Te ‘Independence’ I Tuvalu

Mana (Auckland), Volume 2, Issue 1, 6 April 1978, Page 6

Te ‘Independence’ I Tuvalu

Ko te tuanga enua ko Tuvalu, tei roto te reira i te pa enua ko te Ellice Islands. Te amanko nei teia tuanga enua meangiti no te tomo atu ki roto i te ‘independence’ na roto i te kiriti mai anga ia ratou no raro mai i te au Peritane.

Ko te maata i te tangata e noo ana ki teia pa enua, e varu tauatini te maata. E varu enua i roto i teia pa enua.

Ko te tumu maata i manako ei e Tuvalu no te tomo ‘independence’ no te tu taukore ta ratou i kite i roto i te akatere anga a te iti tangata Kiripati (Gilbertese). I te mataiti, 1892, kua tukuia atu ratou ki raro ake i te akatere anga a te Peritane.

Kua tae atu te Minita Maata O Tuvalu (Chief Minister of Tuvalu), koia a Mr Toalipi Lauti e tona Tangata-Mou — Moni ki Peritane, no te pati atu i te tika a Peritane, kia tauturu mai ia ratou i tuatau ka tomo ‘independence’ atu ratou. Kua rauka te manuia, no mea, kua tuku mai a Peritane e 2 pauni 3 seleni mirioni moni ‘sterling’ ei tauturu ia ratou. Kua pati atu ratou i te tauturu ki tetai au batireia ke; kua tuku atu a Australia e $1.5 mirioni, e $500,000 no Nu Tireni nei.

I raro ake anga i te akatere anga a te Kiripati i tuatau mua kare te oraanga o te tangata o Tuvalu e tau ki to te manu. I teia nei, kua tu te are maki, te are tunu anga kopara, tetai au are no te aronga angaanga kavamani, te are apii e pera katoa tetai pai no ratou.

Ko te kimi anga i reira, ko te kopara e te ika o te tai. I te mataiti 1976 e 60 tane kopara tei rauka ia ratou i te i te akau ei tutaki kaiou. I te mataiti 1977, e 21-5 tane tei rauka ia ratou. Ko

tetai tuanga kimi anga moni, koia oki ko te maata anga i te tane tini o Tuvalu e angaanga nei i runga i te au pai Tiamani. Te rauka nei ia ratou i te tuku atu i tetai o ta ratou moni ei tauturu atu i to ratou ngutuare tangata. Kua riro i reira teia moni ei tauturu atu i te kavamani.

Ka ‘independence’ a Tuvalu i te ra I o Okotopa i teia mataiti nei. Ka akatupu oki to ratou House Of Assembly; e varu mema no te au enua katoa e varu, e rua Minita. Kua manako te Minita Maata O Tuvalu no te akatupu atu i tetai pati. Kare aia i manako ake i te akatupu e rua pati. Kua rava ua e tai ua pati, i roto i te manako o Mr Lauti.