Reta Tuku Mai.

Korimako, Issue 22, 15 December 1883, Page 1 (Supplement)

Reta Tuku Mai.

Ki a Te Korimako. E te manu tangi pai o te ata o nga ra o te Ngahuru Tuuma. Tena koe! tenei nga kupu hei korokitanga man i runga i nga kakano o te Ngahuru, hei whakarongo mai ma nga Maori o te taha kite tonga, kite tuaraki, kite marangai, kite hauauru o Aotearoa, o Te Waipounamu. Whakarongo mai he iwi kaha tatou te Maori kite hopu i te matauratanga i rongo kau tatou e whakawakia ana .te tangata hara o tenei iwi o te Pakeha, kua whakatu tatou te iwi Maori i etahi runanga mo ia hapu, mo iwi, hei whakawa i o ratou ake hara. I rongo kau i kite he karaka ano to te Kooti katahuri tatou nga Maori ka hamu mai i nga tangata kahore nei i tino mohio kite tuhituhi hei karaka mo te Runanga Maori. I rongo kau ano tatou te iwi Maori he Paramete mete Whare o Runga nga Runanga hanga Ture o te Pakeha e pono nei e whaimana nei ana ture. Kua tahuri tatou te iwi Maori kite Whakatu Komiti, me tahi Tumuaki heiha nga ture, a te pono te aha nga ture, i te tahuri atu ano o nga mema o nga Tumuaki, o nga rangatira o te iwi kite takahi i nga tikanga i hanga e nga. komiti, a kua oma etahi ki waho o nga komiti hua tahuri mai kite komiti e kore au e whakarongo kite komiti, te tahi he kohi noa mai i nga tangata kuare e kore nei e mohio kite tuhituhi kite titiro pukapuka hei mema mo te komiti. Heoi ano te tikanga i kohia mai ai etahi tangata kuare kite tuhituhi pukapuka kei te momo rangatira anake o nga hipuna mai, na reira ka waiho ko te ngakau anake hei pupuri i nga ture i hanga e te komiti e kore e pau te marama kua rere ke ta te ngakau i whakaaro ai, i te mea i tuhituhia kite puka- ° te ture a nga Komiti Maori. JSTa runga i enei te tae a tatou mahi kite pono, he te mohio kite whaka-

takoto tikanga e ngari he mohiotanga i ahu mai i te kuare tanga ki hai i ahu mai i te matauranga i akona kite kura. Nga mahi a te kamnra a te Pakeha. Ahakoa i kite kauatu tatou te iwi Maori i te hanga wharepapa, kaipuke, poti, pouaka. Kua whakamatauria e tatou e te iwi Maori enei mahi oti katoa, e ngari e kore e u te Maori ki aua mahi kua oti nei i a ratou te take i oti enei mea i a tatou i nga Maori i runga i te hohoro ki te hopu kauatu na konei te kaha ai te tupu haere. Mehemea i ahu mai i te kura te mohiotanga ki enei mahi mete titiro ki nga pukapuka nunui a te Pakeha mo era tumahi penei kuata tupu pai, kapono, ka whaimana te mahi. Mo nga mahi a te wahine, te tui kakahu, te mahi mihini tui kakahu. te whatu peka, te whatu tokena, me etahi atu mahi. He mea titiro kau atu etahi wahine kotiro, ki nga wahine Pakeha e mahi ana, etahi wahine he mea titiro kau ki nga kakahu tuitui e hokoa mai ana i nga toa, kua mahia e nga wahine Maori, e nga kotiro Maori, kua oti ano na te wahine Pakeha i mahi e ngari ahakoa oti pai. Ko te kuaretanga kihai nei i akona ki te kura e haere tahi ana i roto i 0 ratou mohiotanga hopu noa hei whakararuraru. a kore noa iho e tupu. Mehemea he matauranga 1 ahu mai i te kura ka kite i nga tikanga o roto o enei tumahi i roto i nga pukapuka o namata iho a nga Pakeha penei ka ngakau nui kite mahi a katupu. Ki ta te Pakeha tikanga ki 'enei mahi e mahia kuaretia nei e tatou ara e hopu kia hohorotia nei, he mea ata ako marire kite kura a ka mohio, te mohiotanga tona putanga atu ki waho i te kura, kua whiwhi tonu aia. kotiro, aia tamaiti, ki tona oranga, ara ma tana matauranga i akona nei aua tamariki tane, me nga kotiro kite kura ka karangatia ai ratou e nga Pakeha rangatira whai moni, kite mahi i a ratou mahi ma reira ka puta mai ai he oranga mo ratou i roto ia tau, i

