Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori

He mea whakahau, i taia ai e John Mackay, Kai-ta Perehi a te Kawanatanga, Poneke i.e. Wellington, N.Z. :, 1896

[“Native Land Laws Amendment, 1896."

NIU TIRENI.

TURE WHAKATIKATIKA I NGA TURE WHENUA MAORI.

He Titre hei Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori.

KA MEINGATIA HEI TURE e te Runanga Niu o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana ara : 1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko “Te Ture Whakatikatika, 1896, i nga Ture Whenua Maori.”

2. I roto i tenei Ture, mehemea kaore e rereke ana te hangai, koia tenei te whakamaramatanga o nga kupu e whai ake nei, ara:—

“ Kooti ” tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori mete Kooti Maori Whakawa Tuarua:

“ Kooti Whakamana” tona tikanga ko te Kooti kua whakaturia nei e “ Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893 ” :

“ Kai-whakahaere ” e urn ana ki tenei kupu te roia o te Hupirimi Kooti mete kai-whakahaere kua whai raihana i rare i nga tikanga whakahaere o te Kooti Whenua Maori. Mehemea kaore e rereke ana te hangi i ona tikanga, me pena tonu te ritenga o nga kupu e korerotia ana i roto i tenei Ture mete ritenga o aua kupu ano i roto i te rua o nga tekiona o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

TE KOOTI.

3. Ka ahei te Kawana kite whakatu i nga Kai-rehita o te Kooti i etahi atu tangata totika ranei, ara, tangata e tuturu ana te tu hei apiha i roto i nga Tari Kawanatanga o te koroni, hei Tepute-komihana mo te Kooti.

4. Ko ia Tepute-komihana i whakaturia i runga i nga tikanga kua huaina ake nei ka whiwhi i runga i taua tuunga ona ki nga mana whakahaere katoa o Te Kooti Whenua Maori o nga Kai-whakawa ranei o Taua Kooti i raro i te wahanga torn mete wahanga wha o te tekiona tekau ma wha o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894”; me nga mana whakahaere kotoa hold o Te Kooti o tetahi Kai-whakawa ranei i raro i te tekiona torn o “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua tuturu o nga Maori, 1888.”

2

Ture WhcLkatikatika i nga Ture Whenua Maori.

5. Ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera i ia wa i ia wa ki te tuku atu i etahi atu mana kia ahei ai ia Tepute-komihana kite whakahaere i katoa i etahi anake ranei o nga mana o te Kooti Whenua Maori o tetahi Kai-whakawa ranei o taua Kooti mo runga i nga mea i ata whakahuatia i roto i taua ota.

6. Kaore he tikanga o tetahi Ateha e uru ai hei hoa whakatau i tetahi kereeme e mahia ana i raro i te wahanga wha kua huaina ake nei.

7. Ina whakahaerea tetahi tono kia whakatuturutia tetahi riihi ka whai mana noa atu te Kooti kite whakakore i taua tono mehemea ki tana titiro he iti rawa nga moni reti i whakaritea i roto i te riihi. I muri iho ite mananga o tenei Ture kaore he utunga e kiia ana he utunga reti i mua o te whakatuturutanga o te riihi e mana i te ture, mehemea ra e hipa atu ana i te moni reti mo nga marama e ono.

8. Ko te moni kua kiia nei e te ture me whakatakoto kite Kairehita hei punga mo nga utu o tetahi tono whakawa tuarua, ka ahei te hoatu, i runga i te whakaae a te Kooti a te Tumuaki Kai-whakawa ranei, kite Kai-rehita a tae noa kite wa e whakakorea atu ai taua tono i runga i te korenga kaore i utua.

9. Ka ahei te Kooti tetahi Kai-whakawa ranei kite whakaputa i te ota kia hoatu kite Kai-tiaki mo te Katoa nga moni i kitea i roto i tetahi mea e whakahaerea ana i roto i te Kooti, e tika ana kia puta ki tetahi tamaiti kaore ano i rite ona tau, a ma te Kai-tiaki mo te Katoa e pupuri aua moni mehemea nei he moni era i utua ki a ia mo te hokonga o te hea o taua tamaiti i roto i tetahi whenua i raro i “Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1888,” me ona whakatikatikanga.

