Untitled

Waka Maori, Volume V, Issue 5, 14 May 1868, Page 25

Ka rua nga mate kua kitea i roto i a tatou i te takiwa kua hori atu nei—te take he rere hianga i runga hoiho. I te ahiahi o te Wenerei te ono o nga ra o Mei nei tokotoru nga pakeha e haere mai ana i runga hoiho kite taone ki Nepia. No te tatanga mai ki te pito o te rori e anga mai nei kite taone ka tutaki i te ope maori e haere atu ana i runga hoiho katoa. Me te mea he purei te ahua o ta ratou haere te hianga; te whakaaro ratou kite tangata. haere mai ite huanui i mua i a ratou, i te kawenga a tona • • • kai a te waipiro—te kai i vvhakaritea e Hatana hei hoa awhina mona kia riro ai te wairua o te tangata i a ia. Ivoia marire ano; katahi ano te kai whakakuare i te tangata, te kai whakangaro ite wairua. Ka rere tonu taua ope ra ka tupono te hoiho o to ratou rangatira o Tareha ki runga ki ta tetahi o nga pakeha—ko Tamati te ingoa ote pakeha. Ka hinga nga hoiho taua rua me nga tangata kite whenua, a totahi ka mate rawa raua tokorua. Ko te hoiho a te pakeha no muri nei i mate rawa ai, ko te pakeha he nui tona mate a e mate nei ano. Ko Tareha hoki, raua tahi ko tana hoiho, i nui ano te mate; engari e ki ana kua ahua pai ia i muri nei. E korero ana tetahi o nga hoa o te pakeha i mate nei ko Tareha kaore i haurangi, ko te mea tena kitanatitiro atu i ora. E whakapai ana taua pakeha kite whakaaro a Tareha—e ki ana i puta ano tona aroha kite matenga ote pakeha. Ki hai i riro pu tona whakaaro ki runga ki tona tinana ake ano, i uiui tonu kite ahua o te mate ote pakeha. E pai aua tenei, he tohu no te ngakau ranga-

tira. Ka ki matou rnehemea i pono te mate ki tetahi o nga mea haurangi he tika; kia kite hoki ia ite utu o tana mahi hianga—ko tenei i pono ke ki nga tangata ora, riro ana ko raua hei utu mo te hianga o te hunga haurangi. Na, ko tetahi mate no te ahiahi o te Ratapu te 10 o nga ra o te marama nei. He pakeha anake i tenei matenga. Kotahi te pakeha e haere atu ana ki Waipureku i runga i tona kaata. Ite mea ka tata atu ki te arawhata i Waitangi ka tutaki i nga pakeha tokorua e rere mai ana i runga hoiho—e purei rawa ana. Rere tonu mai aua koroke eke tonu tetahi ki runga kite kaata, hangai tonu te poho ote hoiho kite ringariuga kurupae o te kaata ka ngaro tonu te rakau ki roto ka mate rawa te hoiho i reira tonu ano—nana noa i ora nga tangata. Na, e mea ana matou kia puta atu he kupu i a matou i tenei takiwa ki te hunga kai waipiro. Ahakoa na te waipiro enei mate e rua na te mate noaiho ranei, ahakoa tena—ko te waipiro ano ia te tino take i hianga ai te haere a te tangata i etahi rangi atu, me tona mate ano. A, me whakarongo mai hoki te pakeha—ekore hoki ia (te pakeha) e hapa. Nana hoki te take o te mahi, nana i whakaatu ki nga maori i raohio ai. Me pehea ra he korero ma matou e whakarongo ai koutou ? No to matou taenga tuatahi mai ki tenei motu ka rokohanga mai e matou e noho kuare ana koutou. Ki hai au i roa e noho ana i to taha ka whakapono au ki a koe he iwi rangatira koe, he iwi whai whakaaro, he iwi mohio kite hurihuri i nga whakaaro; ka kite hoki au i muri nei he iwi toa koe—toa kite pai, toa kite kino. Ka mahara au ki a koe he iwi tau koe hei akonga maku kia mohio koe ki nga mea nui o te ao—kia puta hoki to rongo i roto i nga

