Rules and regulations of the Native Land Court

He mea whakamana: Hamuera Kohitare, Kai-ta a te Kawanatanga, Wellington, N.Z., 1896

NGA HUARAHI WHAKAHAERE O TE KOOTI WHENUA MAORI.

GLASGOW, Kawana.

NOTEMEA i runga i nga tikanga o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” i meingatia hei ture ka whai mana te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, i ia wa, i ia wa i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te whakatakoto huarahi whakahaere mo nga mahi, mo nga tu whakahaerenga, mo nga tauira, me nga mea katoa e tau nei kia whakahaerea e te Kooti tona mana i runga, mo te whakarite i nga wa mo nga nohoanga o taua Kooti, mo te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture mo te wa mete huarahi e utua ai aua moni, mo te tono hoki e tino utua ai aua moni: No reira, ko ahau ko George Boutflower Davy, te Tumuaki o taua Kooti, mo nga tikanga katoa kua kiia i mua ake nei, i raro hoki i te mana kua whakataua nei e taua Ture kua kiia i mua ake nei ki ahau, ka hanga nei i nga huarahi whakahaere e whai ake nei, ka whakatakoto hoki i enei tu ahua whakahaere.

Nga Huarahi Whakahaere. roto i enei huarahi whakahaere, — “ Te Ture ” tona tikanga ko “ Te Ture Kooti Whenua

Maori, 1894”: “ Takiwa ” tona tikanga he takiwa kua oti te hanga mo nga mahi whakahaere i raro i nga tikanga o taua

Ture :

“Kai-Rehita” tona tikanga ko te Kai-Rehita e whakahaere ana i roto i te takiwa pera mo taua takiwa hoki:

“ Tino Kai-Ruuri ” tona tikanga ko te Tino Kai-Ruuri o te takiwa e takoto ai tetahi whenua:

“ Mapi kua whakamana ” tona tikanga he mapi kua oti nei i te Tino Kai-Ruuri te tuhi i te kupu nei “ kua whakamana ” ki runga : “ Pukapuka Whakamana Wira ” e uru ana ki tenei te pukapuka whakamana kai - whakahaere wira kua apitiria nei te wira ki taua pukapuka. Mehemea kaore e rere ke ana te hangai i ona tikanga me pena tonu te ritenga o era atu kupu e korerotia ana i roto i enei ritenga whakahaere mete ritenga o aua kupu i roto i te Ture.

Nga Ahua Pukapuka mete hainatanga a nga Kai-titiro. 1. Ko nga ahua kua takoto ko ena e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei, he mea tohu ki nga whika kua oti nei te tuhi ki runga ki aua ahua ra. Ka ahei te wharere-ke i etahi o nga kupu o aua ahua kia tika ai mo te keehi e mahia ana.

2. Ko ia ahua, pukapuka ranei he mea perehi, he mea tuhi ranei e hainatia nei e te Maori mo nga tikanga o te Kooti nei o te Ture nei ranei, mehemea kaore i tuhia kite reo Maori, me tuhi e tetahi kai-whakamaori whai-raihana ki runga ki taua pukapuka tana kupu whakaatu i ata whakamaramatia atu e ia kite Maori nga tikanga o taua pukapuka pera i te mea kahore ano i hainatia e ia tona ingoa ki taua pukapuka. 3. I nga meatanga e tau ana i raro i enei huarahi whakahaere kia hainatia te ingoa ki tetahi tono, pukapuka ke atu ranei i te aroaro o tetahi kai-titiro, me haina taua ingoa i te aroaro o tetahi Kai-whakawa, o tetahi Kai-Rehita, o tetahi Kai-tuhituhi o te Kooti, o tetahi Kai-whakawa, J.P., o tetahi Roia o te Hupirimi Kooti, o tetahi Kai-whakamaori Whai-Raihana, o tetahi Rangatira Poutapeta ranei.

Te Kooti.

4. Me whakahaere nga mana whakahaere o te Kooti i roto anake i te Kooti e puare ana kite katoa a te nohoanga kua ata whakaritea i runga i to te ture ritenga. .Me pena ano hoki te mana whakahaere o te Kai-whakawa ki runga kite mea kua tukua atu kia uiuia kia whakataua hoki e ia.

Nga Tono. 5. Ki te kore e whakaritea ketia he tikanga, ko te mahi timatanga mo te whakahaere mea he tuku atu he hoatu ranei i te tono he mea ata tuhituhi kite Kai-Rehita o te takiwa e takoto ana te whenua koia nei te putake o taua tono kite Kai-Rehita ranei o te takiwa e noho ai te kaitono mehemea ia he tono mo te taonga o te tangata taua tono. 6. Me whai pukapuka rehita te Kai-Rehita o ia takiwa o ia takiwa, a me tuhi katoa nga tono e pa ana ki nga mea e tau nei te mana whakahaere o te Kooti ki runga i roto i taua takiwa ki roto ki taua pukapuka ra. Me rehita nga tono katoa ki roto ki taua pukapuka i te ra tonu i tae mai ai, a ko nga whakahaerenga katoa i muri mai i tena i roto i te Kooti i roto i te Kooti Whakawa Tuarua ranei me rehita ano ki roto ki taua pukapuka ra.

7. Ko ia tono me haina e te kai-tono e tana kai-whaka-haere ranei kua ata whakamanaia nei e ia mo runga i taua tikanga, a kite meingatia e te Kai-Rehita kia pera me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro.

Nga Whakawa Take.

8. Ko te tono whakawa take me tuhi kite ahua kua tohungia nei kite Ahua Nama 1. Mehemea kahore ano i ruuritia te whenua me apiti atu he tono kite Tumuaki Kai-ruuri kia tukua he mana ki tetahi kai-ruuri kia haere atu ia ki runga kite whenua ruuri ai mo nga tikanga o taua whakawakanga.

9. Mehemea kahore i takoto katoa i roto i te takiwa kotahi tetahi poraka e tonoa ana kia whakawakia engari i eke atu tetahi wahi o taua poraka ki tetahi atu takiwa ki etahi atu takiwa ranei, hei reirame tuku atu e te Kai-Rehita i tae atu ai te tono ki a ia he pukapuka kite Tumuaki Kai-whakawa he mea kia whakaaturia e te Tumuaki Kaiwhakawa te takiwa e rehitatia ai taua tono. Ko nga tuhituhinga katoa o muri mai e pa ana ki taua whenua me tiaki i roto i te takiwa i rehitatia ai te tono tuatahi.

10. Ka ahei te Kooti i runga i te tono a te Tumuaki Kairuuri mete whakaae hoki o te Minita (Ahua Nama 2) kite whakahaere i te mahi whakawa i te take ki tetahi whenua i runga i te mapi kua whakatokotoria atu e te Tumuaki Kairuuri i runga i taua tikanga, e whakaarohia nei e te Kooti he mapi tika mo taua mahi. 11. Haunga ia te tikanga kua takoto ki roto kite huarahi whakahaere i mua ake o tenei, e kore te Kooti e whakahaere i te mahi whakawa i te take ki tetahi Whenua Maori kite kore e matua takoto atu ki tona aroaro he mapi kua whakamana o te whenua koia nei te putake o te tono. 12. Ko te ota o te Kooti i runga i te whakawakanga take whenua me rite kite Ahua No. 3. Ko nga ota tarewa i runga i te mapi kua whakaaetia nei i raro i te huarahi whakahaere Nama 10 me rite kite Ahua Nama 4.

Roherohenga.

13. Ko te tono whakawa roherohe a nga tangata Maori no ratou te whenua me rite kite Ahua Nama 5, a ko te

2

tono a tetahi tangata ke atu ite Maori me rite kite Ahua

Nama 6.

14. I mua atu o te nohoanga o te Kooti hei whakawa i tetahi tono roherohe whenua me titiro e te Kai-Rehita mehemea. kua rehitatia etahi pukapuka (kite mea i rehitatia etahi) mo runga i taua whenua ra, mete whakaatu atu hoki kia mohio ai te Kooti.

15. Me tuhi te ota roherohe kia rite kite Ahua Nama 7 Nama 8 ranei, kei te ahua o te whakataunga te tikanga. 16. Me tuhi te ota whakatau utu reti i runga i te whenua kua roherohea kia rite kite Ahua Nama 9, ka ahei ranei te hanga ota motuhake mo ia piihi mo ia piihi. 17. Ka ahei te Kooti te ki ka mutu tana whakahaere i te mahi roherohe i tetahi whenua kia oti ra ano te mahi ruuri i tetahi roherohenga o mua atu, a kia takoto hoki te mapi kua whakamana o taua whenua ki tona aroaro.

18. E kore e whakaputaina atu he ota roherohe ki tetahi kai-hoko, kai-tango whakawhiti ranei mo te whenua a tetahi tangata Maori kite kore e matua whakapirihia atu he Pane Kuini ki runga kite tiiti koia nei te take o taua ota roherohe ra, e tuhia hoki te ota whakataunga, tiwhikete ranei a te Komihana Tiaki e penei nei te whai mana o taua tiwhikete me to te ota whakataunga ki runga ki taua tiiti. Mehemea e tau ana nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua ki runga ki taua whenua me matua rehita hoki taua tiiti, pukapuka ranei.

Nga Paanga o ia Tangata. 19. Ko nga tono a nga tangata e mea ana kia whakataua nga hea o ia tangata me rite kite Ahua Nama 10. 20. Ko te ota whakatau i nga hea, paanga ranei kite whenua me rite kite Ahua Nama 11.

21. Ko te mahi ma te Kooti i ia whakawakanga take ki te whenua, roherohenga ranei, whakataunga riwhi tupapaku ranei, he kimi he whakatau hoki i runga i te whakahaerenga o taua mahi i te paanga o ia tangata o ia tangata o nga tangata no ratou te whenua o nga kai-riwhi tupapaku ranei. 22. I nga meatanga e taea paitia ai te pera me whakaatu nga paanga o ia tangata o ia tangata i runga i te tikanga hea, wahanga hea ranei, a kia taea ai tena me whakaatu te

maha o nga hea hui katoa o te paanga katoa i roto i te whenua.

Whakatu Riwhi Tupapaku.

23. Ko nga tono a nga tangata e mea ana kia tu ratou hei riwhi mo te tangata mate me rite kite Ahua Nama 12 mehemea e pa ana taua tono ki tetahi whenua, a me rite kite 13 mehemea he taonga. 24. Ko te ota whakatau riwhi tupapaku mo te whenua me rite kite Ahua Nama 14.

25. Me tapiri atu e te Kai-Rehita he kupu ki ia tono whakatu riwhi tupapaku mo tetahi whenua hei whakaatu mehemea i uru te tupapaku ra ki taua whenua i runga i te tikanga tangata tuturu nona te whenua, a mehemea i uru pera ia me whakaatu hoki te nui o tona paanga, a me whakaatu hoki mehemea he tangata tuturu ia nona te whenua he kai-riwhi tupapaku ranei ia. A i roto ite tuhinga pera me whakaatu hoki mehemea i whakaputaina he ota i mua atu mo te paanga o taua tupapaku nona te whenua. 26. A te wa e whakaputaina ai te pukapuka whakamana kai-whakahaere wira mo nga taonga o te tangata, i runga i nga tikanga kua whakatakotoria i muri ake nei, i te wa ano e whakaputaina ai, i muri mai ranei, i runga i te tono a te kai-whakahaere i te wira, o tetahi tangata ke atu ranei e mea ana e whai-paanga ana ia ki aua taonga, me uiui e te Kooti me whakatau hoki kowai ma nga tangata e tika ana kia tu hei riwhi mo te tupapaku ra, mete whakatau hoki i te nui o nga hea mete ritenga hoki, a me whakaputa i tana ota kia rite kite Ahua No. 15.

Pukapuka Whakamananga Wira Whakamana Kai-whaka-haere Wira hoki.

27. Ko te tono kite Kooti kia whakaputaina he pukapuka whakamana nga wira, whakamana kai-whakahaere wira ranei

kua apitiria nei te wira ki taua pukapuka me rite kite Ahua No. 16. Ite tukunga atu o taua tono e te kai-tono kite Kai-Rehita me tuku tahi atu e ia te wira koia nei te putake o taua tono. 28. Me panui taua tono, mete kupu whakaatu e meingatia ana kia tu he uiuinga i raro i nga tikanga o te 46 o nga tekiona o te Ture, mete kupu whakaatu hoki i te wa mete kainga e tu ai taua uiuinga ki roto kite Gazette mete Kahiti, me kaua e heke iho te wa e tu ai taua uiuinga i te marama kotahi i muri atu o te panuitanga ra. Me tu taua uiuinga i roto i te Kooti e puare ana kite katoa i te aroaro hoki o tetahi Ateha.

29. I te tuunga o taua uiuinga, me whakahaere tikanga te Kooti mo runga i taua tono me nga kupu whakahe katoa i taua tono; aki te kitea e te Kooti kua hainatia tikatia te wira kua whakaaturia ra, a ko te wira whakamutunga tera o te tangata mate, a e tau ana kia whakaputaina atu te pukapuka whakamananga wira mo te katoa mo tetahi wahi ranei o nga taonga, a mehemea hoki e whakaaro ana te Kooti he tangata pai, to-tika hoki te kai-tono hei tango atu i taua pukapuka whakamananga wira, hei reira me whakaputa atu e te Kooti te pukapuka whakamananga wira ki a ia mo te katoa mo tetahi wahi ranei o aua taonga ra.

