HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume 8, Issue 9, 8 May 1872, Page 68

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Pipiriki, Whanganui, 10 Aperira, 1872. E hoa. Tena te kaahu te rere atu na he kawe atu i aku korero me aku whakapai ki nga mahi whakahaere a tenei Kawanatanga. Na te tika hoki i mutu ai nga raruraru i roto i enei ra kua mutu ake nei. Me ona hoa maori, a Wi Parata ma. E hoa ma tenakoutou. E te Makarini, minita o te taha maori, tenakoe. E te manaakitanga a Ihowa. E te Pai o te tangata mete whenua. E te whakamoemiti a te ngakau. He manaakitanga tenei mou kia homai ano e te Atua te tomairangi mete momonatanga o te whenua kia mahi nga iwi ki a koe ; kia piko iho nga tauiwi, kia waiho koe hei huinga mo nga iwi e rua i tenei motu. He kupu ano tenei mo te taha ki nga maori, ara ki nga iwi e ahu ke ana ngamahara i waho o te Ture. Kite rapu oranga koutou, kite rapu matauranga ranei, i te whenua, i te rangi, i te moana. i te atua whiowhio, i te uira, i te whatitiri, i te tutukinga ranei o te waewae, i te poropititanga ranei o te tangata maori, e kore koutou e ora, e kore e matau. Engari me titiro tatou kite Ture. Ma te whakarongo kite Ture ka ora i te Ture ; kite kore e whakarongo kite Ture ka mate i te Ture. Kaore hoki te Ture i te kaiponuhia e te Kuini ki Ingarani anake; engari kua tuhaina e ia kite ao katoa. I mua i te mea kaore ano i eke mai te pakeha mete Ture ki tenei motu e kai ana tetahi i tetahi; e whakatangatake ana i te whanaunga; e noho kuare ana ; e makutu ana i te tamaiti. Kua tae mai te pakeha me te Ture kua riria e ia enei kuaretanga o te maori, kua homai e ia ko te rangimarie mete aroha tetahi ki tetahi. Ko wai nga tangata o tenei motu i ako kite mohiotanga, kite whakawhanaunga ranei, kite whakamutu ranei i te kai tangata ? Ko Maru ranei ? Kahore. Ko tena tangata ko Maru he atua kumara. Ko Tawhaki ranei? Kahore. E hoa ma, e nga tangata e mahi nei i o ratou atua maori i a Maru me etahi atua ke atu, whakarerea atu ena mahi taurereka o Hatana, e uru ki roto ki nga parirau o te Ture Kuini kia ora ai koe i te Ture Atua raua ko te Ture Kuini. Kei hea nga mohiotanga o tenei iwi kuare o te maori i tahuri ai kite whiowhio ki nga tangata kia rere atu ki a ia ? E hoa ma tahuri tatou kite mahi i nga hua o te Ture, ara i te ahu whenua hei oranga mo tatou. Titiro ki nga mahi ahu whenua o Opotiki i tuhia mai kite nupepa, he whakaatu mai kia pera hoki tatou kia ahu whenua. Ki nga pakeha tenei. E hoa ma he tautohetohe ta maua, he maori he maori. Ko taua tautohe he whenua. E mea ana taku hoa tautohe me ruri kia kitea nga eka. E mea ana au e kore e pai kia tae mai ki aku whenua te ruritanga; engari me mutu mai ano i ona whenua te ruritanga a nga kai ruri. Aua e tohe nga pakeha ruri. Aua e hohoro kite moni a te kai tono i a ia. Engari maharatia ko te iwi kei raruraru. E hoa ma, e nga pakeha, kotahi ta koutou kupu e he ana. Ko te kupu i roto i nga nupepa nei he kaha no te korokoro o te maori kite horonui i te waipiro. E ki ana te whakatauki nau hoki te maori i ako. Te kite ai koe he wai kino taua wai aua e haria mai ki tenei motu. !Naku i hanga tera wai ka taunu. Tena nau ano hei utu moni mau kaore o taunu. Na Rint Hemoata Pabakaiato, Kai Whakawa. [E pai ana nga korero o tenei reta. Engari ko nga kupu mo Tawhiao kua kapea atu e matou, no te mea e he ana ki ta matou titiro. Ekore e pai kia taia ki nupepa nga korero hapai tikanga pera. Heoi mo tena. Ko te kupu o te Whiti e ki nei tera, mea

