HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 9, Issue 19, 10 December 1873, Page 180

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua—te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waha Maori, Tena koe. Waikouaiti, Otakou, Nowema, 1873. E hoa, —Kite aheitia e koe tenei reta mo te Waha Maori utaina atu ; kite kore koe e pai, maka atu. Ko te rua tenei o aku tau e noho ana i tenei whenua—ara ite Waipounamu. I taku nohoanga ki konei i titiro tonu au, i matakitaki tonu au, kite ahua o nga Pakeha me nga Maori o tenei whenua i runga i nga ture me nga ritenga atu ate Pakeha, ka mea au ka nui te pai. Te kotahi tonu o nga tikanga mete whakarite tahi i nga ture. Ko nga Maori, piri tonu ki nga Pakeha ano hei tauira mo ratou. Kotahi tonu te ahua o nga ritenga, me nga tinana, me nga reo, me nga korero katoa. E whakamoemiti ana au kite mahi a taua iwi nei. Ahuareka ana ki taku titiro me taku whakarongo, a ka puta taku kupu " kua ora tenei iwi, kua & puta 1 nga raruraru o tenei ao." Ka waiho eau enei mea hei whakaaro mo toku ngakau. Ka titiro hoki au kite ahua pai o nga tamariki; kua nunui kua rere ke, kua ahua pai—kaore i te pena me nga tamariki o te Maoritanga o te tangata Ko nga reo he reo Pakeha katoa, kei nga reo o nga tamariki rangatira a nga rangatira Pakeha nei; kaore e putu nga kupu kino i te mangai,

kua kore e mohio ki ena kupu katoa—no nga matua te tikanga, tuku iho kinga tamariki pai tonu te alma Ko te pai tend o nga Maori o -tenei kainga ko te kana kite karakia i nga ra i nga po katoa. E rua Jcarakia ote ra kotahi, ko to te po ka torn ai. Kaore c tata mai tenei kai te waipiro, ka whitu pea tau e mahue ana taua kai i a ratou, ara i nga tangata o tenei kainga. Ko nga ture hei whiu mo nga mea Kmo, hei pehi lioki, kua tu, ara mo te kanga, mo te puremu, mo te korero teka, mo te ringa pa kite wahme, mo nga mea kino katoa, e meatia ana kia araia atu kia kaua e puta mai ki o ratou rohe katoa. Heoi taku korero. Na to hoa Na X. W. P^etai.