30. Ki te kitea e te Kooti e kore e tika kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira pena me tena kua kiia i mua ake nei, a ehara hoki te kai-tono i te tangata pai, ehara ranei ia i te tangata e tika ana hei tango atu i taua pukapuka ra, hei reira ka ahei te Kooti kite whakakore atu i taua tono, a i runga i tana e whakaaro ai e tika ana i taua nohoanga ano i tetahi nohoanga ranei i muri iho kite whakaputa pukapuka whakamananga wira mo te katoa mo tetahi wahi ranei ki tetahi tangata to-tika i runga i te tono, ahakoa i tukua mai ano he tono mo te pera kahore ranei, kei ta te Kooti e whakaaaro ai e tika ana te tikanga. 31. Mehemea kahore he wira, kihai ranei i tonoa kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira i roto i te marama kotahi i muri mai i te matenga o te kai-tuku, me rite te tono a te tangata e mea ana e whai-tikanga ana ia ki runga kite mea e tonoa ana kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira kite Ahua Nama 17. 32. I te uiuinga o taua tono ka ahei te Kooti kite whakaputa pukapuka whakamananga wira kite kai-tono pera, ka ahei ranei te Kooti i runga i tana e whakaaro ai e tika ana kite whakaputa atu i te pukapuka pera ki tetahi tangata to-tika ahakoa i tukua mai ano he tono mo te pera kahore ranei; kei ta te Kooti e whakaaro ai e tika ana te tikanga. 33. Me rehita e ia tangata e ia tangata e tuku tono ana kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira ki a ia te ki tuturu a tetahi tangata e marama ana ki nga kupu e korerotia ana i roto i taua ki tuturu, me rite me pena ranei nga kupu ki to te Ahua Nama 18. 34. E kore e hiiritia te pukapuka whakamananga wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei kia pahemo ra ano te wa e tika ana (e toru-tekau nga ra) te tuku tono whakawa tuarua mo te mea i whakawakia ra, a kite tonoa he whakawa pera e kore ano e hiiritia kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu i taua tono.

35. Ko ia wira, pukapuka ranei i kiia he wira kihai nei i whakaaetia e te Kooti kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira mo te mea pera me waiho kite Kai-Rehita takoto ai.

36. I mua o te putanga atu o te pukapuka whakamananga wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei kite tangata ke atu i te Kai-tiaki mo te Katoa, me tuhi e tetahi tangata pera, tetahi pukapuka whakahua moni i runga i te tikanga tiaki kia rite kite Ahua Nama 19, he mea kia mohiotia ai ka tika te whakahaere i nga taonga o te tangata kua mate.

37. Mehemea kua mahue iho i te tangata kua mate etahi mea e mohiotia ana ka kino haere aua mea, e whakaarohia ana ranei e tika ana i runga i nga painga o nga taonga o te tangata kua mate me hohoro te boko, hei reira ka ahei te Kai-whakawa ina tae atu te tono a tetahi tangata e whaka*

3

arohia ana e whai-tikanga ana ia ki runga ki aua mea, ki te whakaputa ota whakamana i tetahi tangata kua whakahuatia nei tona ingoa i roto i taua ota kite hoko i aua mea, mete ki hoki me utu atu nga moni e riro mai ana i runga i taua hoko kite Kai-tiaki mo te Katoa me ki he taonga no te tangata kua mate ra. Ka ahei ranei te Kai-whakawa ki te whakamana i tetahi tangata hei tiaki i nga taonga o taua tangata kua mate tae atu kite wa e whakaturia ai tetahi kai-whakahaere.

38. Me rehita e ia kai-whakahaere wira, e ia kai-whakarite wira ranei, i roto i nga wa i whakaritea e te Kai-whakawa i tana whakaputanga pukapuka whakamananga wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei, i roto i nga whakaroanga ranei o taua wa kua whakaaetia e te Kaiwhakawa i runga i te tono pera, i roto i te tari o te KaiRehita he pukapuka whakaatu i te tikanga o nga taonga, nga taonga tinana ranei o te tangata kua mate, me tuhi hoki he kaute tino whakaatu i nga tikanga katoa o tana whakahaere i aua taonga, a me whakauru hoki ki roto ki taua pukapuka nga ra i puta mai ai he moni ki a ia me nga moni i utua atu e ia, mete tuhi hoki ite nui o aua moni ra. Me tuhi hoki e ia te kupu ki tuturu kia mohiotia ai he pono te whakahuatanga o te pukapuka whakaatu i te tikanga o nga taonga me nga kaute hoki. 39. Ko nga pukapuka whakamananga wira me nga pukapuka whakamana kai-whakahaere wira mete wira e apiti ana, me rite ki nga Ahua Nama 20, 21, me 22. 40. A te whakaputanga o te pukapuka whakamananga wira mete pukapuka whakamana kai-whakahaere wira inakaoti te hiiri, me tuku tonu atu e te Kai-Rehita, kite Teputi Komihana mo nga Pane Kuini o te takiwa he mea kia whakataua te tiuti hei utunga i runga, a e kore e tukua atu kite tangata mona taua pukapuka ra kia utua ra ano kia whakaritea hoki e ia te tiuti ra.

Whakawhitiivhiti.

41. Ka ahei nga Maori tokorua e whai whenua motuhake ana nei raua, he paanga ranei to raua i roto i etahi whenua motuhake, kahore nei ano kia wehewehea i roto ranei i etahi wahanga motuhake ranei o te poraka kotahi, e hiahia nei raua kite whakahaere tikanga whakawhitiwhiti, kite tuku tono i runga i nga tikanga o Ahua Nama 23, ka ahei ranei te tuku tono mo, te whakawhiti i te whenua e puritia motuhaketia ana mo te paanga kahore ano kia wehewehea. 42. Ko te tono whakawhitiwhiti whenua me haina tinana e ia kai-tono e ia kai-tono i te aroaro o tetahi kai-titiro. 43. Mehemea ka mohio tuturu te Kai-Rehita no ia o nga kai-tono te whenua, te paanga ranei kahore ano kia wehewehea koia nei te putake o tana tono, a kahore e tau ana he kupu here e kore nei e taea te wewete e te Kooti ki runga ki te whenua, hei reira me whakahaere tikanga te Kai-Rehita mo te panui kia whakawakia i runga i nga tikanga kua takoto mo nga tono whakawa. 44. Hei reira me whakahaere te Kooti i te uiuinga kua meingatia nei e te Ture kia whakahaerea, i era atu uiuinga ranei e whakaaro ana te Kooti e tika ana, a kite mea ka kitea e te Kooti me whakamana taua whakawhitiwhiti, hei reira me whakaputa e te Kooti tona ota ki ia o aua kai-tono ra me rite kite Ahua Nama 24. 45. Mehemea e rite tahi ana nga kupu here i runga i nga piihi whenua e whakawhititia ana, e kore e tau kia whakaputaina he ota whakatau here wewete here ranei, engari ia ka mana tonu aua here tawhito tae noa kite wa e wetekia atu ai. Ki te whakataua he here, kite tau ranei he here tawhito ki runga kite whenua e whakawhititia ana me ata whakaatu eua i roto i te ota whakawhitiwhiti. 46 Ko te tono kite Kawana mo te whakawhitiwhiti i te whenua o te Karauna mo te whenua o nga Maori me rite kite Ahua Nama 25.

Wet ekang a here.

47 Ko nga tono kia whakakorea kia whakarere-ketia ranei kunu here me rite kite Ahua Nama 26 Ahua Nama 27 ranei, kei te tikanga o te tono te ritenga.

48. Ko te ota o te Kooti whakakore, whakarere-ke ranei i etahi kupu here me rite kite Ahua Nama 28.

49. Ki te mea ka tukua atu he tono kite Kawana kia wetekia nga kupu here i whai mana nei aua here i mua atu i te 30 o nga ra o Akuhata, 1888, hei reira ina ka tukua atu e te Minita taua tono kite Kooti me pena ano te whakahaere a te Kooti ano he tono tena kite Kooti mo nga kupu here kua whakataua nei i muri mai i taua ra, engari me kaua ia e whakatau tonu, engari me tuku atu i tana ripoata me tana kupu whakaatu mo runga i taua mea kite Kawana. 50. Ko taua ripoata me taua kupu whakaatu me rite kite Ahua Nama 29, a me tuku atu kite Minita kia tukua atu kite Kawana.

Whakatuturu i nga Tuku.

51. Ko te tono kite Kooti kia whakatuturutia tetahi tuku, me rite kite Ahua Nama 30, me whakapiri ano ia nga Pane Kuini e tau ana kia utua ki taua tono. I mua i te panuitanga kia whakawakia me tuku atu te pukapuka koia nei te putake o taua tono kite Kai-Rehita takoto ai. 52. Hei reira ka panuitia e te Kai-Rehita kia whakawakia taua tono a te nohoanga tuatahi o te Kooti e marama ana mo te pera, a kite tonoa me hoatu e ia etahi tauira o taua panui he mea perehi kite kai-tono hei tukunga atu ki nga tangata katoa e whai-tikanga ana nei ratou ki runga kite mea koia nei te putake o taua tono.

53. I nga meatanga katoa ka ahei te Kooti te tono kia whakaaturia i runga i te kupu ki tuturu i tae tinana atu te panui ra kite tangata mana, he mea kia mohio tuturu ai te Kooti i mua i te whakahaerenga i te tikanga mo taua tono : Engari ia ka ahei ano te Kooti te mea me kore atu te tikanga mo te tae tinana atu o te panui mehemea e mohio tuturu ana te Kooti i marama te whakaaturanga o taua panui. 54. E tau ana ma te kai-tono e whakaatu atu kite Kooti nga kupu whakamarama katoa o te take kite whenua koia nei te putake o taua tono, a kite tuku atu hoki kite Kooti i nga tauira, kupu tango mai ranei o te Tari Rehita Tiiti Whenua, o nga pukapuka o te Kooti Whenua Maori ranei he mea tuhi nei te kupu whakaatu i te tika o aua pukapuka ki runga, e tika ana kia whakatakotoria atu mo runga i taua mea.

55. Ka ahei te Kooti kite whakaaro ia e tika ana kia pera te whakaae kia takoto te ki tuturu e rite ana kite Ahua Nama 31 kua tuhia e tetahi Maori na ratou nei i haina te tiiti koia nei te putake o taua tono hei whaki i nga kupu kua whakaaturia i roto i taua ki tuturu i etahi ranei o aua kupu, engari ia e kore e tau kia whakaaetia e te Kooti te kupu whaki pera. 56. Me rite te ota whakatuturu kite Ahua Nama 32, a me tuhi ki runga kite tiiti koia te putake o taua whakatuturutanga. Hei reira ka whakahokia atu taua tiiti kite KaiRehita hei tukunga atu kite tangata mana.

57. Ki te kore e whakaaetia te ota whakatuturu me tuhi he pukapuka whakaatu i te take i kore ai i whakaaetia, me haina hoki e te Kai-whakawa, a me tuku tahi atu te pukapuka i hainatia ra e ia mete tiiti kite Kai-Rehita, a me rehita hoki kite pukapuka Rehita. A i mua i tana whakahokinga atu i taua tiiti me tuhi e te Kai-Rehita nga kupu mo te korenga i whakaaetia ki roto kite pukapuka Rehita. 58. E kore e hainatia e hiiritia ranei he ota whakatuturu kia pahure ra ano nga ra kotahi tekau ma wha i muri atu i te ra i whakaaetia ai e te Kooti, kite tonoa ranei he whakawa tuarua e kore ano e hainatia kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu i taua tono.

Nga Ota.

59. Me tuhi takirua nga ota katoa o te Kooti, a kite mea e tau ana i raro i nga tikanga o tetahi ritenga whakahaere me tuhi takitoru.

60. Ma te Kai-tuhituhi o te Kooti, kia hohoro tana mahi, e tuhituhi e whakaoti ki tana e taea ai nga ota katoa i whakaaetia e te Kooti e te Kai-whakawa ranei o te Kooti nona nei te Kai-tuhituhi, ka tuku atu ai i aua ota kite KaiRehita. A mehemea kahore i hainatia taua ota, me tuhi

4

e te Kai-whakawa e tetahi ranei o nga Kai-whakawa nga reta timatanga o tona ingoa ki runga ki taua ota i mua i te tukunga atu kite Kai-Rehita. 61. E kore te ota kua whakaaetia i runga i tetahi whakataunga e ahei nei kia tonoa kia whakawakia tuaruatia i raro i nga tikanga o te Ture, haunga ia nga ota i raro i nga tekiona 53 me 56 me wahanga (9) o tekiona 14 e ahei kia hainatia kia hiiritia ranei kia pahure ra ano nga marama e toru ki muri mai otera i puta ai te kupu whakataunga, a kite tonoa he whakawa pera e kore ano e hainatia e hiiritia ranei kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu. E kore tenei huarahi whakahaere e pa atu ki nga pukapuka whakamananga wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere wira ranei. 62. E kore e hainatia e hiiritia ranei te ota whakatau

takeki te whenua kite kore e tuhia te kupu nei “ kua whakamana.” ki runga kite mapi koia nei te putake o taua ota e tetahi Kai-whakawa o te Kooti, mete hanga hoki i te ahua o taua mapi ki runga ki taua ota, kite kore ranei e tuhia e te Tino Kai-ruuri te kupu hei whakaatu pono kei te marama te whakaaturanga mo taua whenua i roto i taua ota, he mea kia ahei ai te rehita tana ota mo tetahi wa.

63. E kore te ota, tetahi atu pukapuka whakatau take whenua ranei e hoatu kite tangata mana taua mea, e tukua atu ranei kia whakaurua ki roto kite pukapuka Rehita Whakawhiti Whenua i raro i nga tikanga o tekiona 73 o te Ture kia utua katoatia ra ano nga moni e tau ana kia utua kite Kooti mo runga i taua mea, me nga moni katoa hoki e tau ana kia utua mo te ruuri i te whenua koia nei te putake o taua pukapuka ra, kia whakaaetia ranei he tiwhikete i raro i te 67 o nga tekiona, kia kahore ranei i whakaaetia : ko taua tiwhikete kite whakaaetia me tuku tahi atu mete pukapuka whakatau take kite Kai-Rehita Whenua Takiwa.

64. Ko nga ota katoa e tau nei kia tukua atu kite KaiRehita Whenua Takiwa i raro i nga tikanga o rarangi 3 o tekiona 73 o te Ture me taki-toru te tuhi, a me tuku atu tetahi o aua tuhinga taki-torutanga ra kite Minita mo nga Whenua o te Karauna.

Tono Whakawa Tuarua.