10. I te whakahaerenga o te whakawa mo tetahi whenua Maori, ka ahei te Kooti i runga i tana ota kite whakatau i tetahi wahi o taua whenua ki ana tangata i pai ai hei Kai-tiaki mo taua whenua hei hoko atu hei whakaea i nga utu o te ruritanga me era atu mea e tika ana kia utua i runga i te whakahaerenga o te whakawa mo taua whenua: Engari ina peratia tetahi poraka me whakauru ko te Tino Kai-ruri tetahi o nga Kai-tiaki mo te whenua i wahia, a ina oti te utu nga moni mo nga raruraru o taua whenua ki nga moni i puta mai i te hokonga o taua whenua i wahia ra, kite toe etahi o aua moni me hoatu aua toenga kite Kai-tiaki mo te Katoa mana e pupuri a ma te Kooti e whakaatu mai nga tangata ma ratou taua moni.

Ka ahei te Kooti i runga i te tono a tetahi tangata e whai paanga ana, i runga ranei i tana ake whakaaro, kite whakakore i tana ota ahakoa i mahia i mua atu i te paahitanga o tenei Ture, hei whakatau i tetahi whenua ki tetahi tangata i runga i nga tikanga kua huaina ake nei, a me ahei te Kooti kite riiwhi i taua ota ki tetahi atu ota i whakaputaina i raro i nga tikanga o tenei tekiona.

11. Ka ahei te Kooti i runga i ana mahi i raro i te wahanga rua o te tekiona tekau ma wha o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” kite whiriwhiri a kite whakatau i nga moni i whakapaua tikatia, ahakoa, i whakapaua i mua atu i te paahitanga o tenei Ture, e tetahi e etahi ranei o nga tangata whaitake hei painga mo nga tangata i tau ki a ratou te whenua hei painga ranei mo etahi o ratou, i runga i nga mahi whakahaere whakawa mo taua whenua kite aroaro ote Kooti, ame ahei hoki te Kooti i runga i tana i mahara ai he tika kite whaka-

Ture Whakatiliatika i nga Ture Whenua Maori.

3

neke ake ite wahi e whakataua ana kite tangata nana i whakaea aua raruraru i te tuatahi. ,

12. Kia taea ai te whakatikatika i nga mahi pohehe mahi he ranei, me ahei te Kooti, i rote i nga ra tekau ma wha o muri tonu iho i te ra i whakapuakina ai e ia tana whakatau, kite whakawa tuarua kite whakahau ranei kia whakawakia tuaruatia te katoa tetahi wahi anake ranei o te mea i whakahuatia i roto i taua whakatau, a ina whakawakia tuaruatia me ahei te Kooti kite whakatuturu, kite whakarereke, kite whakakore atu ranei i taua whakataunga tuatahi. Ko te ra i puta ai taua whakataunga whakatikatika, mo runga i nga tono whakawa tuarua, ka kiia koira te ra o taua whakataunga. . . . 13. Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa i tana wa i par ai, i ia wa i ia wa, i mua o te timatanga o tetahi tuunga o te Kooti kite whakanuku i taua tuunga. Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa, tetahi Kaiwhakawa ranei, kite whakamana i tetahi tangata hei whakatuwhera hei whakanuku ranei i te Kooti.

14. Ko nga moni e tika ana kia utua mo te keehi e whakaliaerea ana i roto i te Kooti Whakawa Tuarua ka kiia he moni era e tika ana kia utua kite Kooti Whenua Maori a ka taea e te Kooti te tono kia utua.

TE KOOTI WHAKAMANA.

