KO NGA KORERO ENEI A TE TAPATA MO TE TAHA MAORI.

Waka Maori, Volume 8, Issue 18, 18 September 1872, Page 119

KO NGA KORERO ENEI A TE TAPATA MO TE TAHA MAORI.

Hepetema 10, 1872. Ka whakapuaki ahau i etahi kupu ruarua mo to taha Maori. No muri o te timatanga o tenei korero, mete kitenga o tona tukunga iho he maha nga reta a nga Maori kua tae mai ki au—he maha, kahore ano i taea te whakapakeha i etahi—na he ririte tonu nga mahara a nga tangata na ratou aua reta. Tenei tetahi mea kua kitea eau; ko nga mema Maori o tenei Whare, ahakoa ko te pooti kite hapai kite turaki ranei ite Kawanatanga kua whakapuaki i ta ratou pouri nui, iti ranei, i roto i a ratou korero, na ko tetahi o a ratou kupu i tino whakamiharotia e au ko ta ratou hiahia ki tetahi tangata e kore e mohio kite reo Maori. Na, ko te kupu timatanga tena o te nuinga o nga reta i kitea e au. Kahore ahau e mohio kite take ota ratou kupu pera. Me at a titiro marire e ahau taua kupu, mo te maha o nga whakapuakanga mo te kupu pera hoki a te mema aWi Parata. He maha a ratou kupu mo a ratou mate, kua ata tirohia e ahau, he nui ano nga tikanga o roto ki taku mahara. E whakahe ana ratou kite Kooti Whakawa Whenua Maori mo tenei take, ara, ehara tera i te mea hei pupuri i o ratou whenua i runga i te kupu i rongo ai i whakapono ai ratou, ko te tukunga iho o te mahi a taua Kooti he tango i te nuinga o te whenua o nga iwi i puritia e ratou hei oranga mo katoa. Ho whakahe nui tera me ata whakaaro marire e te Kawanatanga. Ekore e tika kia noho he Maori rawakore ki tenei whenua; ehara tenei i te mea e ora ai tatou e tika ai ranei ratou. E mea ana tatou kia noho te Maori i runga i te rangimarie penei me tatou, a e ki ana ahau mehemea tera tetahi iwi i whiwhi nui kite whenua kua kite ratou kei te mawehe atu o ratou whenua i a ratou, e tika ana ano kia pouri ratou. Me arai tatou i tera mahi notemea ko nga tikanga o roto e tau j ana kite Maori kite ora hoki o tenei whenua. E i whakahe ana ratou ki nga Rori Pooti e mea ana kia ! kore e whai mana ki nga whenua e puritia ana e ratou ! i runga i nga pukapuka whakatuturu a te Kooti; Whakawa Whenua Maori. E mea ana ratou ekore i

j e tika kia utu takowha ratou mo nga whenua e takoto l kau ana, kahore i i,e mahia e ratou. Ko aua whenua j i puritia e ratou i runga ite utu lcore. Kua nui o I ratou moni kua pau mo nga ruri me era atu mea kua ; whakatuturutia o ratou take ki reira, i kiia hoki ki a ; ratou ko tera te take pai rawa mo ratou, engari kua kite ratou ko te whakatuturutanga o taua take hei huarahi e tonoa ai ki a ratou kia utu ratou 1 tetahi takowha kihai rawa i mohiotia e ratou i mua atu. Ki taku mahara hei nga takiwa e nui ana nga whenua kahore e puta mai ana he rawa i aua whenua ki nga Maori e whai take ana ki reira ko te moni hei utu ma te tangata ko tana mahi ki nga rori e tata ana ki a ia. E whakaaro ana ahau ma tera tikanga e ata iti marire ai te pouri, e tika ana ia taua pouri ki taku i kite ai. Tetahi hoki, e whakahe ana te nuinga o nga tangata nana nga reta, kite mana i tangohia nei e Te Kawanatanga ma ratou ake e hoko i etahi o nga whenua o nga Maori. Kahore taku ngakau i oho rere ki tera kupu motemea i poropititia e ahau i tc rua o nga tau kua pahuro ake nei i te taima i hanga ai te Ture hei whakamana i taua mea. X reira ai i ki ano ahau ka he taua tikanga, ka pouri nga Maori ki taua mea, na i puta ano taku kupu ki tenei whare i taua taima kia kaua e whakaaetia. Ko ta te Maori whakahe koia tenei e kiia ana he tangata tuturu ratou no tenei whenua, ehara ratou i te tamariki, otira e herea ana te huarahi mo ta ratou mahi tuku i o ratou whenua, ki taku i kite ai he whakahe tika tera, na he kupu tuturu tenei naku ki aku hoa Maori, a nga taima katoa e taea ai e au ka whakapuaki kupu ahau ki tenei whare lcia whakakorea taua mana hoko whenua, kia watea ai te Maori kite tuku i o ratou whenua i runga i to ratou tikanga i pai ai penei me ahau me ia mema o tenei whare. E whakahe ana nga Maori kite tikanga, o o ratou whenua rahui. Kahore ahau e mohio mehemea he tika aua kupu whakahe kua toru hoki oku tau i kore ai e noho kite Kawanatanga a kahore au e mohio ki te mahinga o aua whenua rahui i roto i taua takiwa; engari ki taku i mohio ai kahore he take i kore ai nga Maori e whai reo kite whakahaere i enei whenua rahui me nga retime era atu moni e puta mai ana i reira. Na, ko taku kupu tenei mehemea ka tuturu. ta tatou whakamana i nga Maori kite mang. o te

