HE KORERO NA HARE PANIORA Ko au tenei ko Hare Paniora he uri no te waka no Ngatokimatawhaorua i tau mai ki Niu Tireni nei. Ko toku iwi ko Ngapuhi. Ko te ingoa o te wahi i whanau ai au ko Waimamaku, tetahi wahi iti i roto o te rohe o Hokianga. I nga ra o mua ka tapahia e nga toa etahi mamaku e tupu ana i te taha o te awa ka meatia ki roto o te wai kia whiti ai ratou; na i tera tonu ka huaina tenei wahi ko Waimamaku. Ko nga mahi nui o tenei wahi ko te mah. miraka kau ko te mahi hipi; a ko te nuinga o nga tangata he Maori, engari tokomaha nga tamarki o tenei wahi kahore i mohio ki nga tkanga Maori, me to ratou reo Maori. Ko tera te take i tonoa mai ai ahau e oku matua ki tenei kura ki Tipene. I timata au ki tenei kura i te tau 1957, a i taku haerenga mai ki konei ka kite au ko tenei tetahi kura tino pai. Ko tenei kura hoki i hanga mo nga tama katoa o tenei whenua me nga tama hoki o nga motu o te Moana-nui-a-kiwa. A no te mea kua riro mai i ahau toku kura tiwhikete e hiaha ana au ki te haere ki te Auckland Teachers' Training College mo te rua tau, a ki te puta au i nga whakataetae o te Training College ka haere au ki nga kura maha noa atu ki te ako tamariki. Ko te ako i nga tamariki Maori ki to ratou reo tetahi o oku hiahia. Engari e kore e taea e au tenei mahi kia puta rano au i nga mahi o te Training College. Ko te reo Maori hoki, kei te ngaro haere i roto i nga kura o Niu Tireni no te mea e haere ana te nuinga o nga tamariki Maori ki nga kura Pakeha; a ko ene. kura kahore ano te reo Maori kia akona ki reira. Ko tenei tetahi take i hiahia ai au ki te haere ki tenei mahi kia kore ai e ngaro te reo me nga tikanga a te Maori.

HE KORERO NA POHIRI HAMIORA “Ko Ngongotaha te maunga Ko Rotorua te awa Ko Tama-te-kapua te tangata Ko Te Arawa te iwi” Ko au tenei ko Pohiri Hamiora, koia nei toku pepeha…… ko te Whanau o Tuhourangi, ko Te Arawa te iwi. I nga takiwa o mua i te tauranga o Te Arawa ki Maketu, i te “hekenga mai o nga waka” katahi ka marara atu nga tangata ki nga rohe katoa. Ka haere atu ki te raki, ki te tonga, ki te rawhiti, ki te hauauru. Koia nei toku kainga ko Rotorua, na ko Ihenga tetahi rangatira no Te Arawa i whakaingoa, no te mea e rua ano nga roto i kitea e ia. I muri iho ka marena a Hinemoa ki a Tutanekai; anana ko au ano tetahi uri o Hinemoa. Ko toku matua tane ko Kapiti no te motu o Kapiti. Ko Kapiti ano te ingoa o taua motu. Ko te kaumatua o toku matua tane i mate ki taua motu i nga whawhai a Te Rauparaha. I mate ia i te wa i whawhai ai tetahi ope o Mokoia (te motu i waenganui i te roto o Rotorua) me te iwi o Te Rauparaha. I mua i te matehga o te kaumatua nei i ki ia i a ratou e mahi hoia ana, i kite ia i taua rangatira rongonui i a Te Kooti. I tetahi wa, i roto i te rohe o Te Urewera, ka kite ratou i taua tangata i a Te Kooti, kahore ratou i tawhiti mai i a ia. Katahi ka ki mai te rangatira o taua ope kia puhia taua tangata. Kaore i tawhiti rawa; katahi ka puhia. anana. kahore i mate a Te Kooti. E wha nga kariri i puhia engari kore rawa a Te Kooti i mate. Katahi ka korerorero tana ope ki a ratou, ka ki mai tetahi. “E hika! He aha tenei? He atua hoki tenei tangata!” I mua ake nei, i haere au ki te kura o Rotorua; kahore au i pai ki tenei kura notemea, he kura tenei mo nga wahine me nga tama tane hoki. Ko tetah ano take, he nui rawa aku haerenga ki te kanikani ki te pikitia. Na reira i haere mai ai au ki tenei kura ki Tipene. E tino whakahonore ana ahau ki toku haerenga mai ki konei, notemea, he kura Pakeha, a he kura mo nga tama o nga motu o te Moana-nui-a-Kiwa. Ko etahi take ano, he kura rongonui tenei. He maha nga kura Maori i Niu Tireni nei. Ko etahi atu ko Wikitoria, he kura mo nga wahne kei Akarana, ko Te Aute, he kura mo nga tane kei Pukehou, ko te Waipounamu he kura mo nga wahine kei Otautahi. Ko tetahi take ano he kura rongonui tenei mo te takaro hutu-paoro. Engari i haere mai etahi o nga tangata rongonui ki tenei kura ko Pihopa Panapa, ko Te Rangihiroa. “Hinga atu he tetekura Ara ake he tetekura” Ko tenei taku whakatauki i tenei wa, he whakatauki tenei i rite tonu mo tetahi tangata Maori ki te mau tonu ki te Maoritanga a ki to tatou iwi Maori. A ko toku hiahia ano e pirangi ana ahau ki te haere ki te whare-wananga ki te whakawhanui i toku matauranga mo nga mahi Maori. Ka whakakaha tonu au, kia puta au i te whakataetae “B.A. Degree” ki te kaha tonu au ka whakakaha au mo taku “M.A. Degree”. E hiahia ana au i tenei kura, ki te whakaako i te “Reo Maori me te Anthropology.” Ko te take i pirangi ai au ki tenei mahi. ko te ahua mate haere rawa o te Maoritanga.