86.—HE WAIATA TOHUNGA.

Toa Takitini, Issue 88, 1 December 1928, Page 63 (Supplement)

86.—HE WAIATA TOHUNGA.

Na AIKATO Na To Taite To Toma i whakamarama. 1 taia tenei waiata ki 44 Nga Moteatea” (M.126). Kei reira e kiia ana, 44 He tangi na Te Iro, no te hekenga i Matakitaki.” Ko Matakitaki te parekura i mate ai a Waikato i a Hongi Hika. i a Nga-Puhi. Otira ko te ahua ote kaupapa ote waiata kaore i whakahua ki tana parekura. Ko te korero nui o tenei waiata mo te kimihanga a Hikatamure i te makutu. Ko Hikatamure no Kawliia. he tipuna rangatira no Waikato. Ko ana uri ko Potatau, ko Te Rerenga, ko etahi atu. I haere ia kite rawhiti kite tiki makutu, hei takitaki ito ratau mate ko tona iwi i tenei tangata i a Kiki-whakamaroke —he tohunga makutu no Waikato. Ka haere mai na i Kawhia ka tae mai ki Omawete, kei Taupo, ka kiia atu e Ira-hangore (he tohunga no Taupo) kia ahu ki te rawhiti, ka haere na ia. Ka tae ki Motutere ka whai-kupu mai a Ngahina, kia haere tonu. Tae atu ki Opepe na Maihi te kupu, 44 Ka pa ano e koe, a kia eke ki runga o Titiokura, me kore koe e rongo i te ha o te tairawhiti.” Haere tonu na, ka tae ki Tatara-a-kina, ka whaikupu mai a Te Rangihiroa 44 Nau mai e noho, kei te maruhi te rangi.” Ka utua e ia: 44 E pai ana, ehara he kohihi Maungaharuru.” Ka tae ki Te Kahawari i Nukutaurua, ko Taunga-ki-te-marangai te tohunga, kaore i riro mai te makutu, kua kore tonu.

Ko te hokinga mai tena ki tona kainga, ka korero i te he o tana haere. Ka mea atu te kuia: — “ E ko! rere! Ko te ihu puni ra, anei na! Ko te ihu matoha, a ra raka! Rere! Engari te ihu pongihau, anei na, rere!” Ka tohu ki a ia. Ka mea atu a Hikatamure, 44 Kua taka.” Ko to raua haerenga tena kite whare o Kiki-whakamaroke. Ka haria ete kuia ra ona whenu, a kei te whatitoka o te whare o Kiki ka noho, ka miromiro i ona whenu. Na ka whakawaia ete kuia ra, ka puta mai a Kiki i tona whare. Rokohanga mai e Hikatamure e whai ana kite kuia ra. Na ko te ohonga ote mauri, kua rir i i a Hikatamure. Ko te tukunga tena a Kiki ite mana ki a Hikatamure. E ki ana a Te Taite na TeMahutu raua ko Tarahuia i korero enei korero ki aiai te tau 1905 i Waahi. Ko te nuinga o nga korero mo Hikatamure kei roto i nga pukapuka a Hone Waiti (White’s Ancient History of the Maori). Kei roto ano te waiata nei i te pukapuka a T. Turi p. 44, engari kei te taupatupatu etahi kupu maha, he tohu no te roa o te takanga haeretanga o te waiata nei i te motu. (Ref.: M. 126, T. Turi. 44.) Kaore 1 hoki te whakatakariri ki aku mokopuna E kukume kino nei i a au, e. No mua ra, e Pa ma, te huinga 2 o aku turi, No taku rangi marohitanga; Ka tuku tenei ka popopopo 4 , ka paewaitia, Ka rere au ko te reinga, e. Homai, e Pehirehu , te rongo ote kai, Kia whakarongo pikari aku taringa, e. Takahia e koe i te nuku roa o Mawete , Ko te ara tena o to tupuna, o Hikatamure 7 , I haere ai kite uranga ote ra, Ki Nukutaurua 8 , ki te Kaha-wari 9 Ki a Taunga-ki-te-marangai 10 Kia homai ai he matataketake, e. Ka hoki taua nga ngaru e huhuka mai o Rewatu 11 , e. I runga ano taua o nga maunga, E, ka whakarongo kite tangi mai ate karoro Ko te tangata i noho mai te ngutuawa, e. Ka kite taua ite takupu 12 matai awa E rere nei, he nihinihi 13 whenua, e; Nga manu ato tupuna, a Kahupaea 14 , e ha! Ngaparepare 15 ano Ngaparepare, Ruatemahu ano Ruatemahu, Tautepawa ano Tautepawa, Nga whakawehi o te whenua, e ha! Ka tu ra Hum 16 , ka hoka i tana patu. Me aki tona uma.