Ki a te Kai Tula o Te Walca Maori. Hotereni Taone wahi o Hauraki, Oketopa IG, 1573. E hoa tcna koc. Tenei taku reta ka tukua atu ki a koe, mau e uta atu ki runga ki to tatou waka, me he mea e watea ana he takotorauga. E hoa ko te take o tenei reta i tuhia ai he titiro naku ki tc mater o o tatou hoa Maori e noho ana ki nga taone, ki nga wahi tutata ranei. Ko tenei mate e kitea atu ana e ahau c hara no ratou, engari na taua i hoatu tenei mate mo ratou. Koia tenei he kaiponu no taua kite tuku atu ki a ratou nga ture ate Pakeha e whai tikanga ana mo nga taone, kia tuhia hold kite rco Maori kia raarama ai o tatou hoa. Ka nui hold taku titiro lei nga Maori o tenei takiwa e hara tonu ana ki nga ture Pakeha, a kawea ana kite whakawa, a meinga ana e te Kai-whakawa kia utu ; e hara i te mea he kino no ratou ihe ai; engari he kuarc, no reira ka hara kau noa iho, kaore ratou c mohio e he ana te niahi e mahi nei ratou. Haunga ra ia te haurangi, e mohiotia ana te ture mo tena—he whakamatautau tonu na etahi o nga Maori i mohio ai ratou kite ture mo tena. Otira tcna ano etahi ture e mana ana i roto i nga taone, kaore rawa e mohiotia e nga tangata Maori. No te paanga ote hara ki a ratou katahi ratou ka mohio, he ture ano teuei! Koia enei etahi o nga mea e noho kuarc nei ratou ki nga ture mo aua mea: I. Ko te whakaomaoma i o ratou hoiho i roto i te taone. 11. Ko te whiu i nga hoiho, kau, poaka ranei, i nga taha taha o te rori. 111. Ko te whaka-api i te taha o te rori kite taonga, aha ranei. IV. Ko te hoiho, kau, aha ranei, e hacre noa iho ana i roto i te taone. Y. Ko te puhanga maun —ko nga manu e tiakina ana e te ture, me nga marama tika hei puhanga i aua mana. VI. Ko te timere o tctahi wharc ana ka wera ite alii. Otira he maha nga ture mo uga mea penei e mohiotia ana e taua, ko nga Maori kaore e mohio, engari mo to ratou hara ki tetahi o aua ture katahi ratou ka mohio, he ture ano tenei! Na e hoa, ete Kai Tuhi, ki taku whakaarohe mea hetenei na tauaki nga tangataMaori. Engari Ida matua whakamarainatia atu nga ture ki a ratou ki to ratou reo nei ano, a ki tc hara ratou i muri, na ratou tena. Ara he mea pai ma te Kawana-tano-a e whakahau nga ture katoa kia tuhia kite reo Maori ka tuku mai ai kite tari ate Kai-whakahaere mo te taha Maori o ia takiwa ki reira takoto ai hei titiro ma nga tangata Maori katoa o tera takiwa—a e pai ana ano hoki'te tuku mai ki nga rangatira b nga iwi, ma ratou e panui atu ki ona tangata. Ko nga ture i tuhia kite reo Maori i mua ai, he mea tika ki no-a Kai-whakawa Maori anake. Kua kore e mana etahi o aua ture tawhito inaianei; engari kua hanga ete Paremete he ture hou, a e hanga tonu nei. Na, ka nui te pai kia panuitia ki nga reo e rua nga ture penei katoa, ana ka hanga e te Paremete, kia tika ai

te hiahia o te Kawanatanga kia kotahi te ture mo nga iwi e rua, te Maori ra, te Pakeha ra. Heoi ano. Na to hoa, Na HOEI WIRIKIHANA, Kai-whakamaori. [Ko nga ture e ki nei a Hori "Wirikihana, he ture ia no nga Porowini, no nga taone hoki; ama nga Kawanatanga o nga Porowini te tikanga kia whakamaoritia. Ko nga ture ote Kawanatanga Nui ote motu nei e tau ana kite iwi Maori e whakamaoritia ana inaianei, a ka tukua ki nga takiwa Maori a te wa e oti ai.—Te Kai-tuhi]

Ki a te Kai Tichi o te Wdka Maori. Po Neke, Tihema, 8, 1873. E hoa. —Kua kite au i te reta a Eenata Paraire Kawatapu i # te Waka Maori o te 12 o Nowema, e whakahe nei taua tangata ki a Poari Kuramate o Whanganui. Na, he nui kau noa nga korero i roto i taua reta a Benata, otira kaore he korero tikanga. Ehara te korero whakakake i te korero e mate ai te tangata; na, kaore rawa i mate nga korero a Poari i taua reta —ka nui rawa te tika o te korero a Poari ki taku titiro, ekore e taia te patu. Ko nga kupu whakahoki mai a Eenata ehara i te kupu tikanga ehara i te kupu haugai, engari he kupu putanga no tona puku riri rapea kite tika ote reta a Poari; na kona hoki i puta ai i a ia tenei kupu, ara, te " Pirihitini kokoti kore o "Whanganui'' me etahi atu kupu whakahi. Tetahi, ko ana korero whakarite mo te ngeru e rapu ana i te kai mana, kaore hoki i pai—he korero tamariki noa iho. Engari ko ia te mea rite kite ngeru e raraku kau ana ki a Poari. Ka tuhi mai te tangata kite Waha Maori kia tika ana korero, kia ahuareka ai te tangata kite korero. Otira he tamariki te tangata ra, he "poai," e ai ki tana; kia pehea rawa uana he korero mana. Kati taku. Na Kai-koeero Ntjpepa.