ake ara ai nga tangata mate o mua kua kapea ano e matou —no te mea he korero porangi. Ko te tu korero tena hei whakahe i nga tangata mahara kore. He atarangi ia no nga mahi kuare o mua. Mo to kupu whakahe kite ruritanga oto korua whenua ko to hoa tautohe, mea ana matou mehemea no korua tahi te whenua kaore matou e kite ana i te he ote ruritanga kia kitea nga eka. No te mea hoki e kore e riro to whenua ite ruritanga; mau ra ano e whakaae kia riro katahi ka riro. Kite raruraru te iwi i runga i tena ruritanga he raruraru noa ia. E hiahia ana tetahi o koutou kia mohiotia nga eka o te whenua, e pai ana—ko te aha e riro i te ruritanga ? Ko to kupu mo te kai waipiro a nga maori e he ana ano. Nau i ki he taunu; otira ehara i te taunu, engari he whakaako—he pouritanga no te ngakau ki nga maori e rere kuare ana ki runga kite mate. Ko te kupu mo te taunu —e tika ana mehemea ka taunutia taua mahi. Ko nga pakeha e kai nui ana i taua kai, kaore ratou e hapa ana i te taunu—he tikanga kuare hoki te kai waipiro, he v tikanga manuheko rawa atu. I mua ai e nui ana te kai a nga pakeha rangatira i taua kai. I tenei takiwa o te matauranga ote taugata e iti haere ana, e waiho ana ma nga tangata kuare anake tana kai. Mo to kupu whakawa ki a matou mo te haringa mai o taua kai ki konei; na kia rongo mai koe. I haere mai au me oku pai me oku kino—ekore hoki e taea te waiho atu nga kino. Engari e ki atu ana au ki a koe; —" He mea pai tenei mea, manaakitia; he mea kino tenei mea, kaua e manaakitia, koi mate koe." Heoi, kua kite pea koe ite reta a Hare E.eweti i taia kite nupepa nei i mua, te kupu i roto; —" Mahue ana nga mea pai, whakamoemititia ana e koe nga mea kino, moea ana hei whanaunga." Heoi—nau tau he, kaore i au.]

Ki a te Kai Tuhi o te Waha Maori. Ohinemuri, Maehe 13, 1872. E hoa. Mau e tuku i tenei korero kite nupepa. "Whakarongo mai e nga iwi katoa o runga o raro ote motu nei. Ko nga mahi a Taraia i tona oranga kua mahue. Engari ka korerotia ana mahi. Te Ture mo te wahi tapu, he tangata te utu; te Ture mo te wahine, he tangata te utu. I penei ano te rite nga ote motu nei ki a ia. Tae atu ana tana kainga tangata ki tera motu ki Kaikoura. Kaore he tangata o tenei motu i tae ki tera motu ko ia anake, a tae noa kite mutunga o tana kai tangata. E mohiotia ana e te ao katoa i te tau 1843 i mutu ai tana patu tangata. Ka timata mai i reira te maunga rongo mete pai, a taea noatia te ra i whakaturia ai a Potatau hei Kingi. Ka huri katoa nga iwi o te motu nei kite Kingi, no reira i puta ai te kupu a Taraia; —" Kaore oku Kingi. Heoi ano taku Kingi ko te Atua anake." Ko te rua tenei o ana kupu ; —" Kia mau ki o maua korero ko te Kawana. Kia atawhai kite pakeha. Kia riro ma te Kawana e whakahe a maua korero ka pai, hei tika mo koutou kite aroaro oto koutou matua ite Rangi." Ko te mutunga tenei o ana kupu. Na Tantjmeha Te Moabtaktti. Ki a te Kai Tuld o te Waha Maori. "Waikanae, Aperira 27,1872. E hoa. Mau e tuku kite nupepa tenei reta i raro nei kia kite nga iwi. He meA tuhi mai ia na Paora Tuhaere ki au. Kk Wi Tako.

