Te Reo O Raukawa, He Korero Mo Tetehi Reo Irirangi Maori

Tu Tangata, Issue 30, 1 July 1986, Page 22

Te Reo O Raukawa, He Korero Mo Tetehi Reo Irirangi Maori

MAORI

Enga iwi o te motu, tena koutou. He korero tenei mo te Reo o Raukawa tuarua i tu ra i te marama o Pepuere, o Maehe, mo nga ra e rua tekau. I tu te teihana whakapaoho i tetehi whare kua oti te whakahou i muri o te whare te wananga o Raukawa. Anei a Uncle Rua MacDonald, me ana Korero kite iwi, i nga ra tuatahi o te teihana:“I nga ra o mua ko tenei te ruma haeana kakahu. I au e haere mai ana ki konei ka tu nga tepu haeana a nga taitama o te kareti i konei. I akona matou kite haeana kakahu, kite horoi i o matou hate, ena mea katoa. No naianei, kua whakahoungia hei wahi mo Te Reo o Raukawa, tenei teihana Maori e tu nei ki waenganui i a matou.

Kei tatahi tatou, i te tahuna roa i te puau o Otaki, i te atapo. E rapu ana matou i te auahituroa, ara i te Halley’s Comet, a kei te rekoata i nga korero hei whakapaoho i te Reo o Raukawa. “Kite koe i te auahituroa e Huia?” “Kaore. Me matakitaki atu ki whea? Ki te marangai, ki te raki ranei? Ki te kore ia e puta mai, e kore e pai ta tatou ripoata atu a te ata.” “Aua. Heoi ano taku mohio me haere mai tatou ki tatahi nei i te atapo tonu.” “Kaore ano a Te Auahituroa kia puta mai. Mohio koe Huia, he whetu mohio tonu aia kite titiro ki nga hara ote tangata. He Atua. Kei te titiro iho ia ki a koe, na te nui o ou hara, i kore ai ia e whakaputa i a ia ano. Kaore e pirangi kite whaki i tona ahua ki tetehi tangata hara pena i a koe.” “Kaati Piripi, me whakahoki matou i a koe ki te Wananga o Raukawa. Katahi ano ka puta mai te whetu ra!” v * * *

Kia ora e Koro! (E patoto ana kite kuaha o tona whare) Kei kona koe? Kua tae mai kite hari i a koe kite teihana reo irirangi, mo te wahanga ki nga korero paki. “Aue, kei roto tonu au i taku moenga e tipeha ana. Ta te koroheke hanga. Tomo mai. Nau mai.” Ka tomo atu maua ko Kiripuai ki roto ite whare, ka haere kite ruma moe ote koroua. “Kei te mauiui koe?” “Ae, kei te anini taku mahunga E kore au e tino pai i tenei ata.” “Kaati kaua e ohorere. Me noho koe i to moenga kite whakata. Kia ora ano to tinana a tetehi rangi, ka haere tatou kite Reo o Raukawa kite korero.” “Kei te rongo koe e Koro i nga mahi a tenei ata, i to irirangi?” “Ae. Ka pai tenei ahuatanga mo nga turoro. Kua ngehe te tinana ne, e takoto ana ahau i roto i taku moenga. Na kei te haere nga korero, nga waiata, nga whakaahuareka, ka ora ano te wairua i era tu mea.” Ka korero a Pikikotuku, te kaikorero o te Reo o Raukawa, katahi ka tangi mai te waiata a te reo irirangi, “Ko nga matua o te tupuna, Raukawa Ko Turongo me Mahinarangi, Na to raua marenatanga, ka puta mai kite ao Te tupuna o Ngati Raukawa.” “Ei, awai e!” Ka umere te koroua ra. E, ka whakahihi koutou i ta koutou irirangi, kua whakahihi nga taitamariki o Ngati Raukawa inaianei! Engari ka pai hoki.” E wha nga ra i muri mai, kua tae atu a Koro kite korero ite teihana irirangi:— “I te wa i au e tamariki ana ka haere aku pakeke ki nga uhunga. Ko nga wahine, kua taia katoatia kite moko, ko nga kohungahunga kei o ratou tuara e pikautia ana. He miti ano hoki

i runga i nga hoiho, hei hari ki nga uhunga.

“Kei whea ta tatou tepa hopu korero?” “Aua.” "Ma wai e mahi te wahanga tono i tenei po?” “Kua pau taku hau. E mate kaukau ana ahau.” “Ma wai au e utu mo te rekoata a Dionne Warwick?” “Kei a Heni, kua kaere kite hopu korero i tana kuia i Katihiku.” “Ae, he mohio tonu tera kuia ki nga mahi kai o mua ra ano, tae atu kite mahi harakeke. I reira ratou, i te korerorero haere. Tae atu ki tetehi hoa no te kuia ra. No te po ka tae mai a Heni me ana tepa. Ka noho maua i te whare pukapuka ki te whakarongo ki a raua korero ko tana kuia. “Haere ai matou kite kohikohi pipi, a, ka whakamarokengia, ka tuituia kite harakeke, a kia maroke iho ka meatia hei kai mo nga wa kore - kai.” Ka mutu nga korero, ka waiatangia e nga kuia nei etahi pao, ko nga pao enei o kui ma o koro ma, kua riro kite po. Ka tangi mataaho mai te reo o nga kuia nei. I muri i a maua ko te tatau, e ahua huaki mai ana, kua tae mai a Uncle Iwi raua ko Aunty Lil kite whakarongo puku ki nga korero. Katahi ano ratou ka kuhu mai, a, kaore e hamumu mai ana. Engari ka mohio koe, kei te mihi atu ki te pai o nga korero i mahia ake nei e Heni raua ko Aunty Ramari.

I tetehi ata ka tangi mai te waea. Ka oho atu ahau. Ka ki mai tetehi reo:

“Ko taku ingoa ko Mori Morizumi. He kaiwhakaako professor au mo nga reo o iwi ke. No Hapani ahau.”

Ka powhiringia kia haere mai. E toru haora i muri mai, ka tae mai te tohunga nei raua ko tana hoa, a Pari no Kiribati. I muri i te kaputi, ka haere matou kite korerorero i te irirangi.

“Ki taku titiro e toru nga wahanga o te whakaora i tenei mea te reo. Tuatahi, ko te whakamana i te reo, kia ahei ano te korero i taua reo i roto i nga kooti, me nga Ture Kawanatanga, tae atu kite whare Paremata.

“Tuarua, kia uru mai te reo ki roto i te matauranga, kia ahei ano te tangata kia whaakona ana tamariki i roto i tona ake reo.

“Tuatoru ko te whakapaoho reo irirangi whakaata irirangi ano hoki. Me uru te reo ki roto i enei tu ahua, kia paoho atu ai kite hunga Maori whanui. Ko taku patai awhea ka taea te whakatu i tetehi reo irirangi mo ake tonu atu.”