HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume V, Issue 9, 31 December 1868, Page 53

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Pakohai, Noema 30, 1868. Kite Kai Tuhi ote Waka Maori. E hoa. Tukua atu tenei panui kite nupepa kia rongo o tatou hoa pakeha me o tatou boa maori i nga ritenga o nga uiabara i puta ake i roto i toku binengaro. Etoru nga take o tenei panui. I. Ko te boko a te tangata i tona piibi •whenua—tona reo i roto kia tvhai moni ia bei moni baere mana kite Tikini. 11. Ko te makete a te tangata i tona wbare me ana taonga; me tana hoko i tana kahui kau, bipi, boibo, i ana mea katoa. Tana ki kia wbai moni ia bei moni baere mana kite Tikini. 111. Ko te tamana a nga kai tamana i nga moni a te tangata i pai nei kia tangobia namatia ana mea e te tangata. E toru enei take kotabi tonu te rite. He rongo noku e whakabuatia ana tenei kupu ete pakeha boia i tukua ai eau kite panui kia kitea tabitia e tatou te be o enei take e toru. Ko te be, be mataku kei nobo ia i runga i tana piibi ka patua e te Hau Hau; kei nobo ia i roto i tana wbare ka rokobanga ia ete riri; kei tiaki i tana mea i namaia ka riro ia bei boia, a ka mate ia. Koia i boko ai i ana rawa katoa. I bibiri ai kite tamana kia boboro ia te tae kite Tikini kite wahi nui te tangata bei tononga ki te wbawbai, kite wabi main ano boki hei wbakararuraru i a ia kia kore ia e karangatia bei hoia. Kua korero etabi tangata ki au i ana wbakaaro. Te kupu mai a taua tu tangata ki au; —" E boa, e rua ou tinana ? mo te mate tetalii mo te ora tetabi ? Kaore ki abau kotabi tonu au. Ka karangatia abau hei boia e kore au e baere kite riri kei mate au—a kowai mo muri iau ? Tena ki a koe be biabia anake tau mahi kite riri. E boa ebara mou te take o te whawhai, be maori boki koe—engari rao te Kuini te

take o te whawhai." Ko tenei e nga hoa aroha lie kupu atu taku ki a koutou. Tirotirohia he tikanga mo nga tangata e hoko ana i o ratoa wbenua, e makete ana i o ratou whare, i o ratou banga, aba, aha atu — mete kai tamana. Ka oina hoki aua tu tangata, ka mabue ko nga tangata rangatira anake liei nobo ki konei—a kowai bei atiati i nga kai tukino ? Ivoia abau ka mea nei kia kaua o ratou biabia e whakaritea ; kaua e tukuna nga boko pena kia bokona, me nga tamana ano hoki a nga tangata pena, me nga utu ano hoki o nga tangata c abua pena ana te wbakaaro. Engari tiakina paitia aua tu mabi a te tangata, me kore e pai nga taima a muri nei bei reira ka tuku ai aua hiahia o te tangata. Ko taku whakaaro hoki me waibo tenei wa bei rapunga ma tatou i nga mabara e ora ai tatou. Kaua e bomai nga mea whakapouri i roto i nga marama e takoto ake nei, ka utua nga mea pena a muri ake nei. E boa ma e nga kai mabi tamana, ata tirobia nga mea pena, ka waibo kia takoto pai ana. Ka mabue tatou e nga tangata nana ena wbakaaro, ka oma ratou ki nga wabi nuite tangata. He pono tonu tena korero, kua rongo rawa matou r.ga tangata tnaori ki ena mabara a etabi pakeba i enei ra. Tenei ano hoki etabi o nga maorikei te pena te rite. Koia abau i mea ai kia waibo tenei taima bei kimihanga i nga mabara e ora ai tatou. Ka mutu. Na Karaitiana Takamoana. [E boa e Karaitiana kite tikanga pakeba ekore e taea te pupuri i te tangata kite biabia baere wbenua ia; ekore e tika i nga Ture o te Kuini—he Ture whakarangatira hoki i te tangata i tona wa e nolio tika ana. Engari ko nga berebere e nobo ana i te whare berebere; ko nga mea ena e abei te pupuri, no te mea he he tona i kawea ai ki reira—be nama, be tabae, he kohuru, he aha noa atu. Otira e Karaitiana, kaore matou e mobio ana he tokomaba nga pakeba e haere ana kite Tikini inaianei, engari e mobio ana matou kei te bokiboki mai etabi i reira. Heoi tonu te abua o te pakeha rawa kore he baereere ki nga wbenua. Ka rakia tona ngakinga kai kaore e tupu ana purapura, ka baere ia ki tetabi wabi ngaki kai ai mana me kore e momona te wbenua. Ko te abua tonu tenei e haere atu ana etabi i Nepia, e u mai ana etabi. Ehara, i te wehi i haere ai, engari he kimi rawa mana —he hanga noaibo a ratou korero ki a koe. Ko te tangata e kitea ana i te rawa i tenei kainga hei orarga mona ekore rawa e baere —titiro hoki kite rakau, ko te mea e u ana nga pakiaka kite wbenua ekore e hinga wawe i te marangai; ko te rite hoki ia ki te pakeha. Koi mea koe e hoa e oma ana nga pakeba o te Taone nei—kaore. Kite haere mai koe i nga rangi e whakatutu hoia ana e kite koe i te tokomaha o te tangata kua mau i te pu—he rangi ano ka mabi te Mirihia be rangi ano ka mahi te Waratia. Mebemea ka tupuno he kino mo tatou amua ake nei