iwi ote ao. Taku hiabia ki a koe Ida hurihuri marire e koe oku kino, oku pai; aka tangohia e koe te pai, ka whakarere i te kino. Na reira ka tahuri au kite ako ite whakapono o te Karaiti ki a koe Ida mohio ai koe kite pai kite kino. Nui rawa toku hiahia kia tupu koe hei iwi rao te ao. Akuanei pea he wawata kau ia naku. No taku kitenga e tahuri ana koe kite kai waipiro ka pouri au, noteraea ko au e mohio ana ki te ahua o tena hanga ko koe i kuare. Ko au i mohio ko te mea tena mana koe e whakakuare, e whakangaro rawa atu; ko te mea tena mana e whakatupu he mate i roto i a koe, mana koe e whakangakaukore e whakaiwingohe ki nga mahi maori e ora ai koe,. mana koe e whakahe noa atu. Akuanei pea koutou te ki mai ai ehara i a koutou nana te waipiro i mau mai. He tika—i haere mai au me oku kino me oku pai. Engari kua oti au te ki atu ki a koe; mea pai; whakarerea tena mea, he mea kino." Na, kite he koe i runga i taku ako nau ano, ehara i au. I tenei takiwa kua nui haere te haurangi ote maori. Kaore he rangi e puta nui mai ana kite taone i kore ai e haurangi haere i nga huarahi, a i tona holdnga i te rori mete Patupaiarehe te ahua e rere haere ana. He hanga whakamataku kite titiro atu ki nga kanohi e whakana ana, ki nga makawe e rere ana ite hau, kite huare e heke ana i nga kauae, ki nga niho e tete haere ana, me nga tinana e hurori noa ana i runga hoiho. He ahuatanga- • • Tr , . ° ta ranei tenei ? Ivi te titiro a nga tangata tika he ahua manuwheko rawa ia. Kite kore e whakamutua tenei mahi te rere kino i nga huarahi ma te Ture e pehi apopo ake nei. He ki atu tenei kite hunga kai waipiro katoa; ahakoa maori, pakeha ranei—no te mea he waipiro te tino take i penei ai te tangata. Ehara i te haere ora e haere nei nga wahine rangatira me nga tamariki i runga i a ratou kiki i tenei takiwa—he haere whakamataku tonu. Meake etahi mate ai. E! nga tamariki o Ngatikahungunu, tu marire mai i te huanui kite mate ka whakaaro kite mutunga! Tona mutunga lie rawa kore, he mate kite tinana, he mate kite wairua. Ko te waipiro nei raua ko te rongoa e wha-

ngaitia ana kite kuri kia mate, kotahi ano to raua rite—engari ko te waipiro e takitaro ana, ko te rongoa kuri e tuku tata ana. He kuri koe kia kai tonu koe i te kai ate kuri ? Whakarongo mai ki au kite tangata nana to kai. Kaore kia kotahi tangata oku o te pakeha e riro pu ana tona whakaaro kite kai ite waipiro mete ora roa hoki—e mate katoa ana, kaore i whai morehu. Koi mea mai koe me ata kai marire koe. Kaore—ekore e ata kai te tangata e nui ana tona hiahia ki tenei kai. He kai hoki ia e nui haere ana te hiahia. E rite ana kite wahie e makara ana ki runga ahi—ka nui te wahie ka nui hold te mura, ka iti te wahie ka iti hoki te mura. Tetahi, mete kohatu e hurihia ana e te tangata i runga hiwi, ka takahurihuri haere tonu ; kia tae ra ano ki raro te takoto ai—ekore e mau i te heketanga, e akina ana hoki e tona taumaha ake. Ko te ahua tenei o te waipiro. Kauaka rawa te tangata e pa atu koi tupu te hiahia ki taua kai, koi terete haere o te kohatu—a, ma te aha e hopu? Ko tenei me whakaaro koutou nga rangatira ki ta matou korero—he korero hoki e puta ana i runga i te aroha ki a koutou koi ngaro koutou i to ao. Ko koutou nga rangatira nc;a kai arahi Ite tokomaha; e titiro ana ratou ki a koutou—kei a koutou te ritenga mo te katoa. Ma koutou e whakatakoto te tauira. Akuanei he tauira kino, ka kino ano tona hua ; he tauira pai, ka pai ano tona hua o roto. Ko nga tamariki e tupu ake nei he kanohi no nga rangatira kua ngaro—kaua e tukuna kite mate, koi eke ki runga ki a koutou te he. Ka rongona te karanga a te mataara;—" Ko te Whanaariki! ko te Whanaariki!" ka oho whakarere te pa. Koia hoki me tenei kia oho koutou, ko te Whanaariki Hau Hau kai tangata kei waenganui i a koutou (ara te Waipiro)—kati te moe, whakatika ki runga whawhaitia! Ta te taua tana patunga he rau ; ta te Waipiro he mano. Ekore e kaha te tangata kotahi ki te pehi i tenei kino. He whakatau ki naku na te pakeha;—" Kei te Huinga te Kaha." Na, kei nga taone katoa o Ingarani, kei etahi o nga taone o tenei motu hoki, kua hui nga tangata e hiahia ana kite pehi i te kai waipiro, karangatia ana he ingoa mo ratou ko " Te Hunga

kore kai Waipiro." Ka uru te tangata ki taua hunga ka tuliituhi rawa i tona ingoa ki roto kite pukapuka e takoto ana i to ratou Kaiwhakahaere tikanga. Ko te mahi a taua hunga he runanga, he kauhou, he ako ki nga tangata, he tohe kia whakamutuatekaiitewaipiro. Ekohikohi ana e ratou takikotahi herengi a te tangatakotahiirotoitemarama kotahi. Ko aua moni e waiho ana hei hoko kanara(raitinei)monga nuinga i te po, hei utu etahi kite Kai-ta perehi mo nga panuitanga o a ratou korero hei tuwhatuwha ki roto ki nga tangata katoa—ka toe nga toenga ka waiho hei utu hakari ma ratou i te wa e pena ai i roto i a ratou runangatanga. He rongo pai te rongo o aua hunga ki nga tangata katoa, he rongo rangatira—e nui ana hoki te pai mete ora e tupu ana i runga ita ratou mahi. He aha kia kore e karangatia tetahi mahi pena e koutou, nga rangatira me nga kai-whakaako ? Ma koutou e hurihuri.