’A’ahi mahu’inga Kuo Fai mai Mei Tonga

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 10, 10 November 1977, Page 1

’A’ahi mahu’inga Kuo Fai mai Mei Tonga

Ko hano fai 'eni ha ’a’ahi mahu’inga mo’oni-ki Nu’u Sila ’i he anga ’oe vaha’a ko ia ’o Nu’u Sila moe Pule’anga Tonga talu mei tuai. Koe kau folau ko ’eni mei Tonga na’e kau ai ’ae kau fakafofonga ’e toko 8 mei kau fakafofonga ’oe Pule’anga kae ’uma’a ’ae kau fakafofonga ’oe kau ngaue faka-Pisinisi, ’a ia na’a nau tau mai ki Nu’u Sila ’i he ’aho Monite koe ’aho 24 ia ’o ’Okatopa, ’i fe’unga nai ’a ’enau ’a’ahi ko ’eni moe ’aho ’e hongofulu. Ko e kau ’a’ahi ni koe fai mai ia 'i he talitali lelei e he Pule’anga Tonga ’ae fakaafe na’e fai atu ki Tonga ’e he Pule’anga Nu’u Sila, ’a ia na’e taki mai ai ’a Baron Vaea — koe Minisita ia ki he Labour, Commerce, Industries ’a Tonga. Na’e pehe 'e Vaea “Ko 'emau ’a’ahi ni koe fekumi

mo fakakaukaui ha ngaahi founga e lava ai e Tonga o fakasi’isi’i ange ’ae ma’olalo oe mahu’inga ’oe koloa oku hu mai mei Tonga ki Nu’u Sila ’i he ngaahi koloa ko ia oku ’oatu mei Nu’u Sila ki Tonga. A ia oku makatu'unga ’eni ’i si’isi’iange 'ae koloa ’oku 'omai e Tonga ki he fonua ni ’i he ngaahi koloa ’oku ’oatu 'e Nu’u Sila ki Tonga. 'Oku man tui foki e lava eni i ha'amau feingaange ke lahi ae ngaahi maketi ’oku lava ke ’omai ki ai ’ae ngaahi koloa moe ngaahi fua kehekehe oe ngoue mei Tonga koe'uhi peke lava o hiki hake ae tu'unga mo’ui i Tonga ki he kakai." Oku kau foki i he'a'ahi ni ae kau fakafofonga mei Pule’anga ’a ia ko e Sekelitali ’ae Minisita ko S. Raghavan. Talekita Ngoue ko Tomasi Simiki, Ofisa Pule Palani ko Cecil Cocker, mo Afualo Matoto koe Sekelitali ia ki he N gaue- Fakapa ’ anga. Ka koe kau fakafofonga foki ia mei he kau ngaue koloa ko Feleti Sevele a ia koe Talekita ia ki he Tonga Commodities Board: Sione Fua — Koe Talekita Pule ia 'oe Jones Holdings Ltd: Ralph Sanft — Koe Sea ia ’oe Kautaha Sanft mo toe Palesiteni foki ia i he Tonga Chamber of Commerce: Lulu Faupula — Koe Pule ia oe Kautaha Union Steamship ’i Tonga: pea mo Tutomu Nakao 'a ia koe Pule ia i he Kautaha Nakao Holdings. 1 he taimi ko ia te nau i heni na’a nau ma'u fainga malie ai ke — nau talanoa mo 'a’ahi ki he ngaahi

Potungaue moe ngaahi Kautaha ’i -’Okalani kae’uma'a foki ’i Nu’u Sila katoa foki, he ne nau a’u foki ki Wellington mo Christchurch. Na’e kau ’ae ngaahi Kautaha ’o hange koe. Turners & Growers Ltd, ’a ia 'oku ’omai ki ai ’ae ngaahi fua 'oe ngoue ’i Tonga ’o fakatau atu ai 'i ’Okalani, Associatied Wholesalers Ltd ’a ia ’oku fakatau ’e kinautolu ki Tonga 'ae ngaahi koloa fakamovetevete pea ’oku nau toe fakatau mai foki mei Tonga ha ngaahi koloa kehe. Tukukehe foki ’ae ngaahi faingamalie ia na’a nau kau ai ’o talanoa moe Kau Miniisita ’oe Pule'anga Nu’u Sila 'o felave’i moe ngaahi palani ki Tonga mo Nu’u Sila ’i mala’e ’oe fefakatau’aki ’oe ongo fonua ni, ’a ia foki na’a nau lava foki ’o kau ’i he feohi ’oe Seminaa na’e fai ’I ’Okalani pea na’e lea fakafofonga foki ai ’a Sitiveni Vete (Koe Tokoni Sekelitali ia ’ae Minisita Baron Vaea). Na’e pehe ’e Vaea tu’unga ’i he ngaahi vaha’a faka-Hisitolia ’o Tonga pea mo Nu’u Sila ’o kamata pe ia mei he ’a’ahi mei Nu’u Sila ki Tonga ’ae kau ngaue moe kau ’eve’eva, kae’uma’a foki ’ae ’a’ahi mai mei Tonga ’ae kakai Tonga pea koe tokolahi ’o e kakai ko ia ’o Tonga na’e ako ’i muli na’a nau ako 'i u’u Sila ’o a’u mai ai pe ki he taimi lolotonga ni ’i he fu’u tokolahi ’ae kakai ■■ ■ ■

Tonga ’oku nau nofo ’i Nu’u Sila ’o hoko kinautolu koe fakalahi ’o Tonga ’i he anga ’o ’enau mo’ui. Na’e toe hoko atu foki ’ae fakamatala ia ’o pehe ni “Tu’unga ’i he liunga tu’o 5 ’ae lahi ’oe mahu’inga ’oe koloa fakata’u ’oku hu ange mei Nu’u Sila ki Tonga ’i he lahi ko ia ’oe koloa ’oku hu mai mei Tonga ki Nu’u Sila, moe tu’unga ’oe kakai ’oku ’ikai ke nau ngaue ’oku liunga 17 ia ’i Tonga ’i he kakai ko ia ’oku ’ikai ke ma’u si’anau ngaue ’i Nu’u Sila pea toe fakataha ki ai koe tu’unga fakapa’anga tautau tokotaha ’ae kakai 'o

Tonga ’i Tonga ’oku fe’unga ia moe vahe 1 ’e 8 ’oe pa’anga hu mai ’ae kakai ko ia mei Tonga. Ka ’i he mahino mai foki 'ae ’ikai ke palanisi ’ae fefakatau’aki ’ae ongo fonua ni, neongo ’oku na kaunga’api ofi ’aupito ’i he Pasifiki ’e fu’u fiefia lahi ’aupito ’a Tonga ’o kapau ’e lava ke fakasi’isi’i ’ae koloa hu mei Nu’u Sila ki Tonga kae’uma’a foki ha toe feinga ke fakalahi ’ae ngaahi maketi ’i Nu’u Sila ki he ngaahi koloa ’a Tonga ke hu mai ki ai. “Koe fakamatala faka’osi ia ’a Baron Vaea.