He Whaikorero no te Komiti Maori, no Poneke.

Korimako, Issue 69, 18 November 1887, Page 4

He Whaikorero no te Komiti Maori, no Poneke.

Ki a Te Korimako. E Manu,—Tena koe! Haria atu e koe nga toru kupu nei hei titiro iho ma oku hoa Maori, Pakeha, i nga motu e rua. Koia ka tuhia iho ki raro nei nga putake o enei korero. Na R. R. Te Tahiwi, Kaituhituhi o te K. o N. Raukawa.

E hoa ma, —E nga kai korero o Te Korimako me nga kai whakarongo. Tenei ka tuhia atu ki a rongo koutou i nga korero, a nga mema Maori tokowha e noho nei i te Paremete i roto i enei ra me o ratou komiti mo runga ano i te Ture, a te Kawanatanga. Kua hinga nei i te turakina nei e te mema o te Tai-Hauauru i tera tuheratanga o te Paremete tae mai ki tenei tuheratanga, mete Pire hou hoki a te Kawanatanga hou. Hei whakauru mo taua ture a tera Kawanatanga. A he maha nga rangatira o nga iwi o te TaiRawhiti o te Tuaraki mete TaiHauauru, mete upoko o te motu nei i tenei huihuinga me nga komiti o aua mema:— NO TE TAI-RAWHITI. Meiha Rapa, M.L.C.; Timi Kara, M.H.R.; Paratene Ngata; Hapimana Tunupaura; Kerei Te Matu; Nuiti Huata; Watene Tiwaewae. NO TE ARAWA, KI ROTORUA. Ko Aporo Te Tipitipi. NO TE TUARAKI, ARA NO NGAPUHI. Hirini Taiwhanga, M.H.R.; Matiu Kapa, Matiu Te Aranui, Hetaraka Manihera, Rapi Arapeta, "Wiremu Komene, H. Wharara, Te Hori Winiana, me W. Pomare. NO TE TAI-HAUAURU. Hoani Taipua, M.H.R.; Meiha Keepa Rangihiwinui, R. R. Te Tahiwi, Ropata Honoiti, Ropata Te Ao, Tamati Ranapiri, Tamihana Te Hoia, Te Rei, Eruini

Paranihi, Te Moana Papaku (Marton), Hoeta Kahuhui, Tamihana Whareakaka, Akapira Tahitangata, Te Rama Apakura, Tame Karepe, Kireona Whamaro, Tuhera, Nepia Te Rau, Hori, Te Hau. NO TE UPOKO O TE MOTU NEI. Enoka, Hohepa, Wi Hapi, Hori Te Puni. NO TERA MOTU KI TE WAIPOUNAMU. H. K. Taiaroa, M.L.C.; Tame Parata, M.H.R.; Horomona Paotu. I te nohoanga o nga mema, me nga rangatira, me nga komiti. Ka whiriwhiria he Tiamana mo te hui ka whakaotia ko Matiu I Kapa. Ka noho te Tiamana ki te nohoanga. Ka whakaaria ete Tiamana, nga putake whiriwhiringa ma nga komiti katoa:— (1) Ko nga mema tokowha kia rapua e pewhea ana te ahua o ta ratou haere. (2) Ko nga mema tokowha kia whakatooputia ta ratou haere kia kotahi. (3) Kite kitea e nga mema tokowha te mea e ora ai te takiwa o tetehi mema, me hapai katoa ratou ka mutu te panui nga j putake e 3 nei ka tu a— Te Keepa Rangihiwinui : Taku kupu ka pai ka hui tatou kite ata kimi i nga tikanga mo te pire a te Pirimia o tenei Kawanatanga mo tatou mo nga iwi Maori e mea ana au me korero tonu mai o tatou mema i a ratou tino tikanga mo nga iwi Maori ki a tirohia atu e tatou. Ko te mea a taku mema kua oti noa atu kei te whare e takoto ana. T. Ranapiri: E pai ana enei take. Engari kia mohio tatou ki nga korero a o tatou mema katahi tatou ka marama. Heoi ano te mea e wehe atu ana, ko ta Taiwhanga: Otira te ahua o a ratou pire me nga motini e kotahi tonu ana ka koa rawa au me he mea ka toopu te haere a o tatou mema i runga i nga tikanga e ora ai tatou te iwi Maori. W. Komene (Ngapuhi): Taku kupu ki a rite rawa i nga komiti o nga mema nga motini ma o

