Untitled

Waka Maori, Volume II, Issue 39, 10 December 1864, Page 1

I tera nupepa mutu ana i Waihirere i te Wairoa te korero o te haerenga o te Makarini—te rironga o te whenua o Paora raua ko Kopu. Name whakamutua rawatia taua korero i tenei nupepa. I te ata o te 28 o nga ra o taua marama (Oketopa) titiro atu ana matou kite kara o te Kingi kua ara i runga i tetahi hiwi i ko atu o te Uhi. Katahi ka tirohia atu kite karahi nga tangata o Kahu e noho ana i te putake ; ko etahi e tu ana, e rarangi ana, mete mea e whakahoia ana i a ratou. Ka talciLaro e noho ana ka heke mai ki raro id te raorao pupuhi haere mai ai. Ka mutu, kaore matou i kite i te taenga mai ki tera i ro pa i te Uhi, i a Ngatikurupakiaka—tera atu pea ana mahi pukana, ana mahi aha atu. No te 29 o nga ra ka tae mai te tangata o waho kia haere te Makarini kia kite i a Kahu, kia kcrerotia nga tikanga mo te whenua i te taha o te Wairoa hei taone. Katahi ka whakatika matou ka haere ki Kai Rakau. Rokohanga atu e noho ana ko Kahu, ko Ngatikurupakiaka, ko Ngatimoe•whare, ko Ngatikaingatini, ko Ngatitiakiwai, ko Ngatipuku, ko wai tangata atu. Katahi ka timata te korero. Tu ana ki runga ko te Robe, o Kahu, he iramutu no Henare te Apatari, ka ki; — '• Haere mai! - Haere mai! Arahina mai a tatou wahine. He wahine hoki na tatou tenei taro a te pakeha, hei whatu kahu mo tatou. Hei matua moku tenei tangata a te pakeha." Kai runga ko Apirana, tama na Maihe Kai Moana; " Haere mai! Haere mai! Arahina mai a tatou pakeha. Arahina mai ki tenei kainga—ki tenei kainga a tatou. Kaore hoki he korero ke atu i te mea kua oti i a koutou. Arahina mai hei matua mo tatau. Inahoki, nawai rate tangata i ■whai matua ai, a, kua kore—arahina mai." Kai runga ko Ropitini te Rito ; " Haere mai! Haere mai! Ko te Makarini koe—haere mai ki runga ki tenei wahi, ki konei kirunga ki nga ki, ki runga ki taku he e takoto nei. Haere mai! Kaua koe e whakarongo ki nga kupu a te tangata e ki nei ka titiro atu au ki a koe e haere ana ka rere atu ano au kite pupuhi i a koe. He kore he noku kia pena ai au 1 Inahoki pea he mohiotanga mau ki a koe ka tae mai nei—taku pupulii i a koe. Ko tenei haere mai ki tenei tu o te haere. (Hei konei ka haere nga ki a te tangata ra i runga i nga korero a te

Paraone _ Kai Whakawa mote kohurutanga i a Porohiwi; lea mutu ka mea mo.)—Haere mai ki runga ki nga korero a Ngatikahungunu, ki tau i whakaaro ai. Haere mai ki nga tangata o te Wairoa, mana e korero ki a koe. Mana e korero i tena korero, mana eki i tena ki. Mau eki mai i tenei ki, kaore au e kite i tena tangata i te pakeha; kaore au e kite i tena atu, i tena atu. Ina ia, mo runga i taku he ; mau e pena, e pai ana. Kei a koe ena ki ; heoti ano taku he whakaae atu. Ko tenei, —Haere mai! Heoi ano taku korero ki a koutou." Katahi ka tu ko Manuera. Heoti ano nga korero a tenei ko aua korero nei ano ; ko te pakeha kia haere mai; ko to ratou mate kohuru i a Porohiwi nei; ko te matemate o nga tangata o mua, ko te mahue ko nga tangata pakupaku anake ; ko te pakeha hei tangata. Penei tonu nga korero a tenei tangata. Katahi ka tu ko Erina Ruatara Ongaonga, tamahine na Tiakiwai " Haere mai! Haere mai! Ko te Makarini koe haere mai. Ka pike au, ka pike au ko te Wairangi Kia marama te titiro kite riu o Kuipaka kakaka tuhera, He ara haerenga mai no te Koari Koi tae noa te tohu ki a Whakangehe. koi tohe rau noa mai. Heoi ano taku; mau hoki e titiro ki taku kete he kete tuhera. Ko te roanga o te waiata o te wahiue nei he kino, ekore e taia e matou. Muri iho ka tu ko Ihaka Whanga. Te ara o ana korero mo runga i te mahi a Waikato i mua ai kite patu i nga ivvi o 'te motu, na te pakeha rawa ka ora a Ngatikahungunu. Na Waikato i patu i te Pakake tae noa ki Kai Uku, kai ana nga tangata i te paruparu—ko ta Waikato whangaitanga tena, ko ta te Kuini he paraoa. Ehara i a ratou anake te pupuri whenua. I te pupuri whenua ano ia i te hokonga o Heretaunga. I tae mai ano te Moananui ki a ia i mua kia whakakotahitia te whakaaro ; me he mea i mohio ia i reira ai he whakakotahi Kingi penei kua kore ia e haere atu ki to ratou runanga i Ahuriri. No muri a Henare te Apatari ka ki mai ki a ia kia piri tonu ia kite Kawanatanga. No konei ia ka whakaaro ehara i a Henare te ritenga kia tahuri tona iwi (a Kahu) ki a te Kingi, kite pupuri whenua hoki. Katahi ka haere ona korero i runga i te matenga o Porohiwi, i te Ture hoki; ekore e mutu te mamae ote Ture; kite mahi pena ano ka kaha ano te Ture. Muri iho tu ana ko te Makarini, ka ki; — " E pai ana kia karangatia mai au ; e pai ana kia korerotia to he. Otira koi mea koutou me ngaro te Ture. Me whakamana ano rate Ture.

