Page image

MRS RANGI-TAURA HARA Mrs Rangi-Taura Hara died at Waitotara at the age of 104. She had survived all her children and grandchildren. Mrs Hara was born in the Waitotara Valley and lived all her long life there. She remained in good health until she went blind about four years ago. She had a remarkably retentive memory and used to delight in telling children of the events of her early life.

TE RAMA WHANARERE Te Rama Whanarere, one of the best-known of the chiefs of the Wanganui River, died last December, aged 80 years. Mr Whanarere was chief of the Ngapaerangi tribe at Kaiwhaiki.

REV. HEMI HUATA The death occurred at his home at Wairoa of one of the oldest ministers of the Anglican Church, the Rev. Hemi Pititi Huata. He was aged 87. The Rev. Huata for over 60 years worked actively in the service of the Church, and he continued this work until just a few years ago. He was educated at Te Aute College and Te Rau College, where he studied to enter the Church. His father was one of the early Maori Anglican ministers, and a son, Canon Wi Huata, M.C., a padre with the Maori battalion in Italy, is now serving in the Waikato Diocese. The Rev. Hemi Huata was also a great authority on Maori history.

TE AO HOU He mea wharamiharo te noho tau a te Pakeha me te Maori, kore ana he komuhumuhu a tetahi ki tetahi, ahakoa ra, ara noa atu ke te tini o te hua o te iwi Maori. Kotahi tonu te mea whakataratara—otira, he tohu pai noaiho pea—ko nga kupu e rangona ana i roto i enei rangi mo te noho whakawehewehe i nga iwi, me te mea e kiia nei, ko te Maoritanga. Ko te tokomahatanga o te Pakeha e tuturu peehi ana i te noho whakawehewehe i nga iwi, ara, kaore ratou i te pirangi kia taki-tutu haere he ropu motuhake whakawehewehe ki tenei whenua. E marama ana tenei whakatupato. I roto i te kotahitanga o nga iwi hou, penei me o Niutireni nei, i te huhua o nga iwi ke kua eke mai no tawhiti, ko te paihere kia kotahi i runga i te rangimarie, te oti, mehemea kaore i kaha te torotoro haere i nga whakaaro pumau, me nga tipunatanga mai, o tena wahanga iwi, o tena wahanga iwi. Ko te tokomahatanga o te iwi Maori kei te manawapa tika, kei ngaro wawe nga taonga rangatira heke iho a nga tipuna, he mohio no ratou he kaha kei roto i era taonga, hei whakakorikori i tona wairua. Nana tenei mea i kii, ko te whakapumautanga o tona Maoritanga. I nga Pooti Paremata kua taha-tata ake nei, i korero whanuitia tenei taonga e nga whiriwhiri o nga ropu Maori katoa. Te kitea ranei he huarahi e kore ai e whakamarenatia nga whakaaro o te Pakeha me te Maori. Na te Tari mo nga Mea Maori, i te Ripoata a-tau ka mahue ake nei, i whakaputa nga whakaaro o te Kawanatanga, i penei tana kii: “Kia tu pakari ai te Maori i roto i nga mahi nunui kua whawhatia e ia, a te Pakeha, me whakaae pu ia ki te nuinga o nga tikanga noho-a-iwi, kimi-oranga hoki a te Pakeha. E tika ana kia riro ma te Tari mo nga Mea Maori e whakawatea nga huarahi kia whiwhi ai te Maori ki nga mahi e ngakau-nuitia ana e ratou, ma te Tari ano hoki e arahi, e awhina. Pena ka kitea he tikanga a te Maori, ahakoa he aha, hei whakatipu i tenei kaupapa a te Tari Maori, na, ka manaomia atu, a, ka poipoia.” Ko te whakaaro tuatahi, ko te paihere i te motu ki te topuranga kotahi, me te tu-a-rite o te noho, me te mahi tahi o nga iwi katoa. Whakapiria ki tenei, ko te tuturutanga o te whai-hua o nga mahi a te Maori, kua mohiotia nei ka puta he kaha ki a ia i roto i aua mea. Tera hoki kei te tipu te mohio ko te whiwhi tahi te Pakeha ina tahuri ia ki te ako i nga mahi a te Maori. Ka taea tonu e te Maori te pupuri i te nuianga o nga mahi a ona tipuna, me te hapai tahi i a te Pakeha tikanga. Ko te ngaki nui i roto i tenei korero ko te rapu i te taumata tika o nga mahi a te Maori, me te rohe hei Whakatunga i te pou o te noho whakawehewehe; ko te paunatanga o enei mea e rua ka waiho hei tauwhainga ma te kawanatanga me nga iwi, Maori, Pakeha.