15. Ko te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori i runga i te mana o tana tuunga ona ka meinga ko ia hoki hei Tumuaki Kai-whakawa mo te Kooki AVhakamana, a mana e . whakarite nga tuunga me nga mahi e mahia e taua Kooti. Me rite tonu te mana ote Tumuaki Kai-whakawa kite whakanuku i aua tuunga o taua Kooti kite mana kua hoatu nei ki aia mo nga tuunga ote Kooti Whenua Maori, aka ahei ia kite haina i nga pukapuka whakataunga i nga ota ranei e tika ana hei haina ma tetahi Kai-whakawa o te Kooti Whakamana i mate i whakamutua ranei. . . „ m 16. E kore e whakaaetia tetahi tono i raro i nga tikanga o ‘ le Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893, kite tukuna taua tono i muri iho i te torn teKau ma tahi o nga ra o Tihema, tau tahi mano warn ran iwa tekau ma ono. Engari ka ahei te .Kawana i roto i tona Kaunihera, kite whakaroa atu ano ite wa hei tukunga tono pera, mehemea ka whakaaturia atu ki a ia te take i kore ai e tae wawe atu te tono. a kite marama hoki ia he take tika ano, a kite whakaroa atu ia i te wa pera, me kaua e nuku atu ki tiia atu o te torn tekau ma tihi o nga ra o Maehe, tau tahi mano warn ran iwa takau ma whitu. ”17. Kaua e whakaputaina kaua hoki e rehitatia he tiwhikete i raro i nga tikanga o te Ture Whakawhiti TV henna i runga i te mana o tetahi whakatau i whakaputaina i raro i “ Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893,” kia utua a kia ea ra ano nga mom katoa e tika ana kia utua kite Kooti Whenua Maori mo runga mo te whenua e pangia ana e taua whakataunga, tetahi taha ranei o aua moni i kiia e te Kai-whakawa o te Kooti Whakamana e tika ana kia utua e te tangata e nga tangata ranei e whiwhi ana i taua whakatau. 18. Ko te tangata kua ata whakaturia hei Ateha mo te Kooti Whenua Maori ka whai mana ano hoki kia tn hei Ateha mo te Kooti Whakamana, a ko te tangata e mahi ana i nga. mahi Karaka Kai-whakamaori ranei i roto i te Kooti TV henna Maori i taua wa ka

4

Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori.

whai mana ano hoki kite mahi i aua tu mahi i roto i te Kooti Whakamana.

“TE TITRE KOOTI WHENITA MAORI, 1894.”

19. Ko te tekiona ono tekau ma rima o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894 ” (e whakahuatia ana i roto i nga tekiona e whai ake nei “ko taua Ture ”), me pa ki nga ruri i timataria i muri iho i te mananga o taua Ture penei ano me tona paanga ki nga ruri kua oti me nga ruri e mahia ana i te ra i mana ai taua Ture.

20. Ko ia ota e whakatau ana i te whenua ki tetahi tangata i raro i nga tikanga o te tekiona ono tekau ma rima o taua Ture me whakamana tena i taua tangata kia whiwhi ki tetahi tiwhikete mo taua whenua, a me watea taua tiwhikete i te taunaha, haunga ano nga here e whakahuatia ana i roto i taua ota.

21. Kaua te tuku a tetahi tangata e huaina ana nona te whenua i runga i te ritenga tiaki i raro i te wahanga tekau o te tekiona tekau ma wha o taua Ture, kaua te tukunga o taua whenua, o tetahi hea whai-paanga ranei i roto i taua whenua, e waiho hei arai i nga tikanga o taua wahanga tekau kia kore ai e pa aua tikanga kite wahi o taua whenua e puritia ana i runga i te ritenga tiaki, ki tetahi heawhai-paanga ranei i roto i taua whenuakihai nei i tukuna; engari kaua e araia e tenei te whakamananga te rehitatanga ranei o tetahi tuku kua oti ke i mua atu o tenei.