tatou Mema. Ka pai ratou ki te tuku kite whare, tetehi kaua ratou e tuku i a ratou i mahi ai, engari kia kite nga komiti kite rite ka tuku ai kite whare. R Horoiti : E hoa ma, ko te mea nui ki toku ngakau ko o tatou mema kia kotahi ta ratou haere kite rereke te haere a tetehi a tetehi. Kaore e oti nga tikanga kia rongo rano au i a ratou korero. Ko reira au whai kupu ai. H. Taiwhanga, M.H.R: Kaore e nui aku kupu. Heoi he mea tuku mai au na nga hapu o Ngapuhi mo tenei, ara mo te Tiriti o Waitangi me 71 o nga rarangi o te ture o te tau 1852. Kua oti tena kite whare e hara i te mea ka rereke taku. Engari ra ko nga tikanga katoa e mahi ai au kite whare kei taku komiti katoa, kite kitea e ratou e he ana taku mahi ma ratou e ki mai kua he au me mutu taku noho hei mema. Heoi ka puta mai au ki waho hold rawa au ki Ngapuhi notemea na te komiti i kite te he. A. Te Tipitipi : E hoa ma, kua oti noa atu ta te mema o te TaiRawhiti kei te whare e takoto ana ki taku mahara e rite tonu ana te haere a o tatou mema. Engari kite kite o tatou mema i te mea ora mo tetahi o ratou me hapai katoa ratou notemea e tika ana ano ta H. Taipua mo tera mate me ta Taiwhanga e tika ana ano ta Timi e tika ana katoa a ratou tokotoru e rite tonu ana ki taku titiro. Timi Kara, M.H.R: Kia rongo mai koutou ko taku mea nui i korero ai ahau ki nga takiwa nana ahau i pooti mai i penei ka turakina e ahau te pire a Te Paranihi. (2) Ko toku hiahia ki a waiho ano ma nga iwi Maori te tikanga mo te whakahaere i ana taputapu ara i ona whenua kia rite ai ano ki nga kupu o te Tiriti o Waitangi (1840) i ki nei ki nga Maori ano te mana mo o ratou whenua ko taku motini e takoto mai ra i te whare e hara itemea hei ture engari he rapu tikanga kei reira tatou

mohio ai kite mea pai. Katahi ka hanga hei pire otira ma nga komiti e noho nei i Poneke e whiriwhiri, ki taku mahara mehemea ka pai te iwi ko ta Taiwhanga e tuku kite Whare mo te haere ki Ingarangi e pai ana e mohio ana au e toopu tonu ana ta matou haere ko taku kupu ka hapai tonu au i nga mea e tukua mai ana ki a matou ko aku hoa mo o tatou mate mo nga iwi Maori. Tetehi o aku kupu: E kore ahau e tere rawa mo te hara ki Ingarangi. Engari me mahi nga mea e pa mai nei ki a tatou inaianei kite oti enei, ka aha te he o te tautoko i a Taiwhanga e hapai nei ? Me he mea ka pai te iwi kia whakarerea atu taua motini aku e pai ana. Otira me ata mahi e tatou. Engari e Taiwhanga ata haere kia ngawari ta tatou haere kia riro mai tetehi, ka nonoi atu ki tetehi. H. K. Taiaroa: E hoa ma, taku kupu tuatahi kia koutou. Kaua e whakawa kei whakawakia koutou. Engari hoatu he mehua pai ko te mehua e mehua ai koutou kia ratou hei mehua ano tena kia koutou. E pai ana au kia waiho tonu te motini a Timi Kara e hara tena i te pire. Engari ta Taipua me ta Taiwhanga he pire e pai ana ano ena me waiho ki a tu ana. Notemea ka maka ano he motini e te taha turaki mo tenei Kawanatanga kite hinga kua hinga hoki ta ratou pire hou. E tika ana tenei korero ki a toopu nga mema Maori no te mea.ki te tahuri nga mema nei kite turaki i a ratou pire he aha te pai? Ko tenei waiho kia tu ana a ratou motini me a ratou pire. H. Taipua, M.H.R.: E hoa ma, e pai katoa ana a koutou korero ko taku pire kua oti noa atu no tera tuunga ano o te Paremete e hara i te mea naku. Engari na nga iwi nana au i pooti. Notemea kaore he ture penei i enei mema kua mutu ake nei, ara i turakina inaianei kua hinga a kua kite tatou i nga whai korero a te Pirimia mo tana ture i turakina nei e au. Mei

