He Pukapuka Whakamarama mo nga Penihana Whawhai, i raro i te Ture Penihana Whawhai, 1915, me nga Huarahi Tono i aua Penihana.
I TUHIA KIA MARAMA Al TE IWI MAORI. Ko WAI MA E AHEI KI TE TONO. KO nga tangata e ahei kite tono penihana i raro i tenei ture, ko (1.) Nga hoia i taotu, i pangia ranei e te mate i a ratou i roto i tetahi ope hoia o Niu Tireni i roto i tenei pakanga, e kore rawa ai ranei e kaha kite mahi oranga mona, e iti ai ranei tona kaha kite mahi oranga mona. (2.) Ko nga whanaunga tata o tetahi hoia kua mate, kua taotu, kua pangia ranei e te mate. (3.) Ko nga whanaunga tata o tetahi hoia kua ngaro. (4.) Ko nga neehi i haere kite pakanga i raro i te Kawanatanga o Niu Tireni me o ratou whanaunga tata.
Whanaunga Tata. ! E uru ana ki tenei kupu te wahine, te tamaiti kaore ano eke nga tau kite 16, te papa, te whaea, te tupuna tane, te tupuna wahine, te papa-keke, te whaea-keke, te mokopuna, te tuakana, taina ranei, te tuahine, te matua-hungawai wahine ranei o tetahi hoia. Mehemea na te wahine a tetahi hoia te tono penihana, ehara i te wahine i marenatia i raro i te ture Pakeha, engari he wahine i runga i te tikanga Maori, me tono e ia kite Tiati, kite Komihana, kite Kai-rehita ranei o te Kooti Whenua Maori o tona takiwa he tiwhikete whakamarama ko ia te wahine a taua hoia i runga i te tikanga Maori, a me tapiri taua tiwhikete kite taha o te pukapuka tono penihana. Ki te kore, me whakaatu e ia i runga i tana tono he wahine ia na te hoia i runga i te tikanga Maori, a ma te Tari o nga Penihana e tono kite Kooti he tiwhikete. E uru ana ki tenei kupu tamaiti te tamaiti tane, te tamahine, te tamaiti-keke, te tamaiti poriro, te tamaiti whangai ranei (i ata rehitatia i raro i te ture) a tetahi hoia.
E whai tikanga ai te tono a tetahi whanaunga tata, ma te mea i marama i ahu mai i te hoia tona oranga katoa, tetahi wahi ranei, i roto i nga marama tekau-ma-rua i mua atu i te urunga ai o taua hoia kite ope. Kua takoto ano he whakaaro mo nga matua tane kua nuku atu nei nga tau i te 55, me nga matua wahine kua nuku atu nga tau i te 50, ahakoa kaore i ahu mai i nga hoia ra he oranga mo ratou, mehemea e marama ana kaore o ratou oranga tika. Nga Pukapuka Tono, me Tono ki a wai. .Ko nga pukapuka tono penihana kei nga tari o nga Kairehita Penihana, kei ia takiwa, kei ia takiwa, kei nga tari ranei o nga Kai-rehita o te Kooti Whenua Maori. Ka oti te tuhi me tuku kite Kai-rehita o nga Penihana. Me whakamarama mai e te kai-tono penihana ona paanga whenua Maori, haunga ia mehemea na tetahi hoia te tono kaore he tikanga i whakamarama mai ai ia i era. Te Whakahaerenga o nga Tono. Ko nga tono penihana hoia katoa ka tukua kite Poari a nga Penihana Whawhai i Poneke. Kua tukua e te ture ma taua Poari e whiriwhiri, a e whakaputa he penihana i runga ano i nga tikanga o te ture. Mehemea na tetahi hoia i taotu, i pangia ranei e te mate, te tono penihana, ka ahei te Paori kite whakaputa penihana i runga i te ahua o tona mate taotu, o tona mate uruta ranei, mo te wa e whakaarohia ana e mau ana taua mate ki runga ki a ia. Mehemea na nga whanaunga tata nga tono ka ahei te Poari kite whiriwhiri i te ahua o te oranga e puta ana ki a ratou, o ratou rawa, o nga rawa ranei o nga tangata e tiko ana hei whakawhiwhi i a ratou