Akarana, Aperira 9, 1872. Ki a Wi Tako'— E hoa tenarakoe, koutou katoa. Kua hoki mai au i te Kuiti. Kotahi rau uiatou i haere. Kua kite a hau i o taua hoa i a Mamihiri raua ko Hewi, me ta taua tamaiti me Tawhiao. Ka nui te pai o ana

whakaaro. Kei nga whakaaro a nga matua te pakeke. Ko ana kaore i rite ki ate iwi. Katahi ano te haere i puta ai ana kupu, mete noho tonu hoki i a matou i nga ra katoa, mete kai tahi mete korero tahi. Ko ' nga korero ekore e tino whakatepea atu i te roa, engari ko ana kupu anake. Ko tana tino kupu, hei aha mana te tini o nga tikanga a nga rangatira o Waikato o jSTgatimaniapoto, ana iwi katoa. Ko tana whakaaro ake ano tana, ara kia kitea atu te Kawana ki aia ko reira puta ai tana kupu kotahi. Ta te mea ko tona pane kua tukua mai mo to matou taenga atu nei; mahue atu ki aia ko tona uma me tona ngakau. Kia tae atu a te Kawana ka puaki ta tona ngakau e matau ai. Ka nui te whakapai o Waikato'ki tana kupu. Ko taaua anake hoki te kupu e taria nei; katahi ano ka puta ki a matou nei. Ko a Manuhiri raua ko Rewi ko nga kupu tawhito auo e rongo ra ano tatou. Hei aha ma taua, te hoha o a raua nei tikanga me a nga iwi katoa —erangi me tatari taua ki tana kupu anake. Heoi ano ena. Kua tae mai ranei a Ngatiruanui, i korerotia ra e taua? jSa to hoa aroha, JSa Paorjl Tuhaere.

Ki a te Kai Tula o Te Wkalca Maori. Po Neke, Aperira, 1572. E hoa, mau e tuku i taku 'reta kite nupepa hei matakitaki ma koutou, riga pakelia me nga Maori. No te 6 o nga ra o Nowema i te tau IS6S ka noho ahau me taku iwi ki Otakou. I tc 7 o nga ra o Nowema ka whaakaturia ngaTure o te whareherehere i Otakou ki a matou—nga Ture o te noho pai, o te whakarite ano hoki i nga mahi a te Kuini i kawea ai ki tera wahi i runga i te ritenga o te herehere. I te 19 o nga ra o Nowema ka whakaturia matou kite mahi. Ka matakitaki au i te hanganga a te Atua i tera wahi hei pukepuke etehi, hei marua etehi, hei awaawa etehi, hei moana etehi. Ka kite au taunutia ana te mahinga a te Atua—ko nga pukepuke i taoroatia, ko nga moana i whakatikaia hei ara tangata. ko nga awaawa i whakatikaia hei rori, ko nga marua i whakatikaia hei turanga whare mo nga tangata o tera whenua. Kaore hoki tetahi mea i toe i a matou ko taku iwi i nga mea i whakaritea e te Kawanatanga ; i rite katoa hoki i a matou i roto i nga tau e rua me nga marama e wha me nga ra e rua. I te 12 o nga ra o Maehe i te tau 1572 ka tae ake a te Makarini, a Perahama Tamaiparca, me Wiremu Tamihana kia kite i a matou i roto i te whareherehere. A, he nui to matou tangihanga. I muri ka tu a te Makarini ki runga ka mea ; —" Taurua, I haere mai au ki a koe me to iwi kia puta koutou ki waho o tenei whare ; kia whakahokia atu koutou ki tera moutere. Engari kaore koutou e whakahokia atu kite wahi i haere mai ai koutou, engari ka whakahokia atu koutou ki runga ki nga whakaaro o te Kawanatanga hei tirotiro i te wahi hei taunga iho mo koutou." Ka mea atu a Wi Tamihana ki a te Makarini hei a ia hei Waikanae matou noho ai. Katahi au ka mihi atu ki a te Makarini ratou ko ona hoa ; —" E hoa e te Makarini. Tenei taku kupu. Ahakoa i haere mai a Aperahama ki au me toku iwi kia haere atu ki a ia, kaore au e pai; ahakoa i haere mai a Wi Tamihana kia haere matou ki a ia, kaore au e pai. Kei a koe tonu au me taku iwi. No te mea kei te rapurapu ano koe hei tangata tika ranei, hei tangata kino ranei. Kati ra waiho au i to aaoaro mau ahau e tiaki me taku iwi. Whakaae ana te Makarini i runga i enei kupu. I te 19 o nga ra o Maehe ka eke matou ki runga kite tima, ki a te Euna, mete Huperitene o