pai hoki oku takiwa ki taua ture. Kua oti noa atu i a au. Heoi i runga i enei kupu a te Pirimia kua kite nei tatou e ahua toimaha ana ano ki nga iwi Maori he aha koa ma tatou ano e ata kimi. Heoi ano pea te mea e rere ke ai matou kei nga pitihana o nga takiwa.he tino mea nui rawa a Taiwhanga e hapai nei. Engari kia oti pai taku e takoto mai ra ka tautoko tonu au i nga mahi a oku hoa e ahu mai ana te painga mo nga iwi Maori i Mehemea e maharahara ana koutou mo te moni. He maha nga mea pena i homai ki a au i tera tuheratanga o te Paremete a kaore au i riro atu, ko tenei ka toopu tonu ta matou haere. T. Parata, M.H.R: Kiarongo mai koutou toku take i pootitia mai ai. Mo nga hoko ano o tera motu. (2) Mo nga utu reiti. (3) Mo nga panekuini o nga Riihi. (4) Hei whakatikatika ano i nga mea he o te ture a Te Paranihi. Ko te nuinga me tu tonu. E kore au e kaha kite ki atu ka toopu au, notemea i kiia matou e nga iwi i hui mai ki Poneke nei i te tau, 1885. Kia toopu ta matou haere a toopu ana. I naianei kua turakina taua tooputanga o matou. Engari hei nga take marama e tae mai ana ki aku hoa ka tautoko ano au. H. Taiwhanga, M.H.R.: Tenei kupu aku e nga iwi ko te wa pai tenei mo tatou hei rapunga ture hei oranga mo tatou i te mea kaore ano i oti noa ta ratou. Paratene Ngata: Ko taku kupu e rite tonu ana nga putake korero a o tatou mema me a ratou mahi, i mua i taku rongonga i te pire a Taipua mete motini a Timi Kara he nui rawa te ahua pouri i pa mai ki a au inaianei. Kua rongo nei tatou i a ratou korero kua marama au. Engari ka u atu au ki a Taiwhanga. E Taiwhanga, ka tautoko ranei koe i te pire a Hoani ? mete motini a Timi Kara ?a ka toopu ta koutou haere ? W. Pouare (mo te ui kia Taiwhanga) : Ko te kupu a te ko-

miti o Taiwhanga ka waiho tonu te pire a Hoani mete motini a Timi Kara ki a takoto ana, a kia toopu tonu ta ratou haere. Timi Kara, M.H.R: Ka tautoko tonu au i nga pitihana e tae mai ana ki aku hoa. H. Taipua, M.H.R: Ka toopu tonu to matou haere. H. Taiwhanga, M.H.8.: Ete iwi e kore e rereke taku i ta te komiti e ki ai, ara ka toopu tonu matou kite hapai i a tatou mahi. I te ritenga o nga mahara a nga mema ki a kotahi ta ratou haere ka takatakahi nga tangata ka mutu ka pakaru te hui. E hoa ma, ko te mutunga tenei o nga korero. Kua toopu te haere a o tatou mema. He maha nga korero e kore e poto te tuhituhi ko nga komiti o nga mema tokotoru kei Poneke nei E noho ana e titiro ana ki a ratou mahi mo nga iwi Maori.