Noho ana mai Ruatapipi 17 I te aroaro o Aitua, e, Te tangata i whiua ai au ki nga maunga, e ha! Te kite au ko Maramataha 18 , E tu hangai ana Hurakia 19 , Whirinaki au ko Tongariro, e ha! E whakahumene 20 ana Ruapehu ia au nei, e; Na Paratetaitonga 21 ano nga uhi I maka ki oku turi, e, Tu 22 te takitaki, e ha, Oti 23 te hopehope ra! No mua 24 ra, ePa ma, I taia ai aku reherehe, Ka pai au te haere te one iTe Piu 25 , e ha! 3 Kaore hoki, etc. —-Ki etahi “ Taku whakatakariri, taku honohonoa.’ Na nga iwi o waho nei i kapo pena. 2 Te huinga o aku turi.- te M. 126." te hianga o aku turi.“ 3 Taku rangi. Kite M. 126 "aku rangi." 4 Ka popopopo. Ki etahi “au ka popopo.” Kei te tika te kaupapa i te reo o nga iwi o runga i a Tainui. 3 Pehi-rehu. Ko Pehi Tukorehu, he rangatira nui no Ngati-maniapoto. 6 Mawete. Ko Omawete, kei Taupo. Kei reira ka ki atu a Ira-hangore ki a Hikatamure kia haere tonu kite rawhiti. Kua whakamaramatia i runga ake ra. B Nukutaurua.- te Mahia. Ko te whare wananga i reira ko Ngaheru mai-tawhiti, Ko ona tohunga inamata ko Ruawharo, ko Tupai, i haramai i runga i a Takitimu. 9 Te Kaha-wari. Ki M. 126 ko Te Kaha-o-Maru. Ko Te Kaha-wa:i he kohatu kei Waikawa (Portland Island). E kiia ana kei reira a Kahukura, i puta mai i tera whare i Nga-heruma:-tawhiti. 40 Taunga-ki-te-marangai. Kite M. 126 “Ki a taua kite marangai.' E kiia ana ko te tohunga tera i tae ai a Hikatamure, kite kimi i te karakia e kiia nei he matataketake. Rewatu. He paroro kei Marokopa, Kawhia. 12 1 te takupu. Ki etahi “i te manu nei ate takupu." 13 He nihinihi whenua. —Ki etahi “he mihimihi whenua." Na nga iwi o waho tera whakahua. He kupu tika te nihinihi mo te rerc a te karoro, he kotiutiu, he topa haere i a ia e titiro ana, ara, e matai ana i te awa. 14 Kahupaea. He tupuna, he uri na Mango: kei runga katoa a Waikato a Ngati-Maniapoto. 15 Ngaparepare, Ruatemahu, Tautepawa. He atua. 16 Ka tu ra Huru. Kite M. 126 e penei ana, “katu ra Hurakau”; ki etahi “ Ka tu ra Urukehu." E ki ana a Te Taite ko Huru te tangata nana te tamahine i tukuna e Ruatapipi hei wahine ma Tc Kanawa-whatu-whero, ka riri a Huru, ka hoka i tana patu. Tokorua nga Kanawa nei, ko Te Kanawa-whatu-whero mona te whakatauki, he tuahu tapatai; ko Te Kanawa-whatu-pango, mona te whakatauki, “ he waha kai atua.” 1 puta katoa me: nga rangatira o Waikato, o Ngati-Maniapoto i a Te Kanawa-whatu-pango. 17 Ruatapipi. Kite M. 126 “Ruatatiti”; ki etahi “ Ruatapiki." No n[: puhanga haeretanga ena ate hau ite waiata nei. Ko te tangata nana i tuku te tamahine a Huru. 18 Maramataha. Ki etahi "Maramata." He kainga tenei no Hakuhanui, kei Hurakia: he tipuna tera i ahu mai i Tauranga. 19 E tu hangai ana Hurakia.—Ki te M. 126 “Ka tu whangai i Hurakia 20 E whakahumene, etc. — te M. 126 " whakahuene ana Ruapehu.’ E ki ana a Te Taite kei te he tera.

-iParaletaitonga.—E rua nga tara o Ruapehu, ko Ruapehu te tara i te tonga, ko Paratetaitonga te tara ite muri. No Hawaiki mai era ingoa. 22 Tu te takitaki.—Ko te whakamarama aTe Wiremu (W. D 5) he moko te takitaki, i taia kite kuha ote wahine. Eki ana aTe Taite “ Pu te takitaki,” ara he uhi i te pueru ka pupu kia maru, i te matao. Te ahua ko ta Te Wiremu i tika i runga ite tikanga 0 te waiata. 23 Oti te hopehope.—He pena kite M. 126. Eki ana aTe Wiremu (W.D.5) ko te hopehope he moko i taia ki muri o te tuara ki wa kite hope, Eki ana aTe Taite “ whati te hopehope.” 1 te aronga o te waiata nei kei te tika ta Te Wiremu. - 4 No mua ra.—Ki te M. 126 " No muri nei.” 25 Te Piu.—He one tena kei Rangipo; ahe one hoki kei Kawhia.