22. Ko te tekiona ono tekau ma warn o taua Ture kua whakatikatikaina e tenei a kua whakaurua atu kite pito whakamutunga o te raina tua rima o taua tekiona enei kupu “a, kite utua ranei taua moni e te Minita i raro i nga tikanga o te tekiona ono tekau ma rima ko te pukapuka whakawhiti i taua whenua ki a Te Kuini mete riihiti a te Kai-tiaki mo te Katoa mo taua moni ka ai era hei mana e rehitatia ai taua pukapuka whakawhiti.”

23. Ko te tekiona kotahi rau e rua tekau ma tahi o taua Ture kua whakatikatikaina a kua whakaurua enei kupu “ i raro ano i nga tikanga o te tekiona ono tekau ma rima o tenei Ture ” i muri iho i nga kupu “ engari me whaimana era ” i te raina whakamutunga o taua tekiona kotahi rau e rua tekau ma tahi, me whakauru atu hoki te kupu “mokete ” i muri iho i te kupu “riihi.”

Tenei kupu “ wbakaoti” e noho nei i roto i taua tekiona kotahi rau e rua tekau ma tahi me ki ko tona tikanga he “ whakatutuki.”

24. Ko te whakamaramatanga o te tikanga o tenei kupu “ Kairuri” i roto i te tekiona rua o taua Ture kua whakatikatikaina e tenei a kua apitiria atu ki taua kupu enei kupu, ara, he “ tiwhikete ranei i tukuna ki a ia e te Poari i raro i ‘ Te Ture W T henua, 1892.’ ”

25. Ko nga tikanga o te tekiona torn tekau ma warn o taua Ture me whakawhanui a me whakauru ki roto i aua tikanga nga keehi e whakahaerea ana i roto ite Kooti Whakawa Tuarua: Engari ko te kupu nei “ Kai-whakawa ” i roto i taua tekiona ka kiia tona tikanga, i runga i nga ritenga o tenei tekiona, he Kai-whakawa no te Kooti Whakawa Tuarua anake.

26. Ko nga tikanga o te wahanga tekau o te tekiona tekau ma wha me nga tikanga o te tekiona tekau. ma rima o tana Ture me pa ki nga whenua kua whakaaturia nei e te Kupu Apiti ki tenei Ture, mehemea nei aua whenua he “ whenua ” e taka ana ki roto i nga tikanga o taua Ture.

Ture Whakatiliatilia i nga Ture Whenua Maori.

5

“Te Titre Whakatikatika, 1895, i nga Titre Whenua

Maori.”

27. Ko te tekiona toru o “Te Ture Whakatikatika, 1895, i nga Ture Whenua Maori ” (e whakahuatia ana i roto i nga tekiona e whai ake nei “ko taua Ture”), me korero mehemea nei i whakaurua ki reira tenei kupu “eka” hei whakakapi i tenei kupu “take” i te tuawaru o n°?a raina o taua tekiona. Ko te tekiona toru o taua Ture e whakatikaia ana e tenei, ara e patua ana nga kupu “ rima rau eka te nui ” o roto o taua tekiona, a e hoatu ana ko enei kupu hei whakakapi mo era, ara, “ ono rau wha tekau eka whenua pai, i te rua mano eka ranei o te whenua tuarua, i raro i nga tikanga o “Te Ture Whenua, 1892.”

28. Ko te tekiona toru tekau ma rua o taua Ture e whakatikaia ana e tenei, ara e whakaurua atu ana enei kupu “me nga marama e ono ” hei apiti atu ki nga kupu “ tau e rua ” i roto i taua tekiona.

29. Ko te tekiona torn tekau ma ono o taua Ture e whakatikaia ana e tenei, ara e whakaurua atu ana enei kupu “me nga marama e ono ” hei apiti atu ki nga kupu “ tau e rua.” 30. Ka ahei nga Maori whai-take ki Koparakore A Poraka, i roto i te marama kotahi i muri tata i te mananga o tenei Ture, kite tono kite Kooti Whakawa Tuarua kia whakawakia tuaruatia te ota a te Kooti mo te wawahanga o taua Poraka; aki te tukuna atu he tono pera, me mana te Kooti Whakawa Tuarua kite whakawa i taua tono, ano i tukuna atu taua tono i roto i te wa e whakaritea ana e te tekiona warn tekau ma wha o “ Te Ture Kooti Whenua, 1894.”