a tau, i nga tau tuatahi he iti te utu, kua maha riga tau kua kitea te pai o te mahi, kua whakanekehia te utu, nawai a kua takoto mai o ratou oranga i roto i a ratou peeke i pai ai he whakatupuranga i a ratou moni hei tatari i nga ra e puta mai ai te ua (ara) te ruruhitanga raua ko te koroheketanga. Whakarongo mai e nga rangatira me nga hapu, e nga reo o nga motu e rua he taima pai ngawari tenei mo te ako i a tatou tamariki i te mea e tu nei nga kura Kawanatanga e haere ake nei te wa e tomo whakauaua ai a tatou tamariki ki nga kura. Ma te whaimoni tonu o nga matua ka tae nga tamariki ki roto i nga kura a nga taumaha e haere mai nei. E nga rangatira e nga tangata whaitamariki kia kaha te tono i a koutou tamariki kite kura. Kanui te kaha o te Kawanatanga kite homai kura ki a tatou ki nga Maori, keia tatou kei nga matua o nga tamariki te he. He ra ano ka tae atu te matua nga matua ra nei o nga tamariki ki te ki atu kite mahita e maua ana e au te tamaiti nga tamariki nei hei hopu hoiho, hei pikau i taku tamaiti i a matou tamariki mo te ra kotahi, mo te wiki kotahi ra nei, riro atu tae ke ki te wiki, kite marama ra nei e ngaro aua. Ka tahuri mai te mahita kite komiti kia whakahokia mai nga tamariki, ia tau, ia tau, he penei tonu te ahua o nga matua ki a ratou tamariki a na ka waiho noa hei mohiotanga mo nga tamariki ka waiho hei take omaoma ma nga tamariki kite takaro. Ka riri te mahita kua ki nga matua, he mahita kino tenei meake aku tamariki tangohia e au, kua whakakaha te matua nga matua i te tutu o a ratou tamariki. Te tahi o tatou kuaretanga e kura ana te kotiro, nga kotiro ra nei. Kahore ano i tae kite kura i Hukarere, Nepia, i Te Aute, Nepia, ki nga kura kua whakaritea e te Kawanatanga hei putanga atu mo nga kotiro me nga tamariki e mohiotia ana kua paahi i te tua

wha i nga kura Kawanatanga e tu nei i nga takiwa. Ka 14-15 nga tau o etahi kotiro, 18-20 nga tatt o. etahi tamariki taane, ko etahi o aua tamariki, kotiro hoki, kua paahi i te tirotirohanga matauranga kite 2, mete 3, kua tae nga matua e korerotia ana kia marenatia kite wahine ki te taane. Me pehea ia nei a tatou tamariki ka tutuki ai kite matauranga, te*ra e tae mai nga tan maha e haere mai nei e utua katoatia ai nga kura o te Koroni o Niu Tireni. Ka rokohina mai ano o tatou uri e noho penei ana ano me tatou te kuare te rawa kore a ko ratou hei kuare atu i a tatou, me pehea hoki kataea ai e ratou te tuku i a ratou tamariki kite kura, na tatou nei hoki na nga tupuna i tuku atu i 0 tatou kuaretanga kia haere tonu atu ki o tatou uri a tera e rite o tatou uri kite kau, kite hoiho e whaka mahia nuitia nei e te tangata kite to kata i nga rori. A to ratou putanga mai i roto i a ratoa mahi taimaha paruauru he tomo ki roto ki nga whare waipiro. Puta mai ki waho takaokeoke ana i roto i te paru. Whakarongo mai e nga tamariki e ako ana kite kura kia kaha, kite kura kia mahue iho ia matou nei tenei kuaretanga whaia e koutou nga kura e tu maira i Nepia, te kura 1 llukarere mo nga kotiro ten a te kura i Te Aute mo nga tamariki taane tena. Kua tae ahau kite kura i Hukarere i te 10 o nga ra 0 Hepetema, 1883, i te tuatahi 1 haere ahau kite whare o te rangatira o taua kura, ko taua rangatira o taua kura, he tamahine na Pihopa Wiremu kua mate tata ake nei. Ko ona tungaane i roto i tona whare e noho ana i te rokohanga atu e au ko Mita Renata, minita. Me to raua tuakana me Mita Henare Wiremu, mema o te Whare o Runga. Kaarahina ahau e Mihi Wiremu (Miss Williams) kia kite i te kura haere ana ahau i roto i nga ruma moenga te papai o nga hamaka me nga peeti te papai o nga ruma, ka ha;ere matou kite