65. Me penei te ahua o te tono whakawa tuarua me to te Ahua Nama 33. Ka puta te tono whakawa tuarua, ka kiia kua uru nga whakahaerenga katoa i muri iho mo runga i te mea kua tonoa ra ki roto kite Kooti Whakawa Tuarua, a ka kiia no te Kooti pera. 66. Ko te tono whakawa tuarua i puta i muao te tino whakaotinga o tetahi mea e whakahaerea ana ka kiia i puta i muri tonu mai itera i whakaotia ai taua whakahaerenga : Engari ia mehemea i puta te tono whakawa tuarua i runga i te whakataunga tarewa, ka ahei te Kooti i runga i tana e whakaaro ai e tika ana kite whakaneke atu i te whakahaerenga ano o te mea i te aroaro o te Kooti kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu mo te whakawa tuarua.

67. I nga meatanga ka tupono nei ko nga tangata kua whakaturia nei ratou hei kai-riwhi mo te tangata kua mate ko nga tangata ano ena e rite nei o ratou nei paanga kite paanga o te tangata kua mate ra i roto i etahi poraka whenua, piihi whenua ranei, e kore e tau kia tonoa he whakawa tuarua, mo ia ota whakatu riwhi ra, engari ia ka ahei te whakauru i te katoa ki roto ki tetahi tono, mete ki hoki he tono whakawa tuarua kotahi taua tono kia taea ai te whakatau i te utu e tau nei kia utua i raro i te 85 o nga tekiona o te Ture hei moni whakaea.

Nga Kupu Whakatikatika.

68. Me haina e te Kai-whakawa e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti ranei tona ingoa, nga reta timatanga ranei o tona ingoa ki nga kupu whakatikatika katoa i te wa tonu i mahia ai, mete whakaatu hoki i te ra tonu i tuhia ai.

69. E kore e tika kia whakaurua he kupu whakatikatika e tau ai he mate kite paanga o tetahi tangata kite kore e matua ata panuitia, e puare ai ranei he ara e ahei ai te whakaatu take arai i taua kupu whakatikatika.

70. I nga meatanga kua tukua atu he keehi kia whakataua e te Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 73, ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa kite whakauru i te kupu whakatikatika hei whakamana i taua whakataunga. 71. Ko te kupu whakatikatika penei me tenei kua kiia i mua tonu ake nei, mete kupu whakatikatika i raro i nga tikanga o tekiona 39 o te Ture me mahi i raro i te ota kua whakaputaina i raro i te ringa o te Tumuaki Kai-whakawa, a me panui i roto i te Gazette mete Kahiti, i roto ranei i tetahi o aua panui ra, kei te kupu tohutohu a te Tumuaki Kai-whakawa i roto i taua ota rate tikanga, a mo nga tikanga o taua whakawa tuarua ka kiia ko te ra i perehitia ai taua panui ko te ra tera i whakataua ai. Me pena ano hoki te panui i te ota whakakore i te tono i raro i nga tikanga o tekiona 39. 72. Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa kite tuku atu i te tono whakatikatika, i te tono mo tetahi tikanga ke atu ranei e pa ana ki taua mea kite Kooti ki tetahi Kai-whakawa ranei, he mea kia uiuia kia tukua mai hoki he ripoata, a hei reira ka uiui e te Kooti e te Kai-whakawa ranei taua mea ka tuku mai ai i te ripoata kite Tumuaki Kaiwhakawa.

Panuitanga o nga Tono me nga Nohoanga o te Kooti.

73. Ki te kore e puta etahi tino kupu tohutohu me tuhi nga panuitanga katoa, me nga nohoanga o te Kooti mo runga i aua mea kia rite kite Ahua Nama 34, a ka whakauru ai ki te Kahiti i roto ite reo Maori. Ko nga panuitanga mo nga tono roherohe me nga wetekanga here me whakauru ano hoki kite Gazette engari me reo Ingirihi. 74. Me tuku atu nga tauira o taua panuitanga i roto i te meera ki ia o nga kai-tono na ratou nei nga tono i roto i taua panuitanga, kite Tino Kai-ruuri ki era atu tangata hoki e whakaaro ai te Kai-Rehita e tika ana, e tohutohu ai ranei te Tumuaki Kai-whakawa.

75. Ko te ota hei whakarite i te wa mete kainga hei nohoanga mo te Kooti me rite kite Ahua Nama 35. Ko te panui whakanuku atu i te nohoanga o te Kooti i whakaritea i mua i te whakatuwheratanga o te Kooti ma te Kai-Rehita e ata whakaputa i runga ia i te tikanga marama. 76. Mehemea ka whakanukuhia te Kooti i muri mai i te whakatuwheratanga ka mana taua whakanukuhanga mehemea ka tuhia te whakaaturanga i roto i te pukapuka tuhituhinga i nga mahi o te Kooti. 77. Ma te Kai-Rehita e tuku atu nga tono katoa e panuitia ana kia whakawakia i tetahi nohoanga o te Kooti, me nga mapi me era atu pukapuka katoa e pa ana ki aua tono, mete tauira hoki o te panuitanga kite Kai-whakawa e whakahaere ana i taua Kooti, a ma taua Kai-whakawa e rapu he Ateha mehemea e tau ana kia pera ka haere atu ai raua kite Kooti a te wa kite kainga hoki i whakaritea, ki reira whakarongo ai whakatau ai hoki i nga mea e whakatakotoria tikatia ana kite aroaro o te Kooti.

78. Ko nga panui whakaatu e meingatia ana kia tukua atu etahi atu mahi kia whakahaerea e te Kooti apiti atu ki era i kahititia i te tuatahi, me panui i ia wa i ia wa i runga i te whakaae a te Tumuaki Kai-whakawa ; engari ia ko nga tangata e tono ana kia puta motuhake tetahi tono, ka taea te tono kia whakatakotoria e ratou he moni hei whakaea i nga moni e pau ana mo te perehitanga mete tuwhanga o te panui pera. 79. Ko te panui apiti ra me rite kite Ahua Nama 36. I raro i te mana o enei huarahi whakahaere ma te Kooti e titiro te tika te he ranei o te rite o te panuitanga.

Te Whakahaerenga o te Mahi Whakawa.

80. Mehemea i maha atu i te kotahi nga Kai-whakawa mo tetahi Kooti, ko te Kai-whakawa i whakaturia tuatahitia hei whakahaere i te mahi o te Kooti. Ma te Kai-whakawa ma tetahi ranei o nga Kai-whakawa kite mea i maha atu i te kotahi nga Kai-whakawa i reira e tuhi nga mahi whakahaere o te Kooti me nga korero a nga kai-whaki ki roto ki te pukapuka kua whakaritea mo taua mahi, a ka tu taua-

5

2

'pukapuka hei pukapuka tuhinga korero a te Kooti, ka oti te tuhi ka waiho atu kite Kai-Rehita tiaki ai.

81. Mehemea kahore i kotahi anake te tono whakawa putake whenua engari i maha atu, ma te Kooti e whakatau ko tewhea ranei o nga kai-tono e kiia ko te kai-tono i te whakawhakanga o te kereme.

82. Ka tu he whakawa putake whenua me matua whakaatu e te kai-tono tana keehi kite Kooti engari e kore e tika. kia pataitia ia e te kai-tawari e te kai-whakahe ranei. Ki te marama te Kooti kite keehi a te kai-tono, katahi ka tu te kai-tawari te kai-whakahe ranei kite whakahaere i tana keehi. Mehemea i maha atu i te kotahi nga kai-tawari nga kai-whakahe ranei, nga huihuinga tangata tawari, whakahe ranei, ma te Kooti e whakarite te wa e karangatia ai a ratou keehi. Ka mutu nga keehi aia kai-tawari aia kai-whakahe ranei katahi te kai-tono ka tino whakahaere i tana keehi tae noa kite mutunga. Hei reira ka ahei ia kai-tawari te whai korero kite Kooti i runga ano i te tikanga i karangatia ai a ratou keehi, a ka tika hoki kia whai korero whakautu atu te kai-tono mo aua korero.

83. Ka ahei te Kooti mehemea e mahara ana te Kooti e tika ana i te wa e whakawakia ana tetahi keehi, kite tono ki ia kai-whakahaere ki tetahi ranei o nga kai-whakahaere mo nga tangata i te aroaro o te Kooti, kia tukua atu kite Kooti he rarangi ingoa o nga tangata katoa e kii ana e whai paanga ana ratou kite whenua i runga i te take e whakahaerengia ana e ia. 84. Me haina e te Kai-whakawa e whakahaere ana i te mahi o te Kooti ia rarangi ingoa ia rarangi ingoa i whakaritea e te Kooti kia whakaurua ki roto ki tetahi ota, a ko te ra e tuhia ki roto ko te ra ano i panuitia ai i roto i te Kooti kua whakaaetia. E kore e whakatikatikaia taua rarangi ingoa i muri atu engari anake i roto i te Kooti e puare ana kite katoa, mete ata whakaatu atu ki nga tangata katoa e whai tikanga ana ki runga ki taua mea. 85. Ko te tu whakahaere i etahi atu mea ma te Kooti e

whakarite. 86. Me tuhi nga tino ritenga o ia whakataunga ahakoa whakataunga tuturu, ahakoa whakataunga tarewa ranei ki roto kite pukapuka tuhinga korero a te Kooti, mete tuhi hoki i te ra i put a ai taua whakataunga. gy. te kore te Kooti e whakaae kite whakatau i tetahi tono, me tuhi e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti tona ingoa ki etahi kupu whakaatu poto i nga take i kore ai te Kooti e whakaae kite whakatau. 88. Me tuhi he kupu whakaatu kua hainatia e te Kaiwhakawa whakahaere i te mahi o te Kooti ki runga ki ia mapi, pukapuka ranei e tukuna ana kite aroaro o te Kooti hei whakinga korero, mete whakaatu hoki i te whakawakanga i tukuna ai mete tangata nana aua mapi aua pukapuka ranei i tuku, mete ra i tukuna atu ai. 89. E kore e tika kia hanga e tetahi tangata he.tauira o tetahi mapi e tukuna ana kite aroaro o te Kooti i runga i tetahi whakawakanga kite kore e matua whakaaetia e te

Kai-whakawa. . , , , . , 90 Ka ahei te Kooti kite whakakore atu i tetahi tono i runga i te take kahore i tae atu te kai-tono ki tona aroaro, mehemea ranei kahore i whakahaerea tikatia, a i te tuhinga o taua whakakorenga ki roto kite pukapuka tuhinga korero o te Kooti ka mutu ta te Kooti whakaarohanga I'taua mea, aka pera te tuhinga ki roto kite pukapuka rehita. E kore taua whakakorenga ra e whakanoa i te mana o te kai-tono kite tuku tono hou ano mo taua keehi ra.

Keehi e tukua ana i raro i nga tikanga o Tekiona 73. 91 I te whakawakanga o tetahi keehi e tukua ana i raro i nga tikanga o tekiona 73 o te Ture, me ata tuhi e te Kooti tana kupu whakataunga mo runga i ia mea i tukuna pera Ha atu a me panui hoki taua whakataunga 1 roto i te Kooti e’nuare ana kite katoa me ata whakaatu mature hoki ki nsa tangata katoa e whai-tikanga ana ki runga ki taua e Hei reira me tuhi taua whakataunga ra ki roto ki te pukapuka o nga korero o te Kooti ka haina ai e te

Kai-whakawa e whakahaere ana i te mahi o te Kooti, a me tuku atu hoki e ia te tauira o taua whakataunga he mea haina kite Tumuaki Kai-whakawa mete whakaatu pono hoki i te ra i whakapuakina ai taua whakataunga.

Ar aztang a.

92. Ko te ota i raro i nga tikanga o wahanga (9) o tekiona 14 o‘ te Ture me rite me pera ranei te ahua me tera kua whakatakotoria i roto i Ahua Nama 37, me pera ranei te tu o nga kupu kei te ahua o te keehi te tikanga. 93. Ka ahei taua ota te hanga i runga i te tono a tetahi tangata e whai tikanga nei ia ki tetahi mea e whakahaerea ana i roto i te Kooti, i roto i te Kooti Whakawa Tuarua ranei e whakawakia nei e te Kooti pera te paanga ki tetahi taonga koia nei te putake o te tono pera, a ka taea te hanga ahakoa kahore i panuitia, i runga ranei i te panui i whakaritea e te Kooti. 94. Ka taea te ota pera te whakakore i ia wa i ia wa e te Kooti, e tetahi Kai-whakawa ranei, a ka taea te whakatakoto kite tari o te Hupirimi Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 35 o te Ture, ahakoa kahore ano kia pahure noa te wa e ahei ai te tuku tono whakawa tuarua, ahakoa ranei kua puta te tono whakawa tuarua.

Nga Kai-whaki Korero.

95. Ka ahei kia rite nga hamene ki nga kai-whaki korero kite Ahua Nama 38, engari kaua e neke atu i nga tangata tokowha ki roto i te hamene kotahi. 96. Me tae tinana atu te hamene kite tangata i hamenetia, otira ka ahei tetahi Kai-whakawa i runga i tetahi take e whakaaturia ki a ia te whakahau kia tukua atu te hamene i runga i tetahi atu huarahi e mahara ai ia ka rongo te kai-whaki korero i hamenetia ra kua puta taua hamene. Ko te hamene ki tetahi kai-whaki korero kia whakaaturia e ia he take e kore ai e tika kia whainatia ia i raro i tekiona 23 o te Ture me rite kite Ahua Nama 39, a me tae tinana atu ki a ia.

97. Ka rite te tuku tinana atu i te hamene kite kai-whaki korero ina ka hoatu ki a ia te tauira o te hamene kua oti te hiiri kite hiiri o te Kooti ; otiia kahore he tikanga e whakaaturia atu ai te tino hamene.