Kaua e mana nga tuku e pa ana ki taua poraka, kaua hoki e rehitatia, kia tae atu ra ano te kiipu whakaatu a te Tumuaki Kaiwhakawa o te Kooti W’henua Maori kite Kai-rehita Takiwa Whenua, whakaatu atu kaore i tae atu he tono whakawa tuarua i raro i nga tikanga o tenei tekiona, whakaatu atu ranei kua whakataua e te Kooti Whakawa Tuarua taua tono whakawa tuarua.

Engari mehemea ka whakarereketia nga rohe, kite whakawhitiaketia ranei nga wahanga o taua poraka, ko nga whakapainga o te whenua i mahia i mua atu o te mananga o tenei Ture, me ata whakaaro ano era, me whakarite hoki, ara, me whakarahi ake me whakaiti iho ranei nga eka o nga whanga o te poraka, me whakarite ranei ki te utu moni i waenganui i nga hunga e pa ana Id aua take, i runga ano ita te Kooti Whakawa Tuarua i whakahau ai: Engari hoki i mua atu i te whakawakanga mete whakataunga a te Kooti Whakawa Tuarua o aua take, me matua utu atu kite Kooti e nga kaitono whakawa tuarua nga moni e maharatia ana e te Tumuaki Kaiwhakawa e tika ana hei whakaea i nga moni a te kai-karo o te whakawa ina whakatau te tika o te kaikaro.

31. Ko te rua tau o muri iho o te matenga o te tangata nana te wira kua whakaritea nei e te tekiona warn tekau ma tahi o taua ture, e ki nei taua tekiona koi ra anake te wa hei taenga mo te tone ota whakamana wira ota whakamana kai-whakahaere ranei, mete apiti atu ano i te wira ki taua tono, kaua e pa ki tetalii tangata i mahi wira mana mehemea i mate taua tangata i mua atu i te mananga o taua Ture: Engari kaua he tono pera e whai mana ina pan te tau kotahi i muri iho i te mananga o tenei Ture.

6

Ture Whuliatiliatilca i nga Ture Whenua Maori.

32. Ina tonoa e tetahi tangata e hiahia ana, a kite utua nga moni e whakaritea ana e te Kawana i runga i tetahi Ota Kaunihera, me whakararangi e te Poari Whenua o taua takiwa, penei ano me nga whenua Karauna e whakararangitia nei i raro i “ Te Ture Whenua, 1892,” tetahi whenua i roto i taua takiwa mo runga i nga tikanga whakahaere o roto o taua Ture.

33. Ko nga whenua katoa e puritia ana i raro i tetahi ota a te Kooti ite w r a i mana ai tenei Ture no muri mai ite toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, tau tahi mano waru ran whitu tekau ma tahi i whakaputaina ai, ana aua ota i tika ai kia whiwhi te tangata i roto i taua ota ki tetahi Karanna karaati mo taua whenua, a me nga whenua katoa hoki hei a muri ake nei puritia peratia ai, ka kiia he whenua era kua uru ki raro kite mana o nga tikanga o “Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885,” mete tekiona rua tekau ma tahi o “Te Ture Whakatikatika, 1895, i nga Ture Whenua Maori” : Engari mo runga i aua tu w r henua ma te Kai-rehita Takiwa Whenua e tuhi nga kupu e tika ana ki roto kite Rehita Whakawhiti Whenua hei tiaki i nga take paanga kua rehitatia i raro i “ Te Ture Rehitatanga Tiiti, 1868,” hei whakamana hoki i aua take paanga ara nga mea e tika ana i runga i te ture. 34. Ko nga tiwhikete katoa i whakaputaina i raro i nga tikanga o taua Ture o tenei Ture ranei me whakahoki te ra i mana ai aua tiwhikete kite ra i kitea ai e te Tumuaki Kai-whakawa he mea tika.

