Ko Te Toka-namu-a-Mihimarino

Te Ao Hou, December 1968, Page 8

Ko Te Toka-namu-a-Mihimarino He kōrero tenei mō te ingoa nei, mo Tokomaru, kei te takiwā ki te Tairāwhiti e kīia nei e te Pākehā ko Tokomaru Bay. He kōrero ēnei e tika ana, kia mōhio ngā whakatipuranga kei te tipu ake. I tae tētahi ope nui ki reira ina tata tonu ake nei, ā, i ā rātou whakahoki i ngā manaaki a te tangata whenua, ka kīia e rātou i ū mai te waka nei a Tokomaru ki reira, nā reira i tapaina ai taua wāhi ko Tokomaru. Otirā i te wā e ora ana ngā kaumātua o taua kāinga, arā o taua iwi e kīia nei Te Whānau-a-Ruataupare, a Henare Potae mā (a Hone Paputene, a Peta Maukau, a Te Riaki Pewhairangi, a Haua Whakataka, a Hone Paerata, a Hirini Waaiti, a Harata Poiwa me ētahi atu o rātou) e rongo ana ahau ki a rātou e whakahē ana ki tēnei ingoa a Tokomaru; e kī ana rātou ko Toka-namu kē te ingoa tika; i huaina mai ki tētahi toka ko Mihimarino te ingoa, kei te moana e tū ana e pātata ana ki Ongaruru e kīia nei e te Pākehā ko Ongaruru Beach. Kei reira taua toka, he muinga, he nohonga hoki nō te namu. He rite ō rātou āhua ki te popōkorua, ēngari rere ai he parirau o rātou. Nō reira mai te take o tēnei ingoa, Toka-namu. Ko tōna tino ingoa ake ko Te Toka-namu-a-Mihimarino. E. kī ana anō aua kaumātua i haere anō ā rātou whakahē mō te ingoa Tokomaru kia whaoa atu te ingoa tika, arā kia whakatikaia, heoi anō, kihei hoki i tutuki ō rātou whakaaro. Me kī rā kei te tika ngā kōrero a ngā kaumātua nei, he mōhio hoki rātou ki ngā tohu o tō rātou moana, ngā kōrero o ō rātou toka, ngā kōrero o ō rātou awa, me ngā kōrero o ō rātou maunga, ā, he tohu, he kōrero, he waiata, he whakatauāki hoki kei ēnei wāhi o rātou. A, ko tā rātou whakatauāki. ‘Te Whānau-a-Ruataupare tangata rite’. Kei reira tētahi maunga ko Marotiri te ingoa, e kī ana aua kaumātua, i pakaru atu ētahi ō tēnei whānau ki Tūranga; nō rātou te kōrero nei: ‘I tiria atu te kākano ki runga o Marotiri i tipu atu ki Manawarua’ (kei Tūranga tēnei wāhi). I konei ka uru taua hunga ki ngā whakatauāki nei, ‘Tūranga tangata rite, Whānau-a-Ruataupare, tangata rite’. Ahakoa rā kua pūkenga kētia te ingoa nei a Tokomaru e kārangarangatia ana, i runga o te Whānau-a-Ruataupare kia ahatia rā, he mea pai tonu hoki ēnei kōrero, kia mōhio tonu ai ngā uri o tēnei whānau ki ō rātou kōrero, arā ngā mea kāore i te mātau, tae atu hoki ki ngā mea e hiahia ana ki ēnei kōrero. I kōrero atu ahau ki a Ngakohu Pera i ngā kōrero nei, e mōhio ana a ia ki tēnei toka, ki a Mihimarino, te muinga me te nohonga o te namu, ā, e whakatika ana a ia ko Tokomaru-ki-te-taha-tonga te ingoa o tēnei waka. He mōrehu koroua nō katoa, he mōhio hoki ki ngā kōrero o ngā waka. Heoi anō me waiho i tā Pirato i tuhi ai—‘Kua tuhia’. Heoi anō. Tēnā tātou katoa. Nā Hera.