98. Me tuku atu e te kai-kawe hamene te hamene tuturu ki te Kai-whakawa nana i haina taua hamene, me tuhi hoki e taua kai-kawe hamene ra ki runga kite hamene he kupu. whakaatu i te ahua o tana tukunga atu i te tauira o taua hamene kite tangata i hamenetia, mete wa hoki mete kainga i tukua ai, ka tuhi ai i tona ingoa mete ingoa o tana kainga tuturu. 99. Ka ahei te whakaae kia utua ki nga kai-whaki korero nga moni e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei. Ko te ota whakatau ite whiu ki runga kite kaiwhaki korero me rite kite Nama 40, kite Nama 41 ranei.

Nga Ruuri.

100. Me whakahaere nga ruuri katoa i runga i nga huarahi whakahaere o te Tari Ruuri e mana ana i taua wa, kua whakatikatikaia nei e enei huarahi whakahaere. 106. Ko ia mapi kua oti nei i te Tino Kai-ruuri te tuhi i enei kupu “kua whakamana” ki runga ka kiia e rite ana ki enei huarahi whakahaere me nga huarahi whakahaere

o te Tari Ruuri e mana ana i taua wa, a e tau ana mo nga mahi whakahaere o te Kooti.

Nga Kai-whakahaere.

107. E kore e tika kia tu noa tetahi tangata ehara nei i te roia i roto i te Kooti mo tetahi tangata ke atu, te whakahaere tikanga ranei mo tetahi tangata ke atu mehemea kahore i whakaputaina atu he raihana ki a ia i runga i nga tikanga ka kiia a muri ake nei. E kore te huarahi whakahaere i runga ake nei, e pa kite kai-tiaki e whakahaere tikanga ana i runga i tona tuunga pera, kite tangata ke atu ranei kua whakaaetia nei e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti kia tu ia hei

6

kai-whakahaere mo te taha ki tana hoa wahine, mo tana

tamaiti, mo tetahi whanaunga tata ranei. 108. Me rite te tino raihana kite Ahua Nama 43, a ka

ahei te Tumuaki Kai-whakawa kite whakaputa atu i taua raihana kite tangata e mahara ana ia he tangata to-tika kia whakawhiwhia kite raihana pera. Ko taua raihana me puta-a-tau atu ko te utu ki a £5 i te tau, a ka mutu te mana o te raihana a te 31 o nga ra o Tihema i ia tau i ia tau. 109. Ka ahei te whakaputa atu i te raihana motuhake whakamana i te tangata kua whakahuatia nei tona ingoa i roto i taua raihana kia tu kia whakahaere hoki i tetahi keehi motuhake, ma te Kai-whakawa e whakawa ana i te keehi pera taua raihana e whakaputa ina utua te moni £l. 110. Me tuhi he rarangi ingoa o nga tangata kua whiwhi nei ratou i nga tino raihana me waiho kite tari o te KaiRehita i Poneke takoto ai, a me panui o ratou ingoa i roto i te Gazette mete Kahiti i ia wa i ia wa.

111. Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa, te Kai-whakawa ranei nana nei tetahi raihana i whakaputa kite whakakore i te mana o te raihana kua whakaputaina i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei i ia wa i ia wa, mo tetahi take tika.

112. Me rehita atu kite Kai-Rehita e ia tangata e ia tangata e haina nei ia i tetahi tono, kupu whakaatu, pukapuka ke atu ranei, e whakahaere ana ranei i tetahi mea mo te taha kite tangata ke atu i te pukapuka whakamana i a ia kite pera, he mea tuhituhi, i hainatia nei e te tangata e tu nei ia hei kai-whakahaere mona. Ka ahei te tuhi taua pukapuka whakamana hei tino pukapuka, hei pukapuka mo tetahi keehi motuhake ranei. Ka mana te tino pukapuka whakamana tae noa kite wa e tae atu ai te pukapuka whakakore i taua pukapuka whakamana he mea tuhi kite Kai-Rehita.

113. Ko ia pupapuka whakamana pera i hainatia i whakaputaina ranei e tetahi Maori me tuhi kite reo Maori, me tuhi ranei e tetahi kai-whakamaori whai raihana i tana kupu whakaatu ki runga ki taua pukapuka i runga i nga ritenga o te huarahi whakahaere Nama 2.

Nga Util kite Kooti.

114. Ka whakapumautia inaianei ko nga moni i roto i te Kupu Apiti ki tenei nga moni e tika ana kia utua i raro i te Ture : Engari ia kite mohio tuturu tetahi Kai-whakawa e kore e taea e tetahi tangata aua moni rate utu, e kore ranei e tau kia tonoa kia utua e ia aua moni ra, hei reira ka ahei te Kai-whakawa i runga i to te ture ritenga kite ki me kaua e utua aua moni etahi wahi ranei o aua moni, kei te whakaritenga kua whakatakotoria e te Kai-whakawa te tikanga. 115. Ko te nuinga o te moni pera kahore nei i meingatia me kaua e utua, me ki he nama aua moni kite Karauna na nga tangata na te hunga e whai-tikanga ana kite mahi i tika ai kia utua aua moni, ma te Kooti ma te Kai-whakawa ranei te nui o aua moni e whakatau, a me utu aua moni i te wa e whakaritea ana e te Kooti e te Kai-whakawa ranei.

116. Ka ahei te Kooti, tetahi Kai-whakawa, Kai-Rehita ranei te ki e kore e whakaaetia kia mahia e ia tetahi mahi e pa ana ki tetahi whenua e takoto nama nei nga moni mo tetahi mahi i whakahaerea ki runga ki taua whenua i mua atu, engari kia ea ra ano aua moni katahi ka ahei. 117. Me tuhituhi e te Kai-whakawa he kupu i te taha o te ota e hainatia ana e ia whakaatu i te nui o nga moni e tika ana kia utua mo taua ota, a me whakaatu ano hoki te nui o nga moni kua utua.

118. Me tuhi e ia Kai-tuhituhi o te Kooti he kaute o nga moni e tika ana kia utua mo nga mea i tae atu ki tona aroaro, a i te paunga o nga ra o ia marama me tuku atu e ia he tauira o taua kaute kite Kai-tiaki i nga moni o te Kawanatanga, kite Kai-Rehita hoki o ia takiwa i takoto ai te whenua i puta mai ai aua moni, a me whakaatu hoki i roto i te kaute nga moni kua utua. 119. E kore e tonoa kia utua he moni e te Karauna, e tetahi Tari ranei o te Kawanatanga mo tetahi mahi i mahia

e te Kooti, e tetahi Kai-whakawa, e tetahi ranei o nga apiha o te Kooti.

Moni, Nama ranei kua whakataua ki runga kite Whenua, &c.

120. Ka ahei kia rite te tuhinga whakatau moni i raro i nga tikanga o tekiona 65 o te Ture kite Ahua Nama 44. Ka ahei kia rite te tiwhikete o te Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 67 kite Ahua Nama 45. Ko nga tiwhikete e tika nei kia riro i te Kooti hei whakarite i nga tikanga o nga tekiona 65 me 67 me rite kite Ahua Nama 46, Nama 47 ranei, kei te ahua o te keehi te ritenga.

121. I nga meatanga katoa kua whakaputaina e te Kooti he ota whakatau moni i rato i nga tikanga o tekiona 65 mo etahi moni e tika ana kia utua kite Karauna, me whakaputa e te Kooti i taua wa ano tetahi tiwhikete i raro i nga tikanga o tekiona 67 mo te moni i whakaurua ra ki roto ki taua ota, a ma te Kai-tuhituhi o te Kooti taua tiwhikete e tuku atu i roto i te meera tuatahi i muri i te tuhinga ki te Kai-Rehita hei tukunga atu kite Kai-Rehita Takiwa Whenua.

Etahi tikanga ke atu.

122. E kore e mana-kore tetahi mahi e whakahaerea ana, i runga i te mea kibai i whakaritea etahi o nga huarahi whakahaere kua takoto i mua ake nei, etahi mahi whakahaere ranei e whai mana ana i taua wa, kite kore e puta te kupu tohutohu a te Kooti kia pera ; otiia ka taea te whakarere-ke te katoa tetahi wahi ranei o taua mahi e whakahaerea ana i runga i te pokanga ketanga, te whakatikatika ranei, te whakahaere i tetahi tikanga ke atu ranei mo runga i taua mea e whakaarohia ai e te Kooti e tika ana.

123. Ko nga Ahua kua oti te Namaki nga whika 48 tae atu kite 53 me era atu Ahua hoki (mehemea tena ano etahi) i roto i te Kupu Apiti ki tenei kihai nei i whakahuatia i roto i enei huarahi whakahaere, ka ahei kia tuhia era i runga i te keehi e mahia ana, kei nga kupu whakamarama o runga ake o aua Ahua rate ritenga. • I nga meatanga kahore nei i ata whakaritea he Ahua hei tuhinga, ko te Ahua hei tuhinga ko tera e tohutohutia e te Tumuaki Kai-whakawa hei tuhinga. 124. Kahore he kupu i roto i nga huarahi whakahaere kua takoto i mua ake nei hei whakokore, hei whakatikatika ranei i nga huarahi whakahaere kua hanga i raro i nga tikanga o “ Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1888.” 125. Ka whai-mana nga huarahi whakahaere o te Kooti Whenua Maori i tuhia i te 6 o nga ra o Nowema, 1890, e pa nei nga tikanga kite mahi whakaputa pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere wira hoki mo runga i nga taonga onga tangata i mate nei ratou i mua i te mananga o te Ture, ano nei kahore i hanga enei huarahi whakahaere.

Nga Ra Noa.

126. Ka tu enei ra e whakahuatia ana i raro iho nei hei ra noa mo te Kooti me nga tari hoki o taua Kooti; ara nga ra timata atu i te Kuru Paraire tae atu kite Turei i muri i te ra ote Aranga, hui tahi aua ra; nga ra timata atu itera ki mua mai o te Kirihimete tae atu kite 6 o nga ra o Hanuere, hui tahi aua ra; te ra huringa tau o te Kuini; te ra huringa tau o Te Piriniha o Weeri; mete ra i roto i ia takiwa e tu ana hei ra whakamaharatanga i te tuunga o te Porowini. Ka whakaaetia tetahi wa apiti atu i nga ra noa ite Kirihimite hei haerenga atu mo nga Kai-whakawa me nga apiha o te Kooti e noho nei i te wahi tawhiti atu i o ratou kainga kia ahei ai ratou te tae pai atu ki o ratou kainga me te hoki pai atu hoki ki ta ratou mahi.

Nga Kai-tuhituhi me nga Kai-whakamaori.

127. Kei te Minita te tikanga mo te mahi whakatu i nga kai-tuhituhi me nga kai-whakamaori mo te Kooti, mana e whakarite tikanga mo te pera i runga i tana e whakaaro ai e tika ana, e tau ana ranei.

7

KUPU APITI.

Ahua Pukapuka Tono Nama 1. Tono Whakawa Take Paanga. “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” Ki te Kooti Whenua Maori.

He tono whakawa take paanga whenua tenei. 1. Ko matou ko nga tangata kua tuhi nei i o matou ingoa me a matou tohu ki raro o tenei pukapuka, he tangata Maori e mea ana no matou, kei te whai paanga ranei matou, kite whenua Maori e whakahuatia ana i raro nei; ka tono atu nei kite Kooti Whenua Maori kia whakawakia te take paanga ki taua whenua.

2. Ko te ingoa o taua whenua ko , i te takiwa o . Ko nga rohe enei ote whenua : 3. Ko to matou Kainga kei , te tata ana ki He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 . Na

Ahua Pukapuka Tono Nama 5. Tono Whakawa Wehewehe. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ki te Kooti Whenua Maori.

Ko matou ko nga tangata Maori e mau nei o matou ingoa me a matou tohu i raro nei, etahi o nga tangata Maori no ratou te whenua e whakahuatia ana i raro nei, ka tono atu nei kite Kooti Whenua Maori kia roherohea taua whenua.

Ko te ingoa o taua whenua ko , i te takiwa o Ko taua whenua e puritia ana inaianei i raro i tetahi Ko to matou Kainga kei , e tata ana ki He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189

Na

Ahua Pukapuka Tono Nama 10a. Tono kia kimihia te Nui o Te Paanga o ia Tangata o ia Tangata. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ki te Kooti Whenua Maori.

Ko matou kua tuhi nei i o matou ingoa me a matou tohu fci nei, he tangata IVTaori e mea ana kei te whai hea, paanga ranei matou, ia tangata ia tangata, i roto i te whenua e mohioitia ana ko , e puritia ana hoki i raro i tetahi , ka tono atu nei kia rapua kia whakataua hoki te nui o te hea, o te paanga ranei o ia tangata o ia tangata o nga tangata no ratou taua whenua. He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 . Na

Ahua Pukapuka Tono Nama 12. Tono whakatu riiwhi ki nga Paanga Whenua. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ki te Kooti Whenua Maori.

Kia mohio koutou. Ko , tona kainga kei , i mate ite o nga ra o , 189 . Na he whenua ano tona ko , kei te takiwa o kihai taua whenua i tukua e ia ki tetahi tangata. Na he mea atu tenei naku ki a koutou, e whai take ana ahau ki taua whenua. Ko toku kainga kei , e tata ana ki • , ,

loj axj. ' • . -t He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 Na , Kai-tono.

Ahua Pukapuka Tono Nama 13

TONO WHAKATU RIIWHI KI NGA TAONA TINANA. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

gi te Kooti Whenua Maori.

Kia mohio koutou. Ko , tona kainga kei ,i mate i te 0 n B a ra 0 ’ 189 • Na ’ he taon g a

ano ona kei Niu Tireni: a he mea atu tenei naku ki a koutou e whai take ana ahau ki aua taonga. Ko taku

kainga kei , e tata ana ki He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 Na

Kai-tono.

Ahua Pukapuka Tono Nama 16a. Tono Pukapuka Whakamananga Wira. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” Ki te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni.

Mo te taha ki a , kua mate. Tenei ahau a , o , e tata ana ki , te tono atu nei kia whakaputaina mai ki ahau he Pukapuka Whakamananga o te wira o taua He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 .

Ahua Pukapuka Tono Nama 17a. Tono Pukapuka Whakamana Kai-whakahaere i nga Taonga me nga Taonga Tinana. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ki te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni. Mo te taha ki a , kua mate.