ETAHI ATU TIKANGA.

35. Ko te kupu “ toru tekau ” kua hoatu i konei hei riiwhi mo te kupu “rua tekau ” i te raina tuatahi o te tekiona rua tekau o ‘ Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892.” 36. Kua whakakorea atu e tenei a tekiona rua tekau ma rua o “ Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892.”

37. Ka ahei te Minita kite tango i etahi o nga moni e whakaritea ana hei hoko whenua Maori, a kite ki ka utua eia nga moni e tika ana kia utua, nga moni ranei a muri ake nei e tika ai kia utua, ki tetahi tangata mo te ruri o tetahi whenua o tetahi whenua Maori ranei, ahakoa i pungaia aua moni ki tetahi ota taunaha kaore ranei, a kite utua atu e tetahi tangata i w T hakamanaia e. te Minita, kite whakatakotoria atu ranei e taua tangata, nga moni e tika ana kite aroaro ote tangata e tika ana mana aua moni, heoi ko te rironga ten a i a Te Kuini o taua nama me ona punga katoa me ona tika katoa me nga huarahi o te ture e taea ai te hamene, ano mehemea nei i ata tukuna atu ki a ia taua nama e te tangata nana. Ki te tae atu kite Kai-rehita Tiiti, kite Kai-rehita Takiwa Whenua ranei o te takiwa i takoto ai taua w r henua, tetahi panui, he mea haina e te Minita, hei whakaatu atu kua riro i a Te Kuini i raro i nga tikanga o tenei tekiona tetahi mokete, taunaha, riana, tetahi atu punga ranei, heoi me rehita e taua apiha te rironga atu o taua mea i a Te Kuini a kaore he tikanga o tetahi atu mea i tua atu i taua panui hei tuara whakatika i taua rehitatanga. 38. Ko nga mea katoa kei te toe te whakatau i raro i nga tikanga o “Te Ture Mana Whakahaere mo Poututu,. 1889,” me whakawa a me wTiakatau tuturu rawa e te Hupirimi Koon. 39. Kaua tetahi here mo te tuku e mau ana i te ra i mana ai

Ture Whakatiltatika, i nga Ture Whenua Maori.

7

tenei Ture, e mau ana ranei i mua atu, e arai e kiia ranei kei te arai i tetahi pukapuka whakawhiti i tetahi whakatuturutanga ranei i mahia, a muri ake nei ranei mahia ai hei whakaoti i nga tiwhikete a te Kamupane Reriwe o Poneke me Manawatu (Limited) ki nga whenua i tangohia e taua kamupane i runga i ta ratou mahinga reriwe i raro i “ Te Ture Mahinga Reriwe Ture Whenua hoki 1881;” engari ko ia pukapuka whakawhiti whakatuturutanga ranei ka whai mana a ka kiia kua whai mana ano kaore aua here i mau ki runga i aua whenua. ' .

Kua whakamanaia te Kooti e tenei, ina whakatakotoria ki tona aroaro auapukapuka whakawhiti, kite mahi i te ota hei whakapumau kite kamupane i te whenua i whakahuatia i roto, a i runga i taua ota me rehita taua kamupane i raro i te Ture Whakawhiti Whenua hei tangata mona taua whenua. 40. Kua whakamanaia te Kooti a kua whakahaua i konei kia tahuri ia kite whakatikatika a kite whakatau i nga rohe i waenganui i Pukerua me Waimapihi Poraka, a kua whakamanaia a kua whakahaua i konei te Tumuaki Kai-whakawa mete Kai-rehita Takiwa Whenua kite mahi i nga mea katoa e tika ana hei wliakamana i taua whakataunga, a mo runga i taua mahi me whai mana raua kite tono kia hoatu kia wahia e raua, a kia whakatikatikaina ranei e raua te Karauna karaati e mana nei mo aua whenua etahi atu pukapuka tiwhikete ranei o aua whenua.