tena e kotabi mano o tatou tangata i konei (hui ki a koutou ka rabi ake) bei tiaki mo tenei kainga—a kite biabia tiki i etahi ekore e takitaro te tae mai ai i runga tima.]

Turanga, Oketopa 2, 1868. Ki a te Kai Tuiii o te Waka Maori. No te tabi o nga ra o Oketopa nei i hui mai ai nga tangata o Fawa, oßuatai, o Pokotakina, o Pakarae, o Whangara, o Pouawa, me etabi tangata o Turanga kite Karakia—ka mutu te Karakia ka wbiua nga putake o te korero. I. Na. te Karakia Ilau Hau i mate ai te tangata mete whenua. Kite puta hoki taua mabi kino inaianei, bei wbakamate ano i te tangata. Kia puta be wbakaaro i a tatou kia pebia ng;i karakia kino kia tipu ai tatou. 11. Mo tatou mo te taba Kuini. Kia marama kia kotabi te wbakaaro, kia kotabi te Atua, kia kotabi te Ture mo tatou mo nga ruaori mo nga pakeba. Nga hua o enei; kia aroba tatou tetabi ki tetabi; kia kotabi be korero mo tatou me o tatou boa pakeba kia pai ai. Ka mutu ta te tangata wbakaari i te kupu—ka wbakatika ko te Runanga. Ekore e apobia nga korero koi roa, ara tc tatau ki nga tunga o te tangata kotabi. E pai ana nga putake korero ma tatou no te mea bei wliakaora i a tatou enei kupu, i era iwi atu hoki. Ekore tatou e baere i runga i te buanui e mate nei te tangata—titiro tonu atu he pari haere tonu atu, titiro tonu atu be waipuke kau tonu atu ? Engari me baere tatou i enei buarabi i to te Karaiti—tana kupu ; —" Ko abau te buarabi mete pono." Ite Ture hoki ote Kuini bei matua mo tatou. Kia mau ki enei kupu erua; ara, kite whakapono, ki nga Ture o te Kuini hoki. Kati hoki me uru ki roto ki Dga wbakawaiuga a te ao, a te kikwkiko, a terewera. Me ka rongo tatou ki nga atua bou me korero kia nobo pai tatou me o tatou boa pakeba. Otira ma te Atua tatou e tiaki mete Kuini kia ora tonu. Na Kcrehena Piwaka Apirana i'avelmia Paitene Teeke Hetekia Telia Paora Paean Paraone Hinaki Patibana Aukomiro Paid Tuatara Wi Wiiatarubc liepeta ifllaitai Apcrahama Kouka Euteno Piwaka Arapcta Potae Wi Perc Henare Sura Himiona Katipa Tamati Tarabau Naku hoki na Hikini te Kaxi.

