Untitled

Waka Maori, Volume 8, Issue 8, 3 April 1872, Page 55

E ki ana te kupu i runga ake o te wharangi tuatahi o tenei nupepa:— "Ko te Tika, ko te Pono, ko te Aroha." Na, e whakapai rawa ana matou i tenei takiwa ki nga iwi o te tai ki Kapiti e haere ana i runga i te liuanui o te Tika_, o te Pono, o te Aroha. Kua rongo tatou i mua kite riri mo Horowhenua 1 tahuna nei nga whare o Ngatiraukawa kite ahi, ka whano nei ka liihinga nga iwi i reira ai. Ko tenei kua pai te whakaaro; kua whakaae nga hapu katoa o Ngatiraukawa kia tukuna kite Kooti Whakawa Whenua taua he, mana ma te Kooti e hurihuri e kimi i te iwi e tika ana kite wlienua. Kua whakaae lioki ratou kia mahia

ano ki roto kite Kooti a ratou tautohetohe katoa mo a ratou wlienua i Kukutauaki puta atu ki Manawatu kite taha marangai, kite rohe hoki o te Kuini i runga i Tararua i te taha rawhiti. Ite taenga mai o Ngatiraukawa i mua tata atu nei ki Po Neke kite korero mo a ratou whenua kia hokona kite Kawanatanga ka ki atu a te Makarini ki a ratou kia hoki kite tuku panui kite Kooti; ka oti te whakawa i roto ite Kooti, ka kitea nga tangata i tika kite whenua, katahi ka pai te Kawanatanga kite korero mo te hoko o nga wahi e hiahia ana kia hokona. Heoi, ko te hokinga i hoki ai. Ko te Karini (te kai tuhi 0 te nupepa nei) te pakeha o te Kawanatanga i haere atu i muri i a ratou kite whakarongo ki a ratou korero., kite mau mai hoki i nga panui mo nga whenua kia whakawakia. I te taenga atu o te Karini ki Otaki, i te 6 o nga ra o Maehe kua taha nei, ka huihui nga rangatira o Ngatiraukawa ki reira korero ai—a Matene te Whiwhi, Tamihana te Rauparaha, Parakaia Pouepa, Karanama te Kapukai, mete katoa atu o nga tangata. Ta ratou kupu i reira ko te whenua kia whakawakia kia hokona, kia watea ratou i nga raruraru e homai ana e etahi iwi ki a ratou. He nui rapea nga korero mo nga rori, mo nga ruritanga hoki, mo te aha atu; otira ko te tino kupu tena, ko te whakawa, ko te hoko. Katahi ka haere atu ate Karini ki Muhunoa, ki Manawatu atu. Ite taenga atu o Hoani M'eihana o Rangitane (i haere atu i Po Neke nei) ka haere raua ki Hikaretu kia kite i a Rangitane, i a Ngatiwhakatere, i a Muaupoko, i 1 eira ratou e tatari mai ana. Po noa ao no a e korero ana i reira. Korero ana a Rangitane kia uru ia ki roto kite hoko whenua a Ngatirau-

kawa. Tetahi, he korero mo tana whenua i Mangatainoka i whakatuturutia ki a Rangitane i te Kooti i Wairarapa i a Hepetema i te tau 1871. He kimi tikanga ta ratou mo te mahi a Wi Waka o Wairarapa kua noho.. ki runga ki tana whenua, lie tango mana. Ko ta Muaupoko korero ko tona kainga i Horowhenua. Ko ta Ngatiwhakatere ko tona whenua ki Kailiinu, -me etahi atu wahi, e hokona ana kite Kawanatanga. Te otinga ote korero ka whakaae te katoa kia tnkuna o ratou rarurarn i rnnga i nga whenua kite Kooti mana e malii a oti pai ana te korero. Ko Muaupoko i ki taihoa ratou e wliakaae kia rongo ratou kite kupu a etahi o ratou e ngaro ana ki Wlianganui. Katahi ka lioki mai a te Karini raua ko Hoani Meihana ka haere tonu mai ki Poroutawhao ki a Ngatihuia. Oti ana te kupu ki reira me Kooti katoa nga raruraru o te whenua, me hoko kite Kawanatanga nga mauriga. Ki atu ana te Karini me kinaki hoki kite raorao tetahi wahi hei haerenga mo te rori. Katahi ka haere mai raua ki Horowhenua ka korero i reira. Ka whakaae a Ngatiraukawa e noho ana i taua kainga, me Kooti, me hoko te whenua. Katahi ka haere mai ki Otaki, ratou ko Ngatihuia, ko Hamua, ko etahi atu hapu o Ngatiraukawa. Ka korero ano i reira. Ko te kupu ano tena ko te Kooti, ko te hoko i nga maunga. Ki atu ana te Karini ko tona kupu ano, me kinaki ki tetahi wahi o te raorao kia tika ai te haere ote rori. Kowai hoki te pakeha e kaha ana kite noho i runga ite tihi o Tararua, mete kawau e tau ana ki runga kite toka ki waho kite moana. E kore e pai kia panaia te pakeha kite nohoanga ote poaka raua ko te weka engari me tuku mai te rohe ki raro kite raorao tetahi wahi kia tika ai te noho mete mahi. I a te Karini ano e noho ana i Otaki ka tae mai te karere a Ngatitehihi me Ngatiwehewehe, e noho ana ki Waikawa ki Ohau, kia haere atu ia ki aua kainga kia kite i a ratou. Katahi ka haere atu raua ko Hoani Meihana, ratou ko Tamihana Te Rauparaha, Manahi (tama a Paora Pohotiraha), mete tokomaha atu o te tangata. Po noa e korero ana i taua kainga. Ki ana taua iwi me hoko a poaka tona kainga, e kore ia e pai kite Kooti, he mea koi uru mai etahi tangata ki roto ki tana korero. E mea ana pea tona whakaaro ki te hokona a poakatia e kore e rere atu te tangata kite whakararuraru. Tohe noa whakamarama noa a Hoani Meihana, me Tamihana te Hauparaha, me nga hoa a te Karini, i haere tahi atu i a ia—kauaka hoki e rongo, uaua tonu taua iwi kite arahi i tana poaka ki Po !Neke ki a te Makarini raua ko Pitihapeti Hupiritene. Te kupu poroporoaki tenei a te Karini ki a ratou; —" E pai ana te Kawanatanga kite hoko ita koutou poaka, engari e whai ana kia ata mohiotia te tangata nana. Mehemea ka hokona noatia