Tenei ahau a , o , e tata ana ki

te tono atu nei kia whakaputaina mai ki ahau he Pukapuka Whakamana Kai-whakahaere mo nga taonga me nga taonga tinana o taua He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 .

Ahua Pukapuka Nama 18a. Kupu ki Tuturu Pono i mua mai i te Whakaaetanga kia puta he Pukapuka Whakamananga Wira.

“ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” I roto i te Kooti Whenua Maori o I Niu Tireni, Takiwa o . /

Mo te taha ki a , kua mate.

Ko ahau ko , o , e ki tuturu ana, i runga i te ngakau marire mete ngakau pono, i mohio ahau ki a iaia e ora ana, ako tona kainga ko noho ranei

ia ki} , i roto i tenei takiwa ano, a i mate taua ki ,i te o nga ra o , 189 , i tetahi ra ranei e tata ana ki taua ra. Na, ka whakapuaki nei ahau i tenei kupu tuturu pono i runga i taku mahara e pono ana taua kupu, i runga hoki i te mana o tetahi Ture o te Paremete o Niu Tireni, e huaina ana ko “ Te Ture mo nga Kaiwhakawa, 1882.”

I whakapuakina ki , i tenei te o nga ra o , 189 .

Ahua Pukapuka Nama 19a. Tikanga Here mo te Whakahaere i nga Taonga me

NGA TAONGA TINANA.

“ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” I roto i te Kooti Whenua Maori o) Niu Tireni, Takiwa o . J Kia mohio nga tangata katoa, i runga i enei whakaaturanga, ko matou ko , o , kua herea kua mau ki a , te Kai-rehita o te Kooti Whenua Maori mo taua takiwa mo nga moni £ , hei mea kia tika ai te utunga o aua moni ki taua , kite Kai-Rehita ranei e tu ana i te wa e utua ai, ka tino here nei matou i a matou, me ia tangata o matou, me o matou uri, me o matou kaiwhakahaere, me nga uri me nga kai-whakahaere o ia tangata o matou.

Notemea i runga i te ota o tenei Kooti i tuhia i te o nga ra o , 189 , i whakahaua kia whakaputaina atu he pukapuka whakamana kai-whakahaere mo nga

8

taonga, mo nga taonga tinana, me nga moni i tika kia utua

ki a , te tangata kua mate, ina tuhia e la tetahi pukapuka whakahua moni i runga ia i te tikanga tiaki kia mohiotia ai ka tika tana whakahaere: A notemea kua ki tuturu a , ki tana i mohio ai, i rongo ai, me tana i mahara pono ai, ko te utu mo aua taonga, aua taonga tinana, me aua moni i tika kia utua kite tangata kua mate kihai i tae kite £ :

Na, ko te tikanga o nga kupu here kua tuhia i runga ake nei, kite whakaaria e kua herea nei ki tenei Kooti he pukapuka tino whakaatu pono i te tikanga o nga taonga, nga taonga tinana, me nga moni i tika kia utua kite tangata kua mate, ka riro mai i taua , a te o nga ra o , i mua mai ranei o taua ra, a ka whakahaerea tikatia e ia aua mea i runga i nga tikanga o te ture [a kite tukua he kaute tika o tana whakahaeretanga kite Kooti a te o nga ra o , i mua mai ranei o taua ra] hei reira ka kore atu tenei here, engari kite rere-ke ka mau tonu.

I tuhia i tenei te o nga ra o i te

aroaro o

Ahua Pukapuka Nama 20a. Pukapuka Whakamananga Wira. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

I roto i te Kooti Whenua Maori o) Niu Tireni, Takiwa o . f

Mo te taha ki a , kua mate.

Kia mohio nga tangata katoa, i whakaaria, i korerotia, i whakamana hoki kite aroaro o , i tenei te o nga ra o , i te tau kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma , te wira mete kupu whakamutunga a , kua mate, e apiti nei ki tenei te tauira o taua wira, a ko te mana whakahaere i nga taonga, nga taonga tinana, me nga moni i tika kia utua kite tangata kua mate kua whakaputaina atu ki a , te kai-whakahaere i whakahuatia nei tona ingoa i roto i taua wira kupu whakamutunga, i matua kiia tuturutia e ia ka whakahaerea ponotia e ia nga tikanga o taua wira, ara ka whakaritea e ia nga nama me nga mea i wiringia e te tangata kua mate e taea ana te whakaea ki aua taonga, a e kiia ana hoki e te ture me whakarite, otiia ka waiho ano ki tenei Kooti te tino mana e ahei ai te Kooti te whakaputa i tetahi whakaaturanga i te mananga o te wira mete mana whakahaere penei me tenei ki a , era atu kai-whaka-haere i whakahuatia nei o ratou ingoa i roto i te wira, ina tae mai ratou kite aroaro o tenei Kooti tono ai kia whakaputaina atu ki a ratou.

Ahua Pukapuka Nama 21a. Pukapuka Whakamana Kai-whakahaere mete Wira e apiti ANA. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

I roto i te Kooti Whenua Maori o| Niu Tireni, Takiwa o . )

Mo te taha ki a , kua mate.

Ki a , te wahine pouaru [te tane pouaru, te whanaunga tino tata ranei] ki a , kua mate. Notemea kua mate tata taua , a i waihotia e ia lie wira kua tino oti te whakamana i roto i tenei Kooti. A notemea kahore i whakahuatia he kai-whakahaere i roto i taua wira ; Na tenei ka tino whakamana koe e enei whakaaturanga hei whakahaere i nga taonga, me nga taonga tinana o taua tangata kua mate, kite tono atu, kite tono whakawa hoki kia utua mai nga nama a te tangata ki a ia, a kite whakarite hoki i nga nama a te tangata kua mate, me nga

me a i wirangia i roto i taua wira, e taea ana te whakaaea ki aua taonga me nga taonga tinana; kua puta hoki to kupu ki tuturu ka whakahaerea ponotia e koe aua tikanga katoa, ka whakaaria hoki e koe ki tenei Kooti he pukapuka tino whakaatu pono i te tikanga o nga taonga, me nga taonga tinana a te o nga ra o , i mua mai ranei o taua ra, a ka rehitatia hoki e koe he kaute tino whakaatu i nga tikanga o to mahi whakahaere a te o nga ra o. , 189 , i mua mai ranei o taua ra : Heoi ra, maenei whakaaturanga koe e whakamana kite whakahaere i nga tikanga o te wira e apiti nei ki tenei mo nga taonga, me nga taonga tinana katoa o taua tangata kua mate. Ina hoki ka tuhia ino nei te ingoa o , Kaiwhakawa, ka whakamaua iho hoki te hiiri o te Kooti, i tenei te o nga ra o , 189 .

Ahua Pukapuka Nama 22a. Pukapuka Whakamana Kai-Whakahaere.

“ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

I roto i te Kooti Whenua Maori) o Niu Tireni. j

Mo te taha ki a , kua mate.

Ki a , te wahine pouaru [te tane pouaru, te whanaunga tino tata ranei] ki a , kua mate.

Notemea kua mate tata taua , a kahore i waihotiae ia he wira : Na tenei ka tino whakamana koe e enei whakaaturanga hei whakahaere i nga taonga, me nga taonga tinana o taua tangata kua mate, kite tono atu, kite tono whakawa hoki kia utua mai nga nama ki a ia, kite whakarite hoki i ana nama, e taea ana te whakaea ki aua taonga me nga taonga tinana; pua puta hoki to kupu ki tuturu ka whakahaerea ponotia e koe aua tikanga katoa, ka whakaaria hoki e koe ki tenei Kooti he pukapuka tino whakaatu pono i te tikanga o nga taonga, me nga taonga tinana a te o

nga ra o e haere ake nei i mua mai ranei o taua ra ; a ka rehitatia hoki e koe he kaute tino whakaatu i nga tikanga o to mahi whakahaere a te o nga ra o , 189 , i mua mai ranei o taua ra. Heoi ra, ma enei whakaaturanga ka whai mana koe kite whakahaere i nga taonga, me nga taonga tinana katoa o te tangata kua mate.

Ina hoki ka tuhia iho nei te ingoa o , Kaiwhakawa, ka whakamana iho hoki te hiiri o te

Kooti, i tenei te o nga ra o 189

Ahua Pukapuka Tono Nama 23a. Tono i raro i Wahanga-tekiona (3) o Tekiona 14 o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ki te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni.

Ko ahau ko , o , e tata ana ki , te tangata kua rehitatia ko ia te tangata nona te whenua [hea ranei i roto i te whenua] e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti Tuatahi ki tenei, e hiahia ana kia whakawhitia taua whenua [hea ranei] , mo te whenua [hea ranei i roto i te whenua] e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti Tuarua: A, ko ahau hoki ko , o , e tata ana ki , te tangata kua rehitatia ko ia te tangata nona te whenua [hea ranei i roto i te whenua] e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti Tuarua ki tenei, e hiahia ana kia whakawhitia taua whenua [hea ranei] , mo te whenua, [hea ranei i roto i te whenua] e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti Tuatahi: No reira ka tono nei maua kite Kooti kia whakahaerea kia whakamanangia hoki taua whakawhitinga. Ko te moni hei utunga ma ki a , hei tino whakaritenga mo te whakawhitinga, e £ I tuhia i tenei te o nga ra o , 189 .

9

3

I tuhia e taua , tona ingoa i te aro-\ aro o , Kai-whakawa Tuturu (J.P.), Roia o te Hupirimi Kooti, Rangatira i-Na Poutapeta, Kai-whakamaori Whai Raihana ranei. t I tuhia e taua , tona ingoa i te aro-\ aro o , Kai-whakawa Tuturu, J.P., Roia o te Hupirimi Kooti, RangatirafNa Poutapeta, Kai-whakamaori Whai Raihana ranei. }

Kupu Apiti Tuatahi. Kupu Apiti Tuarua.

Ahua Pukapuka Tono Nama 26a. Tono kite Kooti kia wetekia te Here. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Ko ahau [Ko matou], kua tuhi nei i toku [o matou] ingoa ki raro nei te tangata nona [etahi o nga tangata no ratou], te whenua e mohiotia ana ko , e puritia ana i raro i tetahi [Me whakaatu te take kite whenua—he Karauna Karaati, Tiwhikete Take, Ota o te Kooti, aha ranei] he mea tuhituhi ite o nga ra o , 189 .

Ka tono atu nei kite Kooti kia whakakorea kia whakarereketia ranei nga here e mau ana i runga i taua whenua. He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 . Na

Kua tuhituhia nei e taua tona ingoa i te aroaro o Kai-whakawa o te Kooti [Rehita o

te Kooti, Kai-whakawa (J.P.), Roia ote Hupirimi Kooti, Kai-whakamaori Whai Raihana ranei].

Ahua Pukapuka Tono Nama 27a. Tono kite Kawana kia wetekia te Here.

Ki a te Kawana.

Ko matou, kua tuhi nei i o matou ingoa me a matou tohu ki raro iho nei, etahi o nga tangata no ratou te whenua e mohiotia ana ko e eka ruuri paati te nui, e puritia ana i raro i tetahi [Me whakaatu te take kite whenua —he Karauna Karaati, Tiwhikete Take,

Ota o te Kooti, aha ranei] he mea tuhituhi i te o nga ra o , 189 ,ka tono atu nei kia wetekia kia whaka-

korea atu nga here arai i te hoko i te tuku hoki o taua whenua.

Ahua Pukapuka Nama 31a.

NGA KUPU KI TUTURU PONO MA TE TANGATA MAORI E TUKU ANA E HOKO ANA I TONA WHENUA.

I runga i te tikanga o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” i runga hoki i te tono a o , i te Porowini Takiwa o > i te Koroni o Niu Tireni, kia whakaputaina atu he ota whakatuturutanga i tana tuku. Ko ahau ko > 0 , i te Poriwini Takiwa o , i te Koroni o Niu Tireni, he tangata Maori, ka ki tuturu pono nei, . .... 1 Ko ahau te e mau na te mgoa i tetahi tuti , i tuhia i te o nga ra o . , 189 , i waenganui i a > > i whakaaturia mai nei ki ahau i te wa i puaki ai tenei ki tuturu i ahau.

2. Ko nga kupu i tuhia kite reo Maori, whakamarama i nga tikanga o taua tiiti, e mau na hoki te kupu whakaatu a , kai-whakamaori whai raihana, i te tika o aua kupu; i tuhia (aua kupu) ki runga kite tiiti, i panuitia mai hoki ki ahau e taua kai-whakamaori whai raihana [e ranei, kai-whakamaori whai raihana] i mua atu i taku tuhinga i toku ingoa ki taua tiiti, i whakamaramatia angututia mai hoki e ia ki ahau, i taua wa ano nga tikanga o taua tiiti, 3. Kahore i homai he waipiro, he pu, etahi atu mea whawhai ranei hei utu mo te whenua e tukua mai ana i roto i taua tiiti, mo tetahi wahi ranei o taua utu, a kahore hoki i meingatia kia utua peratia mai ki ahau a muri ake nei. 4. Kua utua mai ki ahau e nga moni [mo taku hea o] te utu i kiia i roto i taua tiiti.

5. Ko te whenua i whakahuatia i roto i taua pukapuka ehara i te whenua pupuru i runga i te tikanga tiaki mo tetahi tangata Maori mo etahi tangata Maori ranei. 6. E nui ana te whenua e toe mai ana ki ahau hei oranga,

hei nohoanga hoki moku, ara e eka kei ,

e eka kei

7. E tino marama ana ahau kite tikanga o taua tiiti e kiia nei e ahau i whakamaramatia mai ki ahau, kahore hoki aku kupu whakahe mo runga i tenei whakaritenga. 8. Ko taua whenua [Me whakaatu i konei te take ki taua whenua, mehemea e puritia ana i raro i te Karauna karaati, i raro ranei i tetahi ota]. He ki tuturu pono tenei naku i runga i te mea e tino mohio ana ahau e tika ana enei kupu, i runga hoki i nga tikanga o tetahi Ture o te Paremete o Niu Tireni e huaina ana ko “ Te Ture mo nga Kai-whakawa Hara, 1882,” me nga Ture whakatikatika.