Whanganui, Nowema 30, IS6B. Ki a Wi Tako Ngatata— E hoa, tena koe. Kua tae mai to reta ki au; e tika ana to ui mai. Ko taua kupu

1 tuhia atu e au na te tangata i korero mai ki au; ko te ingoa o taua tangata ko Kini, nana i tito mai na Topia taua korero; tuhia mai ana eiaki tc pukapuka. Ka kite maua ko te Wa, Minita Kanara o Poneke, ka tubia e maua ki nga bapu katoa me nga rangatira maori katoa ote motu nei. No te toru tekau o nga ra o Nowerna ka tae mai a Paora Poutini ka korero kia matou he tito tena korero, i hoki mai ahau i Utapu i a Topia kahore ana korero. Ko te kupu a Topia i ki mai ai ki au:—"E tika ana taua korero he kupu whakahaere na nga runanga, ehara i te kupu hei whawai hohoro, ehara i te Kingi taua korero, engari Da nga Runanga." E Wi, he tito taua korero, engari ko taua tangata ka mate ano ia matou mo tona teka. Heoi tena. Kia rongo mai koe, e haere ana au ki roto ki Whanganui, ki Ranan:i, kei reira te huinga nui o tenei iwi—ka tae mai a Pehi ki reira, a Topia, a te Tahana, a Wiremu Pnkau, a Ropata te Korowhiti, otira mete iwi Hauhau katoa. Kei taua bui katalii abau ka mohio ki nga korero, maku ano e tubi atu ki a koe. Heoi tena. Ko Titokowaru kei te Weraroa, kei roto ite motu. No te 27 o nga ra o Nowema ka wbawbai te pakeba mete Hauhau ki Nukumaru, mate iho o te Hauhau tokowaru—kahore o te pakeba. Kahore he maoi'i i roto i tenei whawbai, na nga pakeha i korero kia matou. Naku tena reta, na to teina aroha, Na Mkte Kingi Rangawhenua, M.H.R. Waikanae, Tihema 1, 1868. Ki a Te Hareti, — E hoa, tena koe. Tena te retakuatukua atu e. au ki aTe Petetone. He utu mai mo taku ui atu ki a Mete Kingi mo te panui kua rongo na koutou. E hoa ma he tito taua korero na nga tangata o Whanganui'; tena te pukapuka kei a te Petetone te utu mai o taku pukapuka mete panui hoki kua tukua atu eauki a ia. Mau eki atu ki a Petetone kia homai ki a koutou. E hoa, panuitia kei mea te pakeba he korero tika tena. Heoi. Tenei ano maua ko Mitai te noho nei—i roa ai, e tatari ana ite utu mai o taku pukapuka. Koia tena kua tae mai nei, meake ka haere atu maua. Heoi, na to hoa pono, Wi Tako Ngatata. Ki a te Hareti, Poneke.

Tihema 1, 1868. Kl A TE PeTETONE E pa tena ra koe. Tenei te utu mai o toku reta i uia atu ai e au kia -whakatikaia mai taua panui. Ko te utu mai tena, he tito taua korero. Mau e titiro iho ki nga kupu o te reta ka tukua atu nei e au kai koe, ko nga kupu tonu tena. Heoti, na to noa pono, Wi Tako Ngatata.

Mea ake ka rere mai ano te tama a te Kuini (i puhia nei ki Merepana). E haere mai ana i runga i tana kaipuke ano i haere mai ai i mua, ia te Karatea. E mea ana ia Ida taea e ia nga whenua katoa o te ao. Katahi te rerenga mai e u mai ai ki Niu Tirani.