Otakou i reira. Ka tu raua ko te Makarini ki o matou aroaro, ka poroporoaki ki a matou taua tangata, ka mea ; —" E Taurua, koutou ko to iwi, ka hoki uei koe me to iwi i runga i taku whakamoemiti mo koutou i runga i te ritenga o to koutou noho pai, taea noatia to koutou hokinga. Mehemea kua noho kino koutou ki tenei wahi, kaore koutou e hoki atu. Na to koutou noho pai to koutou hokinga atu ki tera wahi. Ka hoki atu nei koutou whakamutua te hara, me noho ki runga ki nga ritenga pai ote pakeha." Katahi au ka korero ka mea; — " Ka manaaki ahau i runga i te ritenga mai o tau kupu. Kia ora taua; kia mutu to taua hara, ara te hara ote maori raua ko te pakeha. E mahara ana ahau ekore e oti i te Makarini te ritenga o to kupu." Na, e hoa ma, e nga rangatira o te motu nei me o koutou hapu katoa—tena koutou, tenei ahau te whakahere o te moutere nei i whakatarewatia nei ki Otakou hei whakaoranga mo te moutere nei. Ahakoa kua tae mai au ki to tatou motu nei ano, ko taua whakahere kei Otago ano e tarewa ana. Ko te whakatauki mo taua whakahere, " mehemea ka titiro te motu nei ki taua whakahere a ka noho pai ka ora ; kite kore e titiro ka pera ano, ka mate." He kupu tenei naku ki nga tangata matau o te motu nei. E hoa ma, ko nga matauranga o naianei whakaurua ki roto ki nga matauranga ote iwi pakeha. He kupu ano tenei naku ki a koutou—tutuki atu ki a Tawhiao. Kua mate tatou i runga ite wehewehenga oto matauranga io te pakeha; koia ahau ka mea atu ai kia whakahuia nga matauranga ki roto ki nga matauranga o te iwi pakeha kia kotahi ai. IS r a to koutou hoa. Na. Ngawaka Taurua.

Ki a te Kal Tula o te Waka Maori. Kaiapoi, Aperira 10, 1572. E hoa, irtau e tuku tenei korero hei titiro ma o niatou hoa maori. Na Te Ruxanga o Kaiapoi.

lie Jcorero no te taenga mai o Matiaha. I ki a Hori Kerei Taiaroa i tera hui kua paliurc i te 30 o nga ra o Maehe ko te wahi hei tunga mo te Komiti Maori mo te "VVai Pounama kei a Pita te Hori ratou ko Matiaha Tiramorehu, ko Teone Topi Patuki, ma ratou e whiriwhiri he wahi. Ka liui mai nga tangata i te taenga mai o Matiaha i te 0 o nga ra o Aperira ka tonoa kia korero ia mo runga i taua take. Ka ki a Matiaha:—" Kitaku mahara he mca tika rawa kia waiho i waenganui o te motu he whare hui mo taua Komiti. Ko te wahi hoki tenet e nui ana nga tangata ko Kaiapoi. No konei ka ki au ko te wahi tika teuei." Tetahi kupu ana, ko taua whare mete wahi tunga mo te whare ma te Kawanatanga katoa e homai. Ka tu a Pita te Hori. I mea ia pai katoa ia ki nga kupu a Matiaha. Mehemea i ki ia kia kawea ki tetahi pito taua Komiti kua whai kupu ia ; no te mea he ritenga nui tenei mo te motu o te Waipounainu. Ehara i te mea mo tetahi hapu anake, kaiuga ranei, engari mo te motu katoa. Heoi. Whakaaetia ana e te tokomaha o nga Eunanga o Waikouaiti, puta noa kite pito whaka-te-Rawhiti. He Matakite na tetahi kaumatua no roto i taua hui, koia tenei:— Kei Po Neke rawa to kainga e Kawana—e, e, he ! Kai te whawhao ki roto kite Pounamu—u. He thvha te oueone—e, e, he—koe ka noa —ku ! u !