e au to poaka, ko koe e ora i taku hikipene ka riro atu i a koe, ko au e mate. Mea kau pea au kite arahi atu i taku poaka ka rere mai nga iwi, ka riro atu nga huruhuru i tetahi, nga kiko i tetahi, tc ngako i tetahi, a mahue kau ki au ko te koiwi anake hei ritenga mo taku hikipene i a koe. Na, lie tupatu moku ano taku e ki nei au kia mahia kite Kooti—ehara i te ki naku lie iwi ke atu i a koutou nona te whenua. Ko ta koutou e ki nei kia arahina ta koutou poaka ki Po Neke, e pai ana ; ka tohe k9utou kite pera, e pai ana —kia peheatia atu hold lie kupu maku ki a koutou? Engari koi ki koutou i muri kaore koutou i mohio, kaore koutou i whakamaramatia ; na ; e wliakaatu ana e au nga tikanga ki a* koutou i tenei rangi, koi ngenge kau hold koutou i te arahanga atu o ta koutou poaka, kaore lie tikanga—ka whakaholdtia mai ano. Engari me tuku kite Kooti kia kitea te tangata e tika ana ki runga; katahi ka riro atu taku moni ki a koe, ka riro mai to oneonc ki au — f nolio mail a ana, liaere malia ana/ Ko tenei ka hold au ki Otaki noho mai ai; ma koutou e hurihuri i muri. ka tuku mai ai i te panui mo te Kooti.'" Katahi ka hold mai te Karini ratou ko 011 a lioa ki Otaki. Po kotahi e noho ana i reira ka puta mai aua tangata o Waikawa ka liomai tc panui kia whakawakia ta ratou poaka ki roto kite Kooti. I taua rangi ano ka tae mai te waea a Meiha Keepa o Whanganui ki a Hoani Meihana kia haere atu ia kite liui a te Keepa ki Putiki kite korero ite tikanga mo Muaupoko. Heoi, haere atu ana a Hoani ki Whanganui i runga i te Kooti. Ko te Karini i lioki mai ki Po Neke. Mea ake ka haere atu nga kai ruri a te Kawanatanga kite ruri i te whenua, kite hanga mapi mo te Kooti—kia mohiotia nga walii 1110 te pupuri me nga walii mo te hoko. No muri rawa mai ka tae mai te pukapuka a Hoani Mciiiana ki Po Nckc nei, he whakaatu mai kua whakaae a Meiha Keepa me nga tangata o Whanganui kia tukua ki tc Kooti aua raruraru whenua katoa—ka kotahi te whakaaro ki ta Ngatiraukawa, me Kooti. Heoi, e tika ra-vva ana tenei ki ta matou titiro—e haere ana tenei i runga ite Ture. E hara te riri maori nei, ekore ano e oti pai i runga i taua ritenga. Kaore ano kia kitea e matou tetahi he i oti pai i runga i taua ritenga—engari tona mutunga iho he pouri, he mamae no te ngakau, he mauahara, a tena tona takiwa e puta ake ai he riri ano. Engari te W hakawa, ma reira e ata oti ai nga he. Ko te pouri o te ngakau he po tahi, he po rua, e mau ana, kua kore —kaore hold he "whanaunga e mate ana i runga i tena ritenga hei take riri ano. I rongo matou kite ki a etalii tangata me hui nga iwiki te whakaoti. Na, e mea ana matou c kore e oti i nga iwi—he whakapau kai noa ta ratou, ko te whenua e kore e tuturu te whenua i a

ratou ki tetalii ki tetahi ranei. Engari ma te Kooti—ka kitea te iwi i tika ka whakatuturutia te wlienua ki a ia. Ko tenei ka tika te mahi a nga iwi nei. Kia watea atu enei raruraru ka "whakakotahi ka ngaro hoki te take i whawjiai ai.