Tera nga kainga kei tetahi pito o Amerika kite taha tonga. He whenua nui taua whenua (Amerika), kei te mutunga rawa o te ao kite taha whakarua tetahi pito, a tae tonu atu tetahi pito, kite mutunga oteao kite taha tonga. He maha nga iwi kei reira e noho ana i tona wahi, i tona wahi —he nui whakahara te wain kei te Ingirihi o taua whenua, he mano tini te tangata o Ingarani kei reira e noho ana. Otira ko nga kainga e korerotia atu nei inaianei kei tetahi pito rawa, kei te taha rawa kite tonga —ko Peru tetahi, ko Ekuata (Ecuador) tetahi, tera atu .etahi. Ko ona tangata o enei whenua he Paniara, me nga tangata whenua hoki mete mea he maori, na te mea e manauri rawa te kiri o ratou. Na no te 13 o nga ra o Akuhata i tenei tau me nga ra i muri mai ka mate aua kainga i te Ru whenua—he ru nui rawa kaore ano kia kitea e te tangata he ru pen a o mua iho. He nui nga taone kua hinga rawa, nga mea i tatahi me nga mea i uta ; he mano tini nga tangata kua mate. Ko nga kaipuke manuwao tu ana i roto i nga whanga hurihia ana e te wai parea ana ko nga tangare ki runga, mate katoa nga tangata. I hoki rawa atu te moana ki waho, no te hokinga mai ki uta mete maunga teitei te rite ote ngaru e huri haere ana i runga ite whenua. Ehia ranei miriona moni 0 nga taonga kua ngaro. Na ko te ru tena nana te ngaru i buri mai ki nga whenua i tenei moana—ki konei ki Nepia ano hoki i tekau ma rima o nga ra 0 taua marama ano 0 Akuhata. Ma koutou e mohio kite kaha o taua ru, inahoki e ono mano maero te pamamao i konei o tau: whenua, a erua tonu nga rangi kua tae ma te ngaru ki konei ki a tatou nei!

Erima te kau o te Arawa kua tae ki Aka rana hei hoia mo te Kawanatanga. Ten e tukua ki Patea ki hea ranei. Ko Waikato e nobo pai ana mete Kingi ano.

A te 26 o nga ra o te marama nei i te ra i tua tonu atu o te Kirihimeti ka tae atu te Paana o Nepia kite taiepa o Karaitiana i Pakohai whakatangi ai. Kua si a Karaitiana mana te kai ma ratou i roto i tona teneti nui. Tera e nui nga pakeha e tae atu i taua ra i te ahuarekatanga o te mahi. Engari ko te kai ma te nuinga ma ratou ano e mau atu i Nepia nei. Ko te mea whakatupu i te pai tenei, be hui no nga iwi erua te pakeha mete maori.

JNo taua ra, te 26 nei o Tihema, ka hui te pakeha ki reira kite kainga o Karaitiana—e wha ran tae kite rima rau. Ka kitea te kaumatua, te tamariki; te taane

mete wahine; te rangatira mete kuare hui tahi piri tabi te katoa ki nga mahi o te ahuarekatanga, te kanikani, mete aha noa atu. Heoti tonu te ki i JNepia ko te atawbai o Karaitiana, ko te huinga tahitanga o te pakeha raua ko te maori ki runga ki nga mahi ngahau o tenei takiwa. Ko te banga tenei mana e hono te aroha o tetahi ki tetalii. Kotahi i pouri ai ko nga whakakai pounamu a Karaitiana i whanakotia e tetahi tangata tutua —he nui te whakatakariri o nga pakeha katoa. Kotahi kua -svhakahokia mai. He mea takahi kite pukapuka ka kawea mai ite po kite whare takotoranga pukapuka i N epia—kaore i kitea te tangata nana i whakahoki mai. Meake pea te whakahokia mai ai tetahi.