Enjari ko Porohiwi kua riro, ekore hoki tenei e taea te whakahoki mai. Otira ko te makutu, lie parau te makutu. I pena hoki o matou tupuna i te wa o te kuare. He maha oku taDgata i mate he noaiho i runga i tena ritenga. No muri mai ka kitea te he o aua whakaaro. Kaore ra aku kupu ki a koutou mo te matenga o Porohiwi. Kei a te Kawana te whakaaro mo ena mea. Ko ia hoki kei runga ake. Engari koi mahara koutou tera koutou e tika kite mahi toDU i tena tu mahi—ekore ra koutou e tika. Whakarerea ena mahi; kati apo he mate mo koutou ko nga mate e ahu nfei ana i te Atua. Ko tenei kaua e hui mai ena mea kite korero i haere mai nei matou.*'Engari kia kotahi ta tatou whakaaro. Kia mahara koutou kite ki tawhiti,—' Ko Kauru tangata tahi.' Ko te pai, ko te pai." Kai runga ko te Matenga Tukareaha " Kaore he whakaaro mo tatou. Ko to tatou taonga hei homai kahumo tatou. Kaore he he o te tuku, o te pupuri. He ritenga ke tonu ena i era takiwa. Ko tenei me manaaki tatou i te pakeha hei taonga mo tatou i tenei takiwa. Mo koutou ano ra ia; ko matou nei ka tata te mate Ma koutou hoki e titiro kite ahua o te tangata he mate, he aha. Ka taea te Mahia kite moana kaore hoki he puritanga. Ka tere Taupiri kite moana, ka tere ia wahi, ia wahi. Ma te tangata e pupuri i tana wahi, i tana wahi. Ka manu tena waka, ka manu tena waka, ka manu katoa." H e tokomaha nga tangata i korero i muri i enei. No te otinga o te korero ka karangatia kia hui ano i tua i te Ratapu ki te whakarite i ngautu mo te whenua. No te Manei ka tukua ma: e Hipora tetahi wahi whenua i te taha o ta Kopu tukunga, i te taha mai ki Waikua. Karanga ana taua wahine, raua ko tona tungane ko Paora te Apatu, kia kotahi ano mano pauna mo taua wahi. Ki atu ana te Makarini me mau e ia taua wahi, engari kia ata tirohia te whenua ka karangatia n°-a utu. ° No te Turei ka haere atu ano matou ki Kai Rakau kia kite i a Kahu, kia whakatumautia nga utu mo te whenua. Ko te atawhai o taua iwi ki a matou ka nui te atawhai. Hangaia rawatia e ratou te whare kite heera kaipuke ; wharikitia rawatia te papa kai ma matou i raro iho; haere te pikaokao, te poaka, te rohi, te kumara, te taewa, te aha noa atu—ma te aha e korero. Ko te kara o te Kuini i runga ake kapakapa ai i te hau. Mutu ana te kai katahi ka korero. Karanga ana a Apirana o Kahukuranui kia toru te kau mano pauna mo te wahi e tukua ana e ratou. Ki atu ana te Makarini e kore rawa e taea ena moni i roto i nga peke katoa, engari tana e pai ai kia £BOO pauna. Tohe tonu taua tangata ra ki tana tikanga. He tokomaha nga tangaca i korero ; otira ekore e taea te tuhituhi i nga korero katoa, kia rahi rawa he nupepa te pau ai. Engari ko te ki a nga tangata katoa o Kahu kia pena tonu he utu mo te kainga, kia £30,000 ! Katahi ka ki atu te Makarini; — " E whakaaro ana au ki tenei wahi hui katoa e waru rau pea eka. Na e rite ana taku utu e ki nei au kite kotahi pauna mo te eka. Ko te utu ia o rawahi ra ano; kaore he whenua o konei kia penei te utu. I whakanuia e au te utu mo tenei wahi, he rawe kite taone, he pai no te whenua : ahakoa paku he paku pai. E whakaaro ana tenei kia rere i te ahiahi nei kia mahue mai o moni i muri nei. Ka noho hei taone i konei ehara i te rawa moku anake ; he rawa ano ia mo koutou i