noho ki tenei whare, me uru ano ratou kite runanga whakahaere i nga whenua rahui me whai reo hoki ratou kite whakahaere i nga moni e puta mai ana i aua whenua. Me mahara aku hoa Maori ka whakaarohia tena tikanga e au mehemea ka tu aliau ki roto kite Kawanatanga. -Tenei hoki tetahi, kua noho lie tangata hei reo mo te Maori ki tenei whare, kua oti hoki te whakaae kia uru ratou ki tera wehenga o te Runanga name whakaoti taua tikanga me whakanoho he reo mo ratou kite Runanga ote Kawanatanga. E tika rawa ana kia uru ratou ki reira, he mea pai rawa mehemea kia tu he minita Maori kia kotahi kia rua ranei ki roto kite Kawanatanga hei hoa tohutohu i runga i nga tikanga Maori. Ekore ahau e ki ka taea taua mea apopo, i runga ranei i te tikanga kaika; me ata mahi marire me tupato kei tupu he puhaehae. Ko te painga ote whakanoho Maori ki tenei whare i kitea e ahau i mua. Nui rawa taku mahi kite kimi i tetahi tikanga mo taua mahi. I hanga eau he ture mo taua mea i kawea e ahau ki aTa Hori Kerei, ko ia te Kawana i reira, nana i whakapuaki mai ki au i ana mahara mo taua mea, a i tae ano ahau ki etahi atu kimi ai 1 o ratou whakaaro. Tera ano pea e kitea taua Ture i roto i nga pukapuka tawhito. I hopukia ano hoki ete minita Maori [Te Makarini] taua whakaaro, a no tana mohio ki nga tikanga Maori i kaha rawa ai ia ki te tohe kia whakatuturutia te Ture, ahakoa kahore ia i roto ite Kawanatanga i reira. Ekore e tika kia whakaroaina te whakaotinga o te mea kua oti nei i a tatou ara kia uru rawa te Maori ki roto kite Runanga o te Kawanatanga. Tenei hoki tetahi kupu mo nga whenua i riro i runga i te rau o te patu. Iki ate Makarini he pninga utu nui era. E tika ana tana kupu. Ko nga pauna kua whakapaua atu e tatou ki aua whenua ekore e hoki mai, he hereni kotahi pea e hoki mai mo te pauna kotahi kua whakapaua atu. Ekore e taea te ki kua peheatia ranei e te Kawanatanga te tuku atu i aua whenua i tangohia nei i runga i te rau o te patu. Ki taku mahara 250,000 nga eka kua hoki ki nga Maori haunga nga mea kua hoatu ki nga pakeha. He maha o enei whenua kei te tarewa inaianei kei waenganui o te rangi o te whenua, kahore ahau i kite i tetahi tikanga pai atu e tupu ai te rangimarie i te wehewehe i te toenga o aua whenua ki nga Maori e kitea ai to ratou take i runga i te ata kimi marire. Ka rahuitia i runga i taku tikanga etahi wahi mo nga rerewe me nga taone iti ; a i nga wahi e pakaru atu ai nga awa kite moana ka rahuitia ano etahi wahi i kona. Ka oti tena katahi ka whakaturia e ahau tetahi tikanga e kitea ai kowai ranei nga tangata e tika ana kite toenga o nga whenua. Ate otinga o tera i te Kawanatanga, ka kitea kahore ano he mahi pai o mua kia rite ki tera te pai. Ma tera e whakakore tetahi o nga take nui o te raruraru. Ehara taku e ki nei i te mea whakaae i runga i te tono a te Maori, engari hei tohu aroha, hei tikanga pai mo te Kawanatanga. Ete Tumuaki, ko nga kupu nui enei i roto i nga pukapuka maha a nga Maori kua tae mai ki au. Tenei taku kupu mehemea ka riro i au te mahi Kawanatanga mo tetahi wa poto, maku ake e mahi nga tikanga Maori. Ekore ahau e tuku i aku tikanga ki tetahi atu, engari ka korero tonu ahau he mangai he mangai ki nga tangata eki ana he mate o ratou. Ko tena pea te tikanga e pai ana ki nga Maori i tuhi mai ki au, iki hoki ratou kahore ratou e pai kite Minita e mohio ana kite reo Maori.