rutna kainga,, te ntii te roa te pai. Ka haere mat on ki etahi 0 nga ruma kura ka tae mai nga mahita tokorua mete tahi kotiro. No te Wairoa koia te tokotoru o nga mahita o taua kura. Ka whaka kitea mai ki au nga mahi a nga kotiro o te kura. Nga mapi ano na nga kai-ruri tino mohio a te Kawanatanga aua mapi i hanga. E takaro ana i waho o taua kura nga kotiro he Maori etahi he hawhe kaihe etahi hiahia tonu atu ahau ko taku kotiro ko Ana Hira Tawhai kua paahi nei i te whaka matautauranga tua whaa 1 te kura o Taumarere, mete kura o Wairua, Hokianga: Ka tukua e au kite kura tino pai o Hukarere. Tokorua kotiro o taua kura i mohio ahau. Na Tame Hoihi tetahi, no Pewhairangi, no Mangonui tetahi. I patai atu au kite tahi o aua kotiro hei tino whakakaha i taku hiahia ki taua kura, ka nui te pai o tenei kura. Hohorotonu te ki mai ae tetahi kura pai tenei. E nga kotiro o nga kura katoa kia kaha kite ako kia wawe koutou te tae kite kura pai mo koutou e tu mai nei i runga o te tihi o Hukarere. Te tahi tino pai o taua kura kei runga i te puke, he marama ki te titiro atu ki waho kite moana. Ka puta ki waho kite takaro. Ka ahu atu te titiro kite moana. Ka kite i nga tima. Ka huri ki raro kite taone. Ka matakitaki atu ki nga kareti, ki nga hoiho, kite reriwe, e haere atu ana, e haere mai ana. Ko te pai hoki tetahi o te rangatira o taua kura he Maori motu ano koa uau tana reo na, ina korero mai. Kei nga reo ra hoki o nga kotiro 0 taua kura ririki nei nuinui roroa he kihi anake to ratou reo. Kia kaha e nga kotiro o nga kura kia wawe koe te tae ki Hukarere, kei noho tonu koutou 1 enei kura ka wliakararuraru koutou e o koutou whaea Maori ki a ratou kohete Maori a koreake koutou e whiwhi ki tetahi reo Pakeha mo koutou. Ko ahau nei ko Hone Moki Tawhai

e penei ana. Ko te rangatiratanga o rnua o okn tupuna tae iho ki toku paapa e heke haere ana taua rangatiratanga Maori. Ko te rangatiratanga e kaha haere ana i tenei wa, Ko te rangatiratanga i ahtt mai ite kura. Koia nei ahau i kalia nei kite tohe i aku tamariki kite ako ki te kura. Kiai waiho ilio ai iau nei he mutunga mo te kuaretanga. Kia waiho ma ratou e hoki whakamuri mai ki aku mahi kuare e pai ana e hara i au tena he. Te tahi take i kaha nei ahau kite tuku i aku tamariki kite kura. Kia mohio ai kite titiro i nga Karaipiture tapu ote Atua. Kia ma to ratou mohiotanga ki nga kupu o roto o te paipera tapu e whakaanga o ratou ngakau kite huarahi o to tatou Ariki o Ihu KaraitL Amene. Ka oti ra i konei nga kupu kohete mau e Te Korimako. Hei kona ra koe noho mai ai i runga i o kakano i te koroi, i te powhiwhi, i te karangu, i te poroporo, i te tini o au kakano e kai ai koe. Na Hone Mohi Tawhai. Waima, Hokianga, Nowema 20, 1883. [Kei moehewa te tangata i kuhua noatia nga korero a Hone Mohi Tawhai, M.H.R., ki nga harirau ote manu nei; kao, he mea takai marire mai ki nga "hua o te tau."]