kite oranga. Ka whai mana te Poari kite whakarereke i te nui o te penihana mehemea ka kitea e ia he take e pai ai kia peratia. Ka puta te whakatau a te Poari, ma te Komihana o nga Penihana e whakaatu kite kai-tono. Ki te whakaaetia tetahi penihana, tera e tukua atu kite kai-tono he tiwhikete o tona penihana Te Utunga i te Penihana. Ko te penihana ka utua i ia marama, i ia marama kite tangata e tika ana mona, ki tona kai-whakahaere ranei, e te Poutapeta e tata ana kite kainga o te tangata i whiwhi tiwhikete penihana. Ko te ra hei utunga hei te ra tuatahi o ia marama, kite kore ka puare tonu i nga ra katoa o taua marama. Ki te kore e tikina mai i roto i taua marama, a ka whakahokia
mai kite tari o nga penihana me tuku mai he tono kite kai-rehita penihana, kite Poutapeta, kite Komihana ranei o nga Penihana Whawhai i Poneke. Ki te kore e taea e te tangata i whiwhi tiwhikete penihana te haere a tinana kite tiki i tona penihana, ka ahei ia kite whakarite i tetahi Pakeha hei tiki i tona penihana, engari me tono e ia ma te Kai-rehita Penihana, ma te Pohimahita, ma te Komihana ranei o nga Penihana i Poneke e whakamana mai taua Pakeha. Ki te ngaro te tiwhikete penihana, me tono mai he mea hou i te Kai-rehita Penihana, i te Pohimahita, i te Komihana ranei o nga Penihana. Te nui o te Penihana. Mo te taotu, mo te hoia ranei i pangia e te mate : — He paraiwete, he kapara, he haihana kaua e nuku atu i te £1 ss. i te wiki. He Rewheteneta kaua e nuku atu i te £1 17s. 6d. i te wiki. He Kapene kaua e nuku atu i te £2 i te wiki. He Apiha i runga ake, kei te £2 7s. kite £3 i te wiki. Mo te wahine a tetahi hoia i taotu, i pangia ranei e te mate, kaua e nuku atu i te 12s. 6d. i te wiki mo te wahine a te paraiwete ka ahu atu kite £1 i te wiki mo te wahine a te Kapene. Mo te wahine a tetahi hoia i mate rawa, i ngaro ranei, kaua e nuku atu i te £1 ss. i te wiki mo te wahine a te paraiwete kite £2 ss. i te wiki mo te wahine a te Kapene, ahu atu kite £3 ss. i te wiki mo nga wahine a nga apiha i runga ake i te Kapene. Ko te penihana ma tetahi tamaiti a te hoia kaua e nuku ake ite ss. ite wiki. Ko nga tau ote tamaiti kaua e nuku ake i te 16. Ko te penihana mo era atu o nga whanaunga tata kei te ahua tonu o nga oranga e puta ana ki a ratou a te hoia. Ko nga kereeme penihana a nga wahine a nga hoia, me a ratou tamariki ka matua whakaarohia i mua i era atu o nga whanaunga tata. Whig mo te Tono Whanako. Ki te pokanoa tetahi tangata kite tono whanako i tetahi penihana ka whiua ia e te ture kia utu i te whaina £lOO, ka wharehereheretia ranei mo te kotahi tau.
Na
G. C. FACHE,
Komihana o nga Penihana.
Ki teTuhi mai me penei:— Commissioner of Pensions, Wellington.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/KNT19151021.2.16
Bibliographic details
Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 48, 21 October 1915, Page 723
Word Count
1,223He Pukapuka Whakamarama mo nga Penihana Whawhai, i raro i te Ture Penihana Whawhai, 1915, me nga Huarahi Tono i aua Penihana. Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 48, 21 October 1915, Page 723
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Matauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of Copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in