UIUINGA MO TE AUTE.

Pipiwharauroa, Issue 99, 1 June 1906, Page 9

UIUINGA MO TE AUTE.

NO te 10 o nga ra o Mei ka tu ki Nepia te Komihana uiai mo te whenua kara i Te Aute. Ko nga mcma ote Komihaha ko Tiati Ketera o Akarana, ko Archanara Hooka, mema mo Mahitaone ; ko Hunare Eriota kai-tirotiro maina, o te Hata; ho Ropata Rii, kai-tirotiro kura o te Hata, ko Apirana Ngata, mema mo te Tai-rawhiti; ko te Keren i te kai-whakamaori. Ko nga tino putake i whakahaua ai te Komihana e te Kawana, ara, e te Kawanatanga, ko enei e whai ake nei: (i) Te nui o te whenua, me nga hua e puta ana o te whenua. (2) Te whakahaere a nga kai-tiaki i te whenua ; te moni reti, te moni hoko ranei; nga moni ranei kei te takoto, kei te peheatia aua moni. (3) Kei te whakaritea ranei nga putake i tukua ai te whenua, ara kei te tu he kura i te takiwa o Ahuriri, hei whakaakoranga i nga tamariki o nga iwi e rua e noho ana ki Niu Tireni, i raro i te mana o Ingarangi. Mehemea kahore, he aha nga take i kore ai. (4) Kite kore e taea te whakarire nga take katoa o te rahui, e taea ranei te rapu he tikanga hou hei whakatutuki i aua take. (5) Mehemea e puta ana ki nga tamariki mo ratou nei te kura nga kura ranei, te

painga nui, ara mehemea e whakaakona ana nga tamariki Maori me nga tamariki pakeha ki nga mahi a ring.i: mehemea ranei e whakaakona ana ki nga mahi paamu. (6) Kia tirohia te nui o nga moni e pan ana i tetahi i tetahi o nga kura; a, i peheatia te whakapaunga i aua moni. 1 tono te Komihana ki nga kai-tiaki ote kura oTe Aute kia tae mai kite aroaro ote Komihana, no te inea e pa ana ki a ratou tetahi kupu, ara, nga kupu e mea nei, kahore i panuitia te tukunga i te "whenua kite reti, kahore hoki i nui rawa te moni reti. I mea a Pera Wheraro, no ratou te whenua engari kahore ia i te marama ki nga p.l take o te Komihana. I tu aTe Manu, kai-titiro o nga kura Maori, kite whakaatu ko ia te mangai oto Tari o nga Kura, engari ehara ia ite kai whakapae, kahore ana kupu mo te ahua o te tukunga i te whenua kite reti, heoi ano tana he awhina i te Komihana, engari e whai kupu ia mo te mahi a ringa. I mea te Tumuaki ote Komihana e pouri ana ia kite kore ote Tari Kura etuki te whakapae, na ratou hoki i whakakiiki tenei Komihana. Kua patua tana waea ki taua tari kia whakaaturia* mai te ingoa ote tangata nana te kupu whakahe mo te riihi; kaore he whakautu mai a te Tari. Kaore ano kia panuitia te Komihana, engari kua tukua e ia he whakaatu. Ko tona hiahia kia whai-kupu ano hoki nga Maori. I mea a Wiri Erueti he ohorere tonu te putanga mai o te Komihana, kaore auo nga Maori kia huihui kite whakariterite korero ma ratou. Me tuku nga Maori kia wnakarite korero ma ratou. Ko te nui o te whenua e 7779"eka, 0400 na te Kawanatanga i homai ko te toenga no nga Maori. PIHOPA O WAIAPU. Ko te Pihopa o Waiapu te pono tuatahi i karangatia e te Komihana. I mea te Pihopa ko ia tetahi o nga kai tiaki, ona hoa ko Ta Wiremu Rahera (Kapene Rata) ko J. B. Fielder, ko Hemi N. Wiremu, ko J. H. Coleman (Kooromana). Ka tekau-ma-tahi ona tau itu ai hei kai tiaki., "Ehara ite mea ko ratou kite whakahaere i nga moni,l.i nga tikanga ranei o te kura. E riihi ana te whenua ki a te Atirikona Wiremu mo te ite tau. Kei te Atirikona raua ko Te Tatana, kai-whakaako te whakahaere o nga tikanga katoa o te kura, a e whakaae ana ratou ki a raua whakahaere. E utu ana ano te Kawana-

tanga kite kura mo etahi tamariki. Ewh a kaae ana ratou ki etahi tikanga hcu kite taea e ratou. Ko te kura o Hukarere tetahi e whangaia ana e npa moni oTe Aute. No te Pihopa o Waiapu te whenua i tu ai a Hukarere, he mea hoatu noa, na te pihopa anake tenei kura i nga tau tuatahi, no muri mai ka tapaea ki nga kai-tiaki oTe Aute. Kei a Mihi Wirerru katca te whakahaere o Hukarere, engari ko te kai-tirotiro a te Kawanatanga te kai-tirotiro. E whakatakotoria ana i ia tau iia tau kite aroaro ote Hinota o Waiapu nga kaute, a ina toru tau i ia toru tau ki te aroaro o te Hinota Nui o Niu Tireni a e otititia ana nga kaute. Kahore ia i mohio ki nga rihi tawhito, ko te riihi inaianei mo nga tau 12, kua toru tenei nga tau. Kahore i panuitia te tukunga kite riihi. He mea wariu te whenua, a whakaritea ana e aku hoa kia te reti, i nui ke ake i ta te Atirikona i pai ai. Ko to matou hiahia kia noho tonu te Atirikona i runga i te whenua hei tohutohu, hei whakahaere, nana hoki i tupu ai te kura. Nui atu te pai mo te kura i te tukunga ite whenua ki aTe Wiremu. I runga i te kaha o Te Wiremu raua ko Te Tatana kua paku nga rongo o Te Aute ki nga wahi katoa. Kaore ano au kia rongo i etahi kupu whakahe mo Te Aute, heoi ano ko te hiahia o te Kawanatanga kia whakaakona nga tamariki ki nga mahi a ringa. I whakaakona ano nga tamariki kite kamura. Ko te take i kore ai aTe Tatana e pai kite mahi a ringa kei whakararuraru i etahi atu mahi, otira tera ia e whakaae ki nga tohutohu a nga kai-tiaki. Ma te whai-moni hoki e taeaai he mahi hou. I runga i nga patai a te Komihana, ka mea te Pihopa ko nga whare o Hukarere he aroha noa he nui hoki nga moni a Te Wiremu ake kua whakapaua ki Hukarere ki Te Aute. E kore e taea te titiro nga tamariki katoa kua puta atu i Te Aute ko Apirana Ngatarauako Takuta Pomare i whakaakona ki Te Aute. Kaore ano ia kia rongo ki tetahi tamaiti o Te Aute kua piki i runga i nga mahi hokohoko toa. E nga moni e pau ana i Hukarere ite tau. Ko nga whare katoa i Te Aute no te kura ko nga kararehe anake na Te Wiremu. He nui te pai oTe Aute kua puta kite Iwi Maori. Ki tana whakaaro ko te tikanga o te kura. mo nga Maori anake, engari he whai mana ano nga tamariki pakeha kite haers ki reira. Kaore ano ia ki a rongo ki tetahi kupu a nga matua kia whakaakona a ratou tamariki kite mahi paamu, kahore hoki ia i rongo kite Kotahitanga oTe Aute e mea ana kia whakaurua nga mahi a-ringa. (Taria te Roanga.)