41. Ko te Kai-rehita Takiwa Whenua mo te Takiwa Rehitatansja Whenua o Whakatu kua whakamanaia a kua whakahaua i konei, i runga i te tono, he mea tuhituhi atu, a te Kai-tiaki mo te Katoa, kia wdiakaputaina e ia he tiwhikete mo te wahanga nama tahi tae noa hui atu hoki kite nama tekau ma rua o te tekihana nama iwa, o Takaka Rahui, kite tangata ki nga tangata ranei era e whakataua e te Kooti ki a ratou aua whenua.

42. Ko te tekiona tekau o “Te Ture Whakariterite Kereeme Whenua Maori, 1895,” kua whakatikatikaina. e tenei Ture, a i roto i taua tekiona kua patua a “ 3d.” a kua hoatu.ko “ 3a.” hei whakakapi. 43. E whakahaua ana ikonei te Kooti i te mea e whakahaere whakawa ana i raro i nga tikanga o te tekiona tahi tekau o “ Te Ture Whakariterite Kereme Whenua Maori, 1895,” kia whiriwhiri ko wai ma o nga tangata whaitake, o taua rarangi ingoa o nga tangata whaitake, kua hoko kua tuku ranei i o ratou paanga, a i runga i te whakaae o nga hunga katoa e pa atu ana, me whakatau ko taua hoko, tuku ranei, me pa atu kite wahanga e whakataua ana e te Kooti kei reira te paanga o te tangata whaitake i runga i nga tikanga Maori, nana ra taua hoko. 44. E whakamana e whakahaua ana hoki te Kooti, kia whiri-

whiria kia whakataua ko wai ma nga tangata wliaitake i runga i te mana o te tikanga take i whakamana i rote i tetahi Karauna karaati o te wha o nga ra o Pepuere, tan tahi mano warn ran warn tekau, ki a Wiremu Patene raua ko Pita Wharemama, tangata Maori o Niu Tireni, kia tiakina mo nga Maori piri pono ki a Te Kuini o nga hapu o Ngatitamainu me Ngatikotara, mo te rota ono tekau ma rima, mete rota ono tekau ma iwa, Parihi o Waipa; a e whakamana ana te Kawana kia whakakorea atu e ia taua Karauna karaati, a kia ahei hoki ia kite whakaputa ota i raro i tona ringa whakamana kia

8

Ture WhaJiatilcatilia i nga Ture Whenua Maori.

whakaputaina he tiwhikete i runga i te mana o “ Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885,” mo aua whenua ki nga tangata e whakataua ana e te Kooti ko ratou te hunga whaitake ki aua whenua.

Engari kaua enei tikanga e pa atu hei mate mo nga tangata e riihi ana i aua whenua, engari ko nga moni o nga reti me utu atu ki nga tangata, me haere hoki nga hea paanga i runga i ta te Kooti i whakahau ai.

45. Kia ahei ai te Kooti kite whakatikatika i ana ota i mahi ai i i runga i te whakaw T akanga o Tauteihiihi Poraka, kua whakamana a kua whakahaua te Kai-rehita Takiwa Whenua mo te Takiwa Rehitatanga Whenua o Akarana kite tono kia whakahokia ki a ia a kite whakakore atu i te tiwhikete mo Tauteihiihi Nama 2a. i whakaputaina nei i raro i te Ture Whakawhiti Whenua.

46. Notemea kua puta he ota whakatau a te Kooti whakamana mo Mangaheia Nama Raia, me Mangapoiki Nama Rua Poraka i roto i te Takiwa Kooti Whenua Maori o Kihipane, a i te wa i puta ai aua ota whakatau kua tonoa he whakawa tuarua mo te whakatau a te Kooti "Whenua Maori mo aua whenua, a e tarewa nei ano aua tono i roto i te Kooti Whakawa Tuarua : A notemea kua whakatakotoria aua ota whakatau kite aroaro o te Paremete, i raro i nga tikanga o nga tekiona tekau ma rima, tekau ma ono o “ Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893,” a e hiahiatia ana kia kaua e mana aua ota whakatau, engari ano ma runga i nga tikanga kua whakaritea ake nei, ara :