I hanga i tuhia hoki ki , i roto i te Takiwa Porowini o , i roto i te Koroni o Niu Tireni, i tenei te o nga ra o , i te tau o to tatou Ariki 189 , ki toku aroaro, ko ahau hoki tetahi o nga Kai-whakawa o te Kuini i roto i taua Koroni, mo taua Koroni hoki; i matua panuitia i matua whakamaoritia hoki taua tiiti kite kai-whakaoti i taku aroaro e , kai-whakamaori whai raihana, a ki taku whakaaro

i tino marama te kai-whakapuaki kupu ki tuturu pono mo runga mo nga tikanga o tenei whakaritenga.

Ahua Pukapuka Nama 33. Tono Whakawa Tuarua.

[Me tuku atu te tono nei kite Kai-JRehita mo te Takiwa, me hoatu ranei kite Kai-tuhituhi o te Kooti.]

Kia mohio mai, tenei au te tono nei i te whakawa tuarua mo te whakataunga a te Kooti [a , he Kai-whakawa o te Kooti ranei] i whakaputaina nei ki , i te o nga ra o , 189 ,mo runga i He mea tuhi i tenei te o nga ra o , 189 .

Kupu whakamarama. —Me tuku mai e te kai-whakahe, e nga kai-whakahe ranei, kite Kai-Rehita mo te Takiwa, i te wa tonu i tukua mai ai te pukapuka whakaatu i te kupu whakahe, i roto ranei i nga ra e rua tekau ma tahi i muri mai, tetahi pukapuka whakaatu i nga take e whakaarohia ana e ia, e ratou ranei, hei tautoko i te whakahe, me tono ranei e ia, e ratou ranei, i roto ano i aua ra e rua tekau ma tahi kia whakaae te Tumuaki Kai-whakawa kia whakaroaina atu te wa hei tukunga mai mo aua take. Ki te kore hoki e peneitia he tikanga e kore te kupu whakahe i whakaaturia ra e whakahaerea.

Ahua Pukapuka Nama 34a. Panui o nga Tono mete Tuunga o te Kooti. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” Tari Kooti Whenua Maori, ,18 . He panuitanga tenei kia mohiotia ai ka tu te Kooti ki » a te ° n g a ra o ,kite whakawa ki

Nga Ingoa o nga Te Kaiiiga oia Ingoa o nga Te Ba 1 tuhia Tangata no ratou Tangata oia Kai-titiro. ai. te Whenua. r langata. ♦

10

te uiui hoki i nga tikanga o nga tono e mau i te Kupu Apiti i raro iho nei, he mea tuku mai kite Kai-Rehita, kite uiui hoki i nga tikanga o etahi atu mea e whakatakotoria tikatia mai kite aroaro o te Kooti.

I tuhia i tenei te o nga ra o , 189 . Na , Kai-Rehita.

KUPU APITI.

Etahi atu Mahi ma te Kooti.

Ahua Pukapuka Nama 36a. Panui Apiti. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

Tari Kooti Whenua Maori, , 18

He panuitanga tenei kia mohiotia ai ka tu te Kooti ki , a te o nga ra o , kite whakawa ki te uiui hoki i nga tikanga o nga tono e mau i te Kupu Apiti iraro nei. Ki te kore te Kooti e tu a taua ra ka tu a muri tata atu ina watea i etahi atu o ona raruraru.

I tuhia i tenei te o nga ra o , 189 . Na . Kai-Rehita.

KUPU APITI.

Etahi atu Mahi ma te Kooti.

Ahua Pukapuka Nama 38a.

“ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” I roto i te Kooti Whakawa Whenua) Maori o Niu Tireni, Takiwa o . J

I runga i te tikanga o tetahi whenua ko te ingoa, i runga hoki i te tikanga o [Tuhia kite wahi e watea nei he aha nga tikanga ka whakahaerea.]

Ki a

He hamene atu tenei, tono kia tae tonu mai koe ki tenei Kooti ka tu nei ki a te o nga ra o a te o nga haora , i ia ra i ia ra a tae noa ki te wa e hiahiatia ai koe e te Kooti, kite whakaatu korero ki te aroaro o te Kooti mo runga i te keehi kua whakamaramatia ake nei. [Mehemea e hiahiatia ana kia maua mai e ia nga pukapuka katoa e whai paanga ana kite keehi ki nga keehi ranei: a e tono atu ana hoki tenei hamene kia maua mai e koe kia whakatakotoria hoki kite aroaro o tenei Kooti [Tuhia ki konei nga ahua nga ingoa ranei o nga pukapuka e hiahiatia ana kia maua mai), me etahi atu pukapuka katoa, tiiti, etahi atu tikanga tuhituhi ranei mo runga i taua keehi, ara nga pukapuka kei a koe e takoto ana kei raro ranei i to mana whakahaere.] I tuhia i raro i toku ringa i te biiri hoki o te Kooti i tenei te o nga ra o , 189 .

, Kai-whakawa. Kia mohio koe kite kore koe e tae mai i runga i tenei hamene ka ahei koe kia tohea kia utu i nga moni e £2O, kia mau ranei kite whare herehere, mehemea ka kore e utua aua moni, mo nga ra tekau ma wha.

Ko ahau ko tetahi o nga Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori, kua tuhi nei i toku ingoa ki raro nei, ka whakahau atu nei me [Me whakaatu i konei te tikanga tuku e hiahiatia ana mo te hamene] tenei hamene kite tangata tika hei hoatutanga. I tuhia i tenei te o nga ra o , 189 . , Kai-whakawa. Ko ahau kua tuhi nei i toku ingoa ki raro nei ka ki tuturu pono nei i hoatu e ahau tenei hamene ki a te tangata tika hei hoatutanga i he mea [Me whakaatzc i konei te ahua ote hoatutanga'] , i te o nga ra o ite o nga haora i te , i hoatu e ahau i kiia atu ranei e ahau ka hoatu e ahau nga moni e £ hei utu mo tona haerenga mai. Te ingoa: Te kainga:

Ahua Pukapuka Nama 48.

PUKAPUKA WhAKAMANA I RARO I TeKIONA 62. “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” Ki te Tumuaki Kai-Ruuri Whenua.

Ko matou ko nga tangata kua tuhi nei i o matou ingoa ki raro iho nei ka tono atu ki a koe kia tukua he mana ki

Tono Whakawa Take Paanga.

Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Nga Rohe. Tono Whakawa Wehewehe. Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Tono Whakatu Riiwhi ki ng a Paanga Whenua. Nama. Kai-tono. TeIngoa o te Whenua. Te Tangata kua mate. Tono Whakatu Riiwhi ki nga Taonga. Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Tangata kua mate. Ona Taonga. Tono kia Wetekia te Here. Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Tono kia mahia e te Kooti he Ota mo nga moni hei utu mo nga ruuri kahore ano kia whakaeaina. Nama. Te Ingoa o te KaiRuuri. Te Ingoa o te Whenua. Te Nui o nga Moni hei Utunga.

Tono Whakawa Take Paanga.

Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Nga Rohe. Tono Whakawa Wehewehe. Name. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Tono Whakatu Biiwhi ki nga Paanga Whenua. Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Te Tangata kua mate.

Tono Whakatu Riiwhi ki nga Taonga.

Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Tangata kua mate. Ona Taonga. Tono kia wetekia te Here. Nama. Kai-tono. Te Ingoa o te Whenua. Tono kia mahia e te Kooti he Ota mo nga Moni hei Utu mo nga Ruuri kahore ano kia whakaeaina. i Nama. Te Ingoa o te Kairuun. Te Ingoa o te Whenua. Te Nui o nga Moni hei Utunga.

11

a kai ruuri kia haere ia ki runga kite whenua, ko te ingoa, ruuri ai. He mea tuhi ite o nga ra o , 189 .

Na

Ahua Pukapuka Nama 50a. Ahua Pukapuka Whakaatu i te Kupu ki tuturu pono i raro i Tekiona 39.

“ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.” I roto i te Kooti Whenua Maori, | Niu Tireni, Takiwa o .)

Mo runga mo te whenua e mohiotia ana ko

Ko ahau ko o e ki tuturu ana i runga i te ngakau marire mete ngakau pono ko te tono kite Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, e piri nei ki tenei, a e tohungia ana kite reta A na toku ringa tonu i tuhi toku ingoa [taku tohu ranei} ki taua tono. Ko nga korero o taua tono epa ana ki aku mahi e tika ana e pono katoa ana, a ko nga korero o taua tono e pa ana ki nga mahi a era atu tangata ki taku mahara tuturu e tika ana e pono ana. Na ka whakapuakina e ahau tenei kupu tuturu i runga i taku mahara e pono ana taua kupu, i runga hoki i te mana o tetahi Ture a te Paremete o Niu Tireni e huaina ana ko “ Te Ture mo nga Kai-whakawa Hara, 1882.”

I whakapuakina ki i tenei te o nga ra o , 189 ,i te tau ,ki toku aroaro. , Kaiwhakawa. [Roia, ranei.} Rarangi Moni. £ s. d. Mo 1a ra o te whakawakanga i roto i te Kooti, ia taha .. .. .. .. ..100 Oatitanga i te kai-whaki korero .. ..020 Hiiritanga hamene, me nga tauira hoki .. ..050 Tirohanga i nga pukapuka .. .. ..020 Mo ia 90 kupu, ina kapea he pukapuka e nga tangata o te Tari .. .. .. ..006 Te tono kia puta he raihana kai-whakamaori .. 10 0 Te ota whakatu riwhi .. .. .. ..050 Te tauira o taua ota ina kapea e nga tangata o te tari .. .. .. .. ..026 Te ota roherohe, ota whakatau i te paanga o ia tangata ranei .. .. .. ..100 Mo tetahi atu ota whakatau take whenua .. 10 0 Te tauira o taua ota ina kapea e nga tangata o te tari .. .. .. .. .. 0 10 0 Mo tetahi ota ehara nei i te ota whakatau take ki te whenua .. .. .. .. ..050 Te tauira o taua ota ina kapea e nga tangata o te tari .. .. .. .. ..026 Mo tetahi ota i raro i nga tikanga o “Te Ture whakahaere mo nga whenua kua tuturu ki nga Maori, 1888 ” .. .. .. Kahore he utu. Ina rehitatia he tono whakawhitiwhiti, wehewehe ranei .. . • • • • • .. 010 0

Inarehitatiahetonoiraroingatikangaotekiona39 2 0 0 Whakaputanga pukapuka whakamana wira, whakamana kai-whakahaere wira ranei mehemea ka-

hore i neke ake nga utu o nga taonga ite £200.. 010 0 Mehemea i neke ake te utu ite £2OO .. ~1 0 0

Mo ia tono kia whakatuturutia te tuku, — Mo te tuku kihai nei i tae te utu kite £lOO .. 010 0' Mo te tuku i neke ake nei te utu i te £lOO, engari kahore i neke ake ite £l,OOO .. ..1 0 0 Mo te tuku i neke ake nei te utu ite £l,OOO. ... 2 0 0 Mo te riihi kihai nei i neke ake te utu reti i te £5O i te tau .. .. • • ..050 Mo te riihi i neke ake nei te utu reti tau i te £5O engari kahore i neke ake ite £l5O ite tau .. 010 0 Mo nga utu reti i neke ake nei ite £l5O ite tau .. 10 0 Mo tetahi atu tiiti pewhea ranei .. .. 010 0

Mo te ota whakatuturu .. .. Kahore he utu. Mo nga ota katoa ote Kooti wewete here .. 10 0

Kupu whakamabama. —E uru ana kite utu mo nga tono kia whakatuturutia te tuku mete tono i raro i tekiona 39 te utu mo te uiuinga. E whakaaetia ana te kotahi hawhe haora hei pataitanga ite kai-whaki korero i tetahi keehi i runga i te tikanga utu-kore.

Rarangi Utu ki nga Kai-whaki korero. £ s. d. Mo nga tangata whai matauranga ina meatia kia'j 110 whaki korero ratou i runga i o ratou mataura- - tae atu kite nga, ia ra .. .. .. J 22 0 Mo nga tangata whai matauranga, me nga" rangatira peeke, me nga tangata hoko taonga, 0 15 0 me nga kai-makete taonga, me nga tangata S tae atu kite hokohoko whenua, me etahi atu tangata ranga- 110 tira kahore i ata whakahuatia i konei, ia ra ) Mo nga rangatira kaipuke, me nga tumuaki o nga pirihi, me nga tangata mahi paamu, me nga karaka tuhituhi, me nga tangata whai toa hoko taonga,ia ra .. .. .. .. 012 0 Mo nga karaka hokohoko i roto i nga toa, me nga

kai-mahi, me nga apiha kaipuke me nga apiha o nga pirihi i raro iho i nga tumuaki, ia ra .. 010 0 Mo nga kai-mahi, me nga heramana, me nga pirihimana, ia ra .. .. .. ..060 Mo te kai-whakamaori mehemea kahore i neke atu

tana mahi ite haora kotahi .. .. .. 0 10 6 Mo ia haora, wahi ranei o te haora i muri i te haora kotahi .. .. .. .. ..050

Mo te wa kaua e neke atu i te ra kotahi.. ..220 E kore e tino rite te utu ki nga wahine whaki-korero ki to nga tane, engari ka iti iho. Ka whakaaetia kia utua te ekenga mai o nga kai-whaki korero i runga i te kooti, i te reriwe, i te tima ranei, mehemea i mamao atu i te torn maero o ratou kainga i te kainga i tu ai te Kooti. Mehemea e eke mai ana ite tima, i te reriwe ranei, ko nga kai-mahi ka utua mo tenohoanga, i te hekene, a ko era atu kai-whaki korero ka utua mo te nohoanga i te kei o te tima, i nga kareti papai hoki o te reriwe. Ki te kore he tima, he kooti, he reriwe ranei hei ekenga mai mo nga kaiwhaki korero ka whakaetia kia utua ki a ratou nga moni e iwa kapa mo te maero mo te ahunga mai anake. Ka whakaaetia ano hoki kia utua ki nga kai-whaki korero nga moni e toru hereni, mo ia po i ngaro atu ai ratou i o ratou kainga, haunga ano ia nga po i moe ai ratou i runga tima i waho i te moana, e kore era e utua.