roto i nga mahi ate pakeha. Ko te tangata e pai ana kia tango i tetahi tekihana inana i roto i te taone pakeha he rawa mona, e pai ana tena. Ko Apirana e ki raai na he nui te utu ki au o tenei whenua me ka hokona kite pakeha ; e tika aßa ano ra, era e rahi ake, otira ka pau tonu ano lioki i runga ano i te whenua, i te whakapai i te •whenua." No te roanga o te korero ka whakaae te Makarini kia kotahi mano, e rua rau pauna mo te whenua na—hei kupu whakaotinga tena nana. Karanga ana a Epiniha o Ngatiraoewhare kia whakaotia te korero, kia tangohia nga moni. Katahi ka whakatika inai a Anania ka riri, ka karanga "He porangi ra pea tou, kia whakaae noa atu koe ? Bngari waiho atu i a ratou, i a Kahu, to ra tou korero. Ko te piihi iau e kore e riro ; me rite ki taku i whakaae ai i te ra inanahi, kia toru te kau mano pauna, katahi ra ano—ko tenei ka mau i au te whenua." Kai runga ko Tiopira Apatari no Kahu ; Tahuri mai. Ina te korero ma taua kia tomo taua ki roto ki nga moni o te Makarini i whakaatu mai nei." Katahi ka tohe i kona taua tokorua, a, riri tonu iho. Katahi ka whakatika a Piriniha, no ratou ano, ka karanga ki tetahi o ratou, ki a Epeniha " Nawai iki mau au e korero mai ? Ina te mana ote whenua kei au. Kaore au e whakarongo ki au korero." Heo, ko te ara tonu tenei o tona korero —i a ia anake te mana o te whenua, puta noa, puta noa, i a ia anake te mana. Ka whakaae ia me riro te whenua. Tu ana ko Tiopira ano, ka ki; — " Taku ki, ka tu ake nei au ki runga, me whakanoho nga moni ki au mo tenei wahi. Ko te wahi i a Putoko, ara, i a Ngatimoewhare me kape atu tena wahi ki a ia. Ahakoa iti taua wahi, he iti kai runga i taku pakihiwi e "whata ana ; kei te pakihiwi o ia iwi, oia iwi. Ko te kainga o Putoko me waiho atu; ehara ite waiho atu mona ano, engari mohou ano. Kaore he kainga o nga kainga katoa e hira ake ana i tenei. Ehara i te mea tino mahi na te tangata nga mea e hapa ana o runga o etahi whenua e riro ana i a koe. Ma te wai noa e mau mai te wahie i tenei kainga, te totara, te aha noa. Kuaotite whakatau aki Te kainga o Hine te Ata.' " Kai runga ko Ropitini te Rito, o Kahu ; Tomo mai e hoa ma, ki roto ki enei moni ka tu nei. Inahoki i waho au e noho ana, ka tikina ake au e koutou kia tomo au ki ta koutou korero. Ko tenei kati noa me whakapakeke ite korero. Tangohia nga moni kia kainga e tatou." ° Tera atu te roanga o te korero o tenei, o tenei—no te mutunga ka tu ko Taiepa Tiakiwai, ka ki; — "Eta ete Makarini, he whakaotinga tenei naku ki a koe. Kua korero koutou ko nga tangata o te kainga nei, te rite ta koutou korero, Mau ana tau i te £I2OO ; ko ta era kia £30,000. Ko tenei me whakamutu. Me tiki tonu nga moni akuanei." Reoi ano, katahi ka hoki te Makarini ma kite Koutou, te kainga itu ai nga moni—ratou ko etahi rangatira nona te whenua. Te taenga ki reira, tuhia ana e te Karini te pukapuka tuku whenua; mau rawa nga ingoa o nga tangata ki roto. Katahi ka tangohia nga moni £7O0 —ko nga toenga £SOO hei Nepia tango ai. Heoi,

