei Ko tenei, kua tata mai ki uta nei, katahi ka nui te whakaaro kia ata mohiotia te ahua o te whenua ki raro; no reira ka ata mahia rawatia te mahi i tenei wahi ki nga mea matauranga a te Pakeha, a kitea ana he maro a raro, heikohatu, he toka—e tata haere mai ana ki uta, e nui haere ana te kohatu. Kua mahana haere hoki te wai i konei i te taha ki raro, kua papaku haere hoki. (Akuanei kia nui, kia uaua, he waea mo te taha ki uta nei, haere atu kia toru kia wa rau maero kite taha ki waho; no te mea he kohatu katoa taua wahi, kei motu hoki te waea i te hawaniwanitanga kite kohatu. Engari kite kitea ki muri he ara pai mai ki uta, katahi ka tika; tera pea kei te taha hauauru o tenei motu nei, ote Ika a Maui. He pai te waea mama marire mo te roanga atu o te moana, no te mea he onepu he paru anake a raro.) Heoi, i te 24 o nga ra, i te "Wenerei, ka whakatatutu ano i te wha o nga haora 0 te ata, kitea ana kua 400 maro te hohonu; no te whakaahunga ote ihu o te kaipuke ki uta, kua hoki ake kite 150 maro te hohonu. Katahi ka papaku haere, a tae noa kite

hawhe paahi te tekau ma tahi o nga haora kua 75 maro te hohonutanga. Ite 8 o nga haora o te ata i tana ra ano, te 24i, kua 42 tonu maro te hohonu, a kotahi te hawhe liaora ki muri iho i tena kua kitea te whenua, ara ko te tumu o Onetahua, i te pito rawa kite Nota o tera motu. Ko te hau kua kaha haere, he tonga hoki, kua nui lioki te ngarungaru o te moana, no reira te kaipuke ra ka rere kite motu ki Eangitoto tu ai, kite wahi ruru i a ia. Tino kaha rawa ake te hau, kua puta ke atu te kaipuke ki taua wahi ruru tu ai, ite 5 o nga haora o te po. Ipa tonu taua hau tupuhi ra tae noa kite ata o te Hatarei, mete tu tonu te kaipuke i Eangitoto. Katahi ka whakamatau kite rere mai; otira na te kaha tonu o te hau ka rere ke ia kite motu ki Arapaoa i Totaranui, i tera motu, tu ai kite wahi ruru ano, ao noa ake te ra. I te hawhe paahi o te whitu haora i te ata o te Eatapu katahi lea rere mai, tomo rawa mai ki roto ki Po Neke nei i runga i te roma o te tai kato i te 4> o nga haora o te ahiahi. He nui rawa te ngarungaru i waho, he ruku haere tonu te mahi a te kaipuke ra, he hurihuri noa iho. Ka kotahi te kau maero te pamamaotanga mai o te wahapu o Po Neke nei i taua kaipuke, ka riro tetahi o nga heramana i te ngaru te kahaki, riro tonu atu ana, kaore hoki i kitea, ko Eruera "Wiritana tona ingoa. Etu ana aiai te atamira i waho atu o te niao o te kaipuke, ara ko te whakamaunga o nga taura hokai o te rewa o te ihu, e wetewete ana i tetahi taura i te haika, tona putanga mai o tetahi ngaru nui, kahakina atu ana e taua ngaru. Ki hai i kitea te rironga, kitea rawatia atu kua pahemo ake etahi mineti; katahi ka whakatumutia te ihu o te kaipuke kite hau, tirotiro noa ana, kaore hoki i kitea. Kua he noa iho hoki pea u ana ite nui ote ngaru, kua totohu noa atu. I rere atu ano te "Tiareneta" i Po Neke nei i te 6 o nga ra o Hurae, e rere ana ki Akarana. Kia kotahi te wiki e tu ana ki Akarana ka rere ki nga motu o Tongatapu, o te Piitii hoki (kei te taha whakarua o Niu Tirani). Kei aua motu ka whakatatutu haere ano, ka kimi i nga tikanga katoa o era wahi. Muri iho ka rere ki Hangakanga, kei Haina, a ka noho ki reira kite uta waro (wahie nei), kite uta kai, kite hanga hoki i nga taura me nga mea ke atu o te kaipuke. Te ara ite rerenga mai i Hirini, i rere tonu mai kite rawhiti nei, ahu iti mai kite tonga. Ko nga whakatatuturanga i mahia haeretia mai i taua ara ano hoki.