Inahoki toku ringa, i Poneke i tenei te tekau ma iwa o nga ra o Pepuere, 1895.

H. P. Rewi,

Na

Tumuaki Kai-whakawa.

I whakaaetia i roto i te Kaunihera, i te 6 o nga ra o Maehe, 1895.

Alex. Willis, Kai-tuhituhi o te Kaunihera Whiriwhiri.

12

NGA HUARAHI WHAKAHAERE O TE KOOTI WHAKAWA TUARUA.

NOTEMEA i runga i nga tikanga o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” i meingatia hei ture ka whai mana te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i runga i te whakaae o te Kawana i roto i tona'Kaunihera i ia wa i ia wa, kite whakatakoto huarahi whakahaere mo nga mahi, mo nga tu whakahaere mo nga mea katoa e tau ana kia whakahaerea e te Kooti Whakawa Tuarua i whakaturia nei hei Kooti i raro i taua Ture, mo te whakarite hoki i nga wamo nga nohoanga o taua Kooti Whakawa Tuarua, mo te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture, mo te wa mo te huarahi e utua ai aua moni, mo te tono hokie tino utua ai aua moni.

Na reira, ko ahau, ko George Boutflower Davy, te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, mo nga tikanga kua kiia i mua ake nei, i raro hoki i te mana kua whakataua nei e taua Ture kua kiia i mua ake nei ki ahau, ka hanga nei i nga huarahi whakahaere, ka whakatakoto hoki i enei tu ahua whakahaere:—

Nga Huarahi Whakahaere.

I roto i enei huarahi whakahaere, —“ Te Ture ” tona tikanga ko “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894 ” ; “ Te Kooti,” tona tikanga ko te Kooti Whakawa Tuarua i whakaturia hei Kooti i raro i tauaTure ; “ Kai-Rehita” tona tikanga ko te Kai-Rehita e whakahaere ana i roto i tetahi takiwa kua oti te hanga mo nga mahi whakahaefe i raro i nga tikanga o te Ture.

1. Me rite nga ota whakarite tuunga o te Kooti kite Ahua Nama 1 i roto ite Kupu Apiti ki tenei. Me rite te tikanga mo te panui i te nohoanga pera ki nga tikanga kua whakatakotoria i roto i etahi ritenga whakahaere e whai-mana ana i taua wa mo te tikanga panui i nga nohoanga o te Kooti Whenua Maori.

2. E kore e panuitia kia whakawakia te tono whakawa tuarua kia pahure ra ano nga marama e torn i muri mai i te ra i whakapuakina ai te whakataunga koia nei te putake o taua tono ra.

3. Mehemea i maha atu i te kotahi nga tono whakawa tuarua mo tetahi whakataunga, e kore e panuitia te tono whakawa tuarua pera kia oti ra ano te rehita te pukapuka whakaaturanga o nga take i tonoa ai te whakawa tuarua mo ia o aua keehi, kia pahure ra ano ranei te wa i whakaritea hei rehitatanga i taua pukapuka whakaaturanga ra. 4. Me haina ia pukapuka whakaaturanga take i tonoa ai te whakawa tuarua e nga kai-tono pera, e etahi, e tetahi ranei o ratou, e ta ratou kai-whakahaere ranei i ata whakaturia tikatia mo te pera, a me haina i te aroaro o tetahi o nga apiha o te Kooti Whenua Maori, o tetahi Kai-Whakawa (J.P.), o tetahi Rangatira Poutapeta, o tetahi Roia o te Hupirimi Kooti, o tetahi Kai-whakamaori whai-raihana ranei.

5. Ko ia pukapuka whakaaturanga take pera i hainatia e te Maori mehemea kahore i tuhia kite reo Maori, me tuhi i te aroaro o tetahi kai-whakamaori whai-raihana, me tana tuhi hoki i tana kupu whakaatu i ata whakamaramatia atu e ia nga tikanga o taua pukapuka whakaaturanga take ra ki taua Maori i te wa i hainatia ai. 6. Ko te ota whakatau i te nui o te moni whakaea e whakatakotoria i raro i nga tikanga o tekiona 85 o te Ture me rite kite Ahua Nama 2 i roto ite Kupu Apiti ki tenei. A

ko nga moni katoa e riro mai ana i te Kai-Rehita mo runga i te ritenga o nga moni whakaea ra me utu atu e ia ki tetahi kaute ka kiia ko te Kaute Ture Tiaki, a me whakahaere taua kaute i runga i te tikanga ka whakatakotoria ki muri ake nei.

7. Mehemea kihai i whakatakotoria etahi moni whakaea i roto i te wa i whakahaua ai kia whakatakotoria, ka ahei te Kooti kite whakakore atu i te tono whakawa tuarua i runga i te mea kihai i whakatakotoria taua moni ra, ka ahei ranei te Kooti kite whakahaere i tetahi atu tikanga e whakaaro ai te Kooti e tika ana.

8. I te whakawakanga o te tono whakawa tuarua, e kore e tika kia tu te tangata ke atu i te kai-tono hei kaiwhakahaere hei tautoko ranei i taua tono, kite whakaari ranei i tetahi kereme whakahe i te whakataunga i tonoa. Ma te Kooti e ki ko ehea nga tangata mehemea tena ano etahi ke atu i era i haina i te tono mo te whakawa tuarua e tika kia kiia he kai-tono ratou.

9. Ka ahei te tangata nga tangata ranei i haina i tetahi tono whakawa tuarua i ia wa i ia wa i mua mai i te whakawakanga o taua tono, i runga i te whakaaetanga o te Tumuaki Kai-whakawa, kite tuku whakaatu atu he mea tuhituhi ki te Kai-Rehita mo te unu i taua tono, engari ia mehemea i marama kite Tumuaki Kai-whakawa i tukua taua tono whakawa tuarua mo te taha ki etahi tangata ke atu i era i haina nei ratou i o ratou ingoa ki taua tono, ka ahei ia te mea e kore e tukua kia unuhia kite kore e whakaaetia e nga tangata katoa e pa ana ki taua mea.

10. Me panui te unuhanga pera, kite whakaaetia e te Tumuaki Kai-whakawa, ki roto kite Gazette mete Kahiti, a ka whai-mana taua unuhanga timata mai i te ra i panuitia ai.

11. I te whakawakanga o te tono whakawa tuarua, kite kore e whakaaetia ketia e te Kooti, me haere anake nga korero a te kai-tono i runga i nga kupu i whakina i te whakawakanga koia nei te take i tonoa ai te whakawa tuarua. Engari ia ka ahei te Kooti, i runga i tana e mahara ai, kite whakaae kia takoto etahi kupu whaki hei tautoko i taua tono e mahara ai te Kooti e marama ana kia whakatakotoria, he mea kia ahei ai te Kooti ki te whakatau tika i te mea e tautohetia ana.

12. Me pera hoki te tikanga mo te kai-whakahoki, kite kore e whakaaetia ketia e te Kooti, me haere anake ana korero i runga i nga kupu i whakina i te whakawakanga tuatahi, mete whaki kupu hei whakamarama hei karo ranei i nga kupu whaki hou i whakaaetia kia whakina, mo te taha kite kai-tono.

13. Ka mohiotia te tika o nga kupu whaki i whakapuakina i etahi whakawakanga i mua atu i runga i te tuhinga o aua kupu ra i roto i nga pukapuka tuhinga korero a te Kooti, a e kore e wbakaaetia etahi atu kupu whaki mo runga i taua mea kite kore e pai te Kooti kia pera. 14. I te whakawakanga o taua tono ma te Kooti e whakatau te nui o te moni apiti atu ki era moni e tau ana kia utua kite Kooti hei utunga atu mo te kai-tono mo te whakawakanga o taua tono e te Kooti, a ma te Kai-Rehita aua moni e utu atu kite Kaute o te Katoa me tango mai i roto i nga moni whakaaea mo te mahi whakawa i whakatakotoria atu ra ki a ia. Ko te toenga mehemea tena ano he toenga, ka taea tena te whakahoki atu kite kai-whakatakoto, te wha-

13

4

katau atu ranei hei whakaea i nga moni i whakapaua e te kai-tawari, kei te Kooti te tikanga, a me utu e te KaiRehita i runga i te tikanga i whakahaua.

15. Mo nga keehi e unuhia nei te tono whakawa tuarua, e ahei ana te Tumuaki Kai-whakawa te ki me whakahoki atu aua moni kite kai-whakatakoto, te ki ranei me pupuri mai tetahi wahi mete utu atu kite Kaute mo te Katoa hei whakaea i nga moni i whakapaua mo runga i taua mea, a me utu e te Kai-Rehita i runga i te tikanga i whakahaua.

16. Me rite te ota o te Kooti mo runga i te tono whakawa tuarua kite Ahua Nama 3 i roto i te Kupu Apiti ki tenei me pera ranei te tu o nga kupu, kei te ahua o te keehi te tikanga.

17. Me rite te ota whakanuku i te Kooti i mua i te nohoanga kite Ahua Nama 4 i roto i te Kupu Apiti ki tenei.

18. Kia taea ai te whakatakoto tikanga e rite ai te tikanga mo te mahi whakaputa whakataunga a te Kooti, me tuhi pukapuka atu nga Kai-whakawa katoa whakaatu i te tikanga o nga whakataunga katoa mo nga tono kia whakawakia tuaruatia tetahi putake o te ture e puta ake-ana, ritenga Maori ranei, a me tuku atu hoki kite Tumuaki Kai-whakawa nga tauira katoa o nga keehi e tukuna atu ana kite Hupirimi Kooti kia whakataua i raro i nga tikanga o tekiona 92 o te Ture, me nga tauira hoki o nga kupu whakataunga mo runga i aua keehi.

19. Ko te whakataunga a te Kooti i runga i nga tono whakawa tuarua, mehemea i tuhia i hainatia taua whakataunga e nga Kai-whakawa na raua nei taua tono i whakawa, ka taea tera te panui e tetahi o nga Kai-whakawa o te Kooti a te wa kite kainga hoki e marama ana mo te pera.

20. I runga i nga ritenga kua whakatakotoria nei, ka wbai mana nga huarahi whakahaere katoa o te Kooti Whenua Maori e whai mana ana i taua wa, i nga meatanga e tau ana ki runga kite Kooti Whakawa Tuarua, a ka waiho aua huarahi whakahaere hei whakatakoto i te ritenga mo te mahi, mo nga tu whakahaere, me nga moni e tonoa mo tetahi mea e whakawakia ana i roto i taua Kooti Maori Whakawa Tuarua.

Kupu Apiti. Ahua Pukapuka Nama I.—Ota whakarite tuunga o te Kooti.

Tenei ahau a Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori i raro i te mana kua whakataua nei e te 88 o nga tekiona o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” te whakarite nei kia tu tetahi nohoanga o te Kooti Whakawa Tuarua i whakaturia nei i raro i taua Ture, ki ,

ate o nga ra o , 18 . Ina hoki toku ringa i tenei te o nga ra o , 18 .

Tumuaki Kai-whakawa.

Ahua Pukapuka Nama 2. —Ota i raro i nga tikanga o Tekiona 85 o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.”

I roto i te Kooti Whakawa i Tuarua. J

Notemea kua tukua mai e he tono whakawa tuarua, whakahe i tetahi whakataunga a te Kooti Whenua Maori

[a Esq., he Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori

ranei] mo i whakaputaina nei taua whakataunga i ite ongarao ,18 . Nateneiahau

i raro i nga tikanga o tekiona 85 o “ Te Ture Whenua Maori, 1894,” te whakahau nei me.whakatakoto atu e te kai-tono nga moni e kite Kai-Rehita o te Kooti o te Takiwa

hei moni whakaea mo nga moni e pau i te whakawa tuarua i roto i nga timata mai i te ra i tuhia ai te ota nei. Ina hoki toku ringa i tenei te o nga ra o , 18 .

Kai-whakawa.

Ahua Pukapuka Nama 3. —Ota i runga i te Tono Whakawa Tuarua.

I roto i te Kooti Whakawa) Tuarua. /

Mo runga i tetahi whakataunga a te Kooti Whenua Maori [a Esq., he Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori ranei] i whakaputaina i te o nga ra o ,18 ,mo [Me whakaatu i konei te tikanga ote mea i whakawakia, mete whakataunga i whakahengia] mete tono whakawa tuarua a [me etahi atu] whakahe

i taua whakataunga.

I te nohoanga o te Kooti Whakawa Tuarua i tu nei ki ite o nga ra o ,18 ,i te aroaro o raua ko Esq., he Kai-whakawa nei raua no taua Kooti Whakawa Tuarua, i runga i te whakarongonga i nga korero a te kai-tono me nga tangata whai-tikanga hei tautoko i taua whakataunga me era atu tangata katoa i tu i ki he tika kia whakarangona a ratou korero mo runga i te whakawakanga o taua tono ra, mete takoto hoki kite aroaro o te Kooti te pukapuka whakaatu i nga whakahaerenga a te Kooti Whenua Maori i mua mo runga i taua [whakawa take paanga, kei te ahua o te keehi ranei te tikanga'] mete whakataunga i tonoa nei kia whakawakia tuaruatia, a tenei ka whakahaua nei me whakatika a ka whakatikaia nei taua whakataunga [ka meatia ranei ka whakakorea (ka whakarereketia ranei)] e te Kooti Whenua Maori taua whakA taunga, a ka whakaputa i te kupu whakataunga i raro iho nei, hei riiwhi mo tera—ara.] A e whakahaua ana ano hoki me utu atu nga moni e i roto i nga moni i whakatakotoria hei whakaea mo nga moni i pan i te whakawakanga o tenei tono kite Kaute o te Katoa, a ko te toenga o te moni i whakatakotoria peratia ra me utu atu ki [nga kai-tawari] hei whakaea i nga moni i whakapaua e ratou i runga i tenei whakawakanga [me whakahoki atu ranei kite kai-whakatakoto i aua moni]. Ina hoki nga ringa o taua , rauako , mete hiiri o te Kooti, i tenei te o nga ra o 18 .