Ka meingatia e te Kunanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana, ara :

(1.) Me mana a me tuturu aua ota whakatau, engari ahakoa kua

puta aua Ota Whakatau me mana te Kooti Whakawa Tuarua kite whakawa kite whakatau i aua tono whakawa tuarua, kite whakatau ota hoki i runga i tana i mahara ai he mea tika, ano kaore i puta aua ota whaka-

tau ate Kooti Whakamana; ako nga tangata e whaitake ana i runga i te mana o aua ota whakatau, me pupuri e ratou nga whenua e pangia ana e aua ota whakatau, i runga i te tikanga tiaki puta noa te whakataunga a te Kooti Whakawa Tuarua, a me whakamana te whaka-

taunga a te Kooti Whakawa Tuarua.

(2.) E whakamana ana e whakahaua ana hoki te Kooti Whakamana kia mahi i nga mahi katoa e tika ana kia mahia e

taua Kooti hei whakamana i nga tikanga o tenei Ture, ara i runga i te whakatikanga i aua ota whakatau, i runga ranei i tetahi atu huarahi e kitea ana he mea tika.

47. Kia whaimana ai te ota a te Kooti Whenua Maori i meingatia ra hei whakatau i nga whakataunga a te Kooti Whakawa Tuarua mo te poraka whenua e huaina nei ko Tamaki, kua whakatakotoria nei taua ota kite aroaro o nga Whare e rua ote Paremate i tenei huihuinga o te Paremete, i raro ano i nga tikanga o te Tore, a kua kitea i he te tuhinga o te ra rua tekau ma torn o Akuhata tau tahi mano waru rau iwa tekau ma rima i runga i taua ota, a ko te ra tika mo runga mo taua ota ko te tahi tekau o nga ra o Akuhata tau tahi mano waru rau iwa tekau ma ono, koira hoki te ra i tukuna atu ai nga ota a te Kooti Whakamana kite Kai-rehita ote Kooti Whenua Maori, ae he ana hoki etahi mahinga i taua ota, engari e tika ana ano ia nga putake ;

Ture Whaliatilcatika i nga Ture Whenua Maori.

9

N oreira ka meingatia me mana te ota a te Kooti Whenua Maori ano he ota na te Kooti Whakawa Tuarua, timata mai i te tahi tekau o nga ra o Maihe tau tahi mano waru ran iwa tekau ma ono, a ka meingatia he ota whakatau tuturu tena na te Kooti Whakawa Tuarua mo runga mo aua whakataunga.

Engari kaua hoki nga tikanga o tenei tekiona e pa atu ki nga whakawa o roto o te Hupirimi Kooti e tarewa ana inaianei.

KUPU APITI.

Katoa tera piihi whenua, tona nui i runga i te ruritanga 1,050 eka, nui ake iti iho ranei, tona ingoa e mohiotia ai ko Tekihana 1,676, o Poraka VIII., IX., me XII., a ko taua whenua kei roto i nga Takiwa Ruri o Kanieri me Turiwhati, a kei roto i te Takiwa Porowini o Westland.

Katoa tera piihi whenua, tona nui i runga i te ruritanga e 492 eka e 2 ruri, nui ake iti iho ranei, tona ingoa e mohiotia ai ko Tekihana 1,152, a ko tana whenua kei roto i te Takiwa Ruri o Arahura, a kei roto i te Takiwa Porowini o Westland. Katoa tera piihi whenua, tona nui i runga i te ruritanga e 300 eka, nui ake iti iho ranei, kei te pito whaka-te-rawhiti o te Rahui Maori i Arahura e takoto ana, ara, ko te wahi o taua rahui kaore i whakataua i te tau 1879 i raro i te Roiara Komihana i whakaputaina ki a Thomas Young.

He mea whakahau, i taia ai e John Mackay, Kai-ta Perehi a te Kawanatanga, Poneke. —1896.