f ko te rironga tena o te Wairoa. Muri iho ka whawhai a Anania o Ngatimoewhare ki tona tuakana ki a Maihe Kai Moana mo te paunga o tona piibi ki roto ki nga robe —riri noa ana, a mutu noa. Engari waiho iho ana e te Makarini tetahi wahi o te whenua ki a Paora te Apatu pupuri ai hei wbakarite mo te mate o taua iwi, o Ngatimoewhare. Ko te mutunga tenei o nga mahi i te Wairoa. No te Taitei, te 3 o nga ra o Noema, ka whakatika mai matou ka haere mai ma utu. Haere tonu mai matou tae mai ki Waihua. Ka tae mai matou kite kainga ka kite matou i a Paora Rerepu o Mohaka, me etahi atu tangata i reira e noho ana—i hui mai ki reira kite taenga mai o te Makarini. Ka timata e Paora te korero, ka ki;— " Haere mai e te Makarini 1 Mauria mai te Mahia, mauria mai a Nuhaka, mauria mai a te Wairoa ka riro nei i a koe. Ehara i muri nei, no mua tonu toku piri tonu, no te oranga o oku tangata o te Herewini Poututu. He whakapaunga tenei no aku kainga ka riro nei i a koe akuanei. He roa noa atu nga korero a te tangata nei, ekore e pau i roto i tenei nupepa. No te mutunga ka haka i tona haka; — Te taenga mai a te manu nei, a te Kawatere; Haere te Kawatere ! Ka tere ! Ka tere ! Maunawa! Whakatika ana ko Hoko, karangatia ana nga rohe o tona kainga. Tera atu nga tangata i korero—kei runga i te hoko whenua katoa ratou. Hei konei ka korero ki nga utu mo te wahi e tukua ana. Mea ana te Makarini kia £BOO. Kaore ratou i pai ki enei. Katahi ka kite Makarini kia taa mai te Kai ruri, mana e titiro «e rahi ake ana te whenua ki tana i whakaaro ai hei reira ka neke ake nga utu. Heoi, ka oti i konei. Ko te paunga tenei o te whenua i Waihua a te Wairoa atu. Katahi ka haere tonu mai maton ki Mohaka. Ka moe matou ki reira kite whare pakeha, te whare o Hirai. Ka korero taua pakeha kite pai o nga tangata o Mohaka ki a ratou pakeha i roto i nga takiwa o te kino o te Motu nei. I te meatanga a te Urewera kia haere mai kite patu i nga pakeha o Mohaka i mua atu nei, ko nga maori tonu kite tiaki i a ratou pakeha i te ao, i te po. Kia pena tonu ra te whakaaro o te tangata katahi ka tupu te aroha. E ngaro ienei nga uri o te Kahu o te Rangi, te tupuna o Paora Rerepu. Taua tangata no Ngatipahauwera. He tangata pai, he pehi i nga kino, i nga riri o Heretaunga, o te Wairoa, o hei atu. matenga ka tapahia te upoko e ona mokopuna hei tangi ma ratou; katahi ka rangia kite ahi, ka wera nga pahau—no konei ka karangatia ki runga ki ona mokopuna ko 1 Ngatipahauwera. Ko te Whakaariki tona / ingoa tawhito ; na tona pai kite pehi i nga I kino ka tapaia ko te Kahu o te Rangi. ! Tetahi tohu hoki' o te Kahu o te Rangi i kei te moana, he haeata. Ka takoto taua; mea i te rangi, he tohu aio no te moana.! Kiia ana ko te tatua o te Kahu o te Rangi!

e tatuatia ana, katahi ka rere nga waka; ka mobiotia hoki he aiotanga no te moana. He tohu hoki taua mea no te pai o te mahi ote Kahu ote Rangj ki uta; tuku hoki ki te moana he pai ano no tana mahi. Erua ona tohu, kei te moana tetahi, kei uta tetahi Tuku mai hoki ki ona uri e noho oai i Mohaka he pai ano. - No te ata o te 4 o nga ra o Noema ka eke matou ko Paora ma ki runga ki a te Heera Paraite, he kaipuke no nga maori o Mohaka. Te taenga mai kite ngutu awa Ka hurihia ta matou kaipuke e te ngaru. Haere ana i raro i te whenua; puea rawa ake ki runga kua maku katoa matou. Heoi rere tonu mai matou, ahiahi rawa atu ka tae mai ki Nepia nei. Heoti ra, ko te mutunga tenei o nga korero o ta matou haere. Ko era whenua ka taonetia apopo ake nei, ka pahika ake i enei kaingate pai; ko era tangata ka pakehatia, ka piki tonu ki runga—inahoki e whai ana ki nga ritenga o te Kawanatanga, e whakamana ana i te Ture.