Kai-whakawa.

Kai-whakawa.

Ahua Pukapuka Nama 4. —Whakanukuhanga o te Kooti.

Notemea i whakaritea kia tu te Kooti Whakawa Tuarua i meingatia nei hei Kooti i raro i nga tikanga o “ Te Kooti Whenua Maori, 1894,” ki a te o nga ra o ,18 ,a no muri iho i whakanukuhia ai ki , a e whakaritea nei ko te , o nga ra

o ,ki taua wahi ano tu ai te Kooti: Na tenei ahau

a te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whakawa Whenua Maori i runga i te whakahaerenga o nga mana e ahei ai au te pera i raro i te 88 o nga tekiona o taua Ture te whakahau nei kia whakanukuhia taua tuunga o te Kooti [nukuhanga atu ano ranei] kite o nga ra o , 18 ,ki taua ano.

Ina hoki toku ringa, he mea tuhi i tenei te o nga ra o ,18 .

Tumuaki Kai-whakawa.

Hei mea whakaae i roto i te Kaunihera,

J. F. ANDREWS, Mo te Kai-tuhituhi o te Runanga Whiriwhiri.

14

HUARAHI WHAKAHAERE, APITI ATU KI NGA HUARAHI WHAKAHAERE O TE KOOTI WHENUA MAORI.

NOTEMEA i runga i nga tikanga o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” i meingatia hei ture ka whai mana te Tumuaki o te Kooti, i ia wa, i ia wa, i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te whakatakoto huarahi whakahaere mo nga mahi, mo nga tu.whakaerenga, mo nga tauira me nga mea katoa e tau nei kia whakahaerea e te Kooti tona mana i runga, mo te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture : A notemea i kiia hei Ture i roto i “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” ko nga wahi o taua Ture e pa ana kite Kooti Whenua Maori mete Kooti Whakawa Tuarua, me korero te Ture kua whakahuatia i runga ake nei, ano he Ture kotahi raua ko “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894 : ” A notemea i runga i te whakahaerenga o aua mana kua kiia ake nei, i runga hoki i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, i hanga e te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori nga huarahi whakahaere, i whakatakoto hoki i nga tauira, mete whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua, kua oti na te panui i roto i te Ota o te Kaunihera i tuhia i te tekau-ma-iwa o nga ra o Pepuere, kotahi mano e warn rau e iwa-tekau-ma-rima: A notemea e tika ana kia whakahaerea atu ano aua mana ra: No reira ko ahau, ko Geerge Boutflower Davy, te Tumuaki o taua Kooti i runga i te whakahaerenga o nga mana kua whakataua.nei e aua Ture kua kiia imua ake nei ki ahau, ka hanga nei i enei huarahi whakahaere apiti atu ki era atu huarahi whakahaere ra, a ka whakarite nei i nga moni e tika ana kia utua, mete whakatakoto i nga tauira mo nga tu whakahaerenga o te Kooti, e whai ake nei, ara.—

Tekiona 17 o “ Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894. ”

128. 1 nga meatanga kua panuitia kia whakawakia te tono roherohe whenua a tetahi nohoanga o te Kooti, kaore he kupu i roto i nga huarahi whakahaere hei arai i te mana o te Kooti i taua nohoanga ano, ahakoa kahore i puta ano he tono kite whakatu riiwhi mo tetahi tangata nona te whenua kua mate; ka ahei ranei te Kooti i runga i te tono ki te whakatau i nga hea o ia tangata o ia tangata, kite roherohe i taua whenua ra, ka ahei ranei i nga meatanga katoa kite whakatu kai-tiaki mo te tamaiti kihai nei i tae ona tau kite 21: Engari ia ko nga moni hei utunga kite Kooti me rite ki nga moni e tika nei kia utua, ano i rite te tu whakahaere o taua whakawa ki nga tikanga kua ata whakatakotoria i roto i enei huarahi whakahaere.

129. Kahore he kupu i roto i enei huarahi whakahaere hei arai i te mana o te Kooti kite whakaputa ota tarewa mo tetahi mea e ahei nei te Kooti kite wkakaputa ota tuturu.

Whakatuturu i nga Tuku.

130. I mua i te whakaputanga o tetahi tiwhikete i raro i nga tikanga o tekiona 55 o te Ture, me mohio tuturu te Kaiwhakawa kua tukua atu te tono kia whakatuturutia te tuku kite Kai-Rehita ; a ko nga moni hei utunga kite Kooti mo te tiwhikete pera me rite ki nga moni e tika nei kia utua mo te tono kia whakatuturutia tetahi tuku i raro i nga tikanga o tekiona 53.

131. Ko te tono pera me rite kite Ahua Nama 30, engari ia me ata whakaatu hoki, he mea tono i raro i nga tikanga o tekiona 55, a me tuhi te kupu whakaaturanga ra ki runga ake i nga kupu timatanga o te Ahua ra. 132. I mua i te whakaputanga o te tiwhikete pera mo te tuku i meingatia ra kia whakatuturutia, me matua ata uiui e te Kai-whakawa nga tikanga katoa i kiia nei kia uiuia e te Kooti i mua i tana whakatuturutanga i te tuku pera. 133. Me kaua e hainatia te tiwhikete kia pahure ra ano nga ra tekau-ma-wha ki muri mai i te ra i perehitia ai te panui, whakaatu e meingatia ana kia whakaputaina he tiwhikete pera, i roto i te Gazette mete Kahiti. Me tuhi e te Kaiwhakawa te kupu whakaatu i te whakaputanga o te tiwhikete ki runga kite tono pera, ka whakahoki atu ai i taua tono kite Kai-Rehita.

134. Ka ahei te Kai-Rehita kite tono i te tangata e tuku atu ana i te tono kia whakatuturutia tetahi tuku, kite tuku tahi atu i te tiiti koia nei te putake o taua tono, a i mua i te rironga atu o taua tiiti i a ia, me ata tuhi ano ki runga ki taua tiiti te ota mo te whakatuturutanga, mo te tiwhikete ranei, me rite nga kupu ki nga kupu kua whakatakotoria mo te pera, hei hainatanga ma te Kooti, ma te Kai-whakawa ranei. 135. Ko nga panui whakaatu i raro i nga tikanga o Huarahi Whakahaere 133 me rite kite Ahua Nama 54 i roto i te Kupu Apiti ki tenei.

Nga Ota.

136. Ko nga marama i whakaritea nei i raro i nga tikanga o Huarahi Whakahaere Nama 61 i tuhia nei i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895, kia pahure ki muri mai o te ra i puta ai te kupu whakataunga i mua o te hainatanga mete hiiritanga o te ota mo taua whakataunga, kua whakarere-ketia inaianei, a me ki kia rua ke nga marama e pahure ki muri mai o te ra i puta ai taua kupu whakataunga, kei ta te Tumuaki ranei e whakarite ai te ritenga. 137. Tenei ka whakakorea nei te Huarahi Whakahaere Nama 61 i panuitia nei i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895. Me korero te Huarahi Whakahaere Nama 61, ano kua whakakorea atu nga kupu nei i roto o taua Huarahi Whakahaere, ara, “ a kite tonoa he whakawa pera e kore ano e hainatia e hiiritia ranei kia puta ra ano he kupu whakatau tuturu.” 138. Ki te kore e tonoa he utu mo te Kooti ina whakaputaina tetahi ota, me mahara te Kai-tuhituhi o te Kooti i te hanganga o taua ota kite tuhi i nga kupu nei “kaore he utu e tonoa ana ” ki runga ki taua ota. 139. Ko nga ota katoa e whakaputaina ana i raro i te whakahaerenga o nga tikanga o tekiona 17 o te Ture, me ki e whakaputaina ana i raro i nga tikanga o taua tekiona, a me tuhi te kupu whakaaturanga pera ki runga ake i nga kupu timatanga o aua ota.

Pukapuka Whakamananga Wira.

140. I te tukunga atu o nga tono katoa kite Kai-Rehita kia whakaputaina he pukapuka whakamananga wira, me tuku atu te wira tinana, a mehemea i tuhia taua wira kite reo Maori, me tuku tahi atu te whakapakehatanga o taua wira,

15

me nga tauira e rua ote wira mete whakapakehata nga hoki, he mea tuhi i te aroaro o te tangata to-tika mo te pera.

Tikanga Whakaora i nga Kai-tuku Nama.

141. Ko te tu whakahaere mo runga i tetahi uiuinga i raro i nga tikanga o tekiona 11 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” me rite, me pena ranei te ahua me te tu whakahaere mo runga i te tono whakatuturu i nga tuku i raro i nga tikanga o tekiona 53 o te Ture. 142. Ki te tu te uiuinga pera, a ka mohio tuturu te Kooti e tika ana e tau ana kia whakahaerea taua mana me taua tikanga whakaora, hei reira ka ahei te Kooti ahakoa kaore e uiuia ano, kite whakatuturu i tetahi tuku i runga i taua uiuinga (ara, i raro i nga tikanga o taua tekiona 11 ra) ina ka mohio tuturu ia kaore e takahi ana taua tuku i nga tikanga o tekiona 9 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895.”

Panuitanga o nga Nohoanga o te Kooti,

143. I te panuitanga o nga tono roherohe, o nga tono ranei kia whakataua nga hea o ia tangata, o ia tangata, kite mea he maha nga tono mo te whenua kotahi, mo nga taonga ranei o te tupapaku kotahi, ka tau mehemea ka panuitia kia kotahi anake o aua tono ra ; engari ia ko nga tono katoa i tae atu kite Kai-Rehita tae atu kite ra e noho ai te Kooti, me tuku katoa atu kite Kooti, a me whakahaere te tikanga mo aua tono a taua nohoanga o te Kooti. 144. I mua i te panuitanga o te nohoanga o tetahi Kooti hei whakawa i te take ki tetahi whenua, me mohio tuturu te Kai-Rehita kua rite mai he mapi tika o te whenua e whakawakia ana, kei te mahiamai ranei he mapi pera, a tera e tae atu taua mapi ina ka noho te Kooti.

Ruuri i runga i te Roherohenga.

145. I nga meatanga kua roherohea nei te whenua i runga i te whakawakanga take, i runga ranei i te tono roherohe, hei reira ko te mahi ma te Kai-tuhituhi o te Kooti, he tuku tonu atu i te kupu whakamarama i nga rohe o te whenua me era atu kupu e tau ana kite Kai-Rehita, hei tukunga atu mana kite Tino Kai-Ruuri, he mea kia ahei ai te whakahaere i te mahi ruuri i aua roherohenga ra. Me tuku atu aua kupu whakamarama ra i runga i nga tikanga e mahara ai te KaiRehita e tika ana.

Whakakorenga i te Tono Whakawa Tuarua.

146. Ko te tono a te Kai-Rehitakia whakakorea atu tetahi tono i raro i nga tikanga o tekiona 40 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” me rite kite Ahua Nama 55, i roto ite Kupu Apitiki tenei. Ako te tono pera, mehemea he mea tono atu kite Kooti Whenua Maori, me panui i roto ite Gazette mete Kahiti. Engari ia mehemea i puta taua tono ra i runga i te tono whakawa tuarua kua oti nei te panui kia whakawakia e te Kooti Whakawa Tuarua, e kore e tau kia puta ano he panui.

Hokonga a nga Kai-tiaki.

148. Ko ia tono, ko ia tono a te Kai-tiaki kia whakaaetia te hoko, te riihi ranei, me ata tuhituhi kite pukapuka, a me rehita atu kite Kai-Rehita.

Nga Utu kite Kooti.

149. Ko te moni hei utunga ina rehitatia tetahi .tono me utu kite Pane Kuini he mea whakapiri atu ki taua tono. 150. I nga meatanga e tau ana kia utua etahi moni ki te Kooti mo runga i tetahi whenua kua roherohea e te Kooti, ka ahei te Kai-rehita kite wehe atu i aua moni ki runga ki nga roherohenga o te whenua pera, a ko te moni e tau nei kia utua mo runga i ia roherohenga, i ia roherohenga, me ata tuhi ki runga kite ota roherohe, a me utu i runga i taua whakaritenga ra.

161. Koia nei nga moni hei utunga kite Kooti e tau ana kia utua mo nga mea e whakahuatia nei i raro iho nei:—

Mo te whakaaetanga kia utua he moni kite Kai- £ s. d. tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o tekiona 71 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895 ” .. .. .. ..050 Mo ia tiwhikete o te Kooti, a te Kai-whakawa ranei, kaore nei i tonoa ketia he utu .. ..026 Mo te rehitatanga i te tono a te Kai-tiaki kia whakaaetia te hoko, te riihi ranei .. ..050 Mo te rehitatanga i te tono kia tu he uiuinga i raro i nga tikanga o tekiona 11 o “Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895 ” .. 10 0 Mo te rehitatanga i te tono kia whakaturia he Kaitiaki hou .. .. .. .. ..050 Mo ia uiuinga i runga i te tono wewete here, te utu mo te whakawakanga .. .. ..100 Mo te ota wewete here .. .. ..050

Whakakorenga.

152. Ko nga kupu i roto i nga huarahi whakahaere i tuhia i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895, kaore nei i rite te tu ki nga huarahi whakahaere kua tuhia ki mua ake nei, ka whakakorea nei e tenei.

KUPU APITI.

Ahua Pukapuka Nama 54.

Panui Whakaatu i raro i nga tikanga o Huarahi Whakahaere Nama 133.

Te Tari ote Kai-Rehita, 189 . He panuitanga tenei kia mohiotia ai kua tukua atu he tono ki tetahi Kai-whakawa o te Kooti, kia whakaputaina he tiwhikete i raro i nga tikanga o tekiona 55 o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” whakatuturu i te tuku e mau nei te whakaaturanga i raro iho nei. Ko nga kupu whakahe katoa mo te whakaputanga o taua tiwhikete me tuku mