Page image

TE TAENGA MAI O TE WAEA-KORERO KI ORETE Na Hiri Waititi Ko ētahi pitopito o ēnei kōrero he mea pātai nāku ki a Waikohu Waenga rātou ko Timi Mekerāpata ko Moana Waititi. Ko Timi rāua ko Moana ngā mōrehu kai te ora ināianei o te rōpū nāna i whakatū te waea mai i Wharekahika ki Te Kaha. No te 22 Noema 1964, ka mate a Waikohu Waenga. I kī mai a Waikohu i mutu tāna mahi i Te Kaha; nā ōna hoa i whakatutuki atu te mahi ki Omaio. I mutu ai tana mahi he mea pupuri a ia nā Te Tane Tūkāki hei hoa mahi taiapa mōna ki Te Kinakina. Ko Timi Mekerāpata rāua ko Moana Waititi i roto i ngā rōpū mahi pōhi, kani rākau hoki, hai pou mō te waea. Ko Piri Tūari te tangata whakahaere i te mahi kani rākau. E tamariki tonu ana au i te taenga mai o te waea ki konei, ēngari kai te mau mahara tonu anō au ki ētahi o ngā kōrero, tae noa atu ki te wā o te hui i te whakapuaretanga o te whare-waea ki Orete. Heoi anō tō mātou hē, he kāore rawa tētahi o mātou i te mau mahara ki te rā me te tau o te hui. Nā ngā uiui ka whakaarohia e tata ana nō te tau 1905, 1906 rānei. Ko Pēria te ingoa o te pā i reira te whare me te pou-waea whakairo e tū ana. Ko Pārekoihu Te Kani te rangatira o reira. Ko Te Whānau-a-Pararaki te ingoa o tōna hapū. I ahu mai te mahi o te waea a ngā Maori i te takiwā o Ngātiporou. Kāore au e mōhio i tīmata mai rānei i Waiōmatatini, i Tikitiki rānei. I rongo noa au e kōrerotia ana kua tae mai te waea ki Te Kawakawa (Te Araroa). Koianei te takiwā kāore anō he waea-kōrero, mai i Te Araroa ki Opōtiki. Nō tētahi o ngā haerenga mai o Apirana Ngata ki tēnei takiwā ka kōrero a ia ki ngā tāngata, ‘Mahia he waea mā koutou. Ki te oti i a koutou, kāore e roa ka mahia e te Kāwanatanga tētahi māna, me ōna tikanga katoa.’ Nā konei i ue te mahi o te waea i roto o te takiwā nei. Nā reira hoki i karangatia ai ‘te waea a ngā Maori’. Me hoki ake taku kōrero ki te wā i tutuki mai ai te mahi o te waea mai i Te Kawakawa ki Wharekahika. No Wīngara Houkāmau te rangatira o reira, inā rā ko tōna ingoa kārangaranga ko Te Ngārara; ko te ingoa o te whare-waea ko Te Hētana. I reira ka harakoa ngā tāngata o Wharekahika mō te taenga mai o te waea ki a rātou. I roto i ā rātou mahi ngahau, ka waiatatia mai e rātou ki a Whāka Parakau: Whāka pukunui, whakarongo mai rā, Kai te koa a Hētana i ēnei rā, ei. He rangatira a Whāka Parakau nō Pōtaka, a, kei te haere mai te mahi o te waea ki reira. Ko ngā ingoa o ngā tāngata nā rātou i mahi te waea mai i Wharekahika ki Pōtaka, tae noa mai ki Whangaparāoa, ahu atu ki Orete, ko George Kelly te rangatira, ko Waikohu Waenga, ko Pua Grace, ko Tauranga Tuhiwai. Te taenga mai o te waea ki Pōtaka, ka tapaia e ngā tāngata nei te ingoa mō te waea a Whāka ko ‘Pukunui’. He mīhini kōrero anō tā rātou i a rātou e mahi ana, ko te ‘Koene’ te ingoa, ēngari kore rawa māua tahi ko Waikohu e mōhio he aha rā te tikanga o tēnei kupu Maori. He mea whakaaro noa iho he tino reo nō tō rātou rangatira ki te kōrero, i runga i tā rātou waea, ‘Go on’, ka whakakoenetia e te Maori. Kua tae mai te kōrero ki te Taiwhakararo nei ko ngā rākau e hiahiatia ana hei pōhi me pūriri, me kani hoki he rākau hei pou. Ka whakatika a Te Whānau-a-Kauaetangohia me ōna pekanga maha ki te wāwāhi pōhi, ka mahia he wāpu mō te kani i ngā rākau. I Whangaparāoa te wāpu a tēnei hapū; tā Te Whānau - a - Pararaki i Oruaiti, ko tā Te Whānau-a-Maru i Wairuru. Ka pātai atu au ki a Timi rāua ko Moana, ‘E hia tō koutou utu mō tā koutou mahi?’ Ka kī mai, ‘E tama, he kai noa iho rā te utu. Inā rā ko mātou tonu hei patu poaka puihi hai kīnaki mā mātou. Heoi anō, i te whakahau a ngā pakeke ki te mahi pou mō te waea, ka haere katoa ki te mahi.’ Engari tō Waikohu mā rōpū, i kī mai ia, e ono hereni tō rāua utu ko Te Pua Grace i te rā. Ko ētahi, he pakeke atu i a rāua, e iwa hereni i te rā. Nā rāua tētahi mahi taumaha, ki te mau i ngā pōhi me ngā pou ki ngā wāhi e hiahiatia ana, ēngari nō rāua te utu paku rawa, nā te mea

Log in or create a Papers Past website account

Use your Papers Past website account to correct newspaper text.

By creating and using this account you agree to our terms of use.

Log in with RealMe®

If you’ve used a RealMe login somewhere else, you can use it here too. If you don’t already have a username and password, just click Log in and you can choose to create one.


Log in again to continue your work

Your session has expired.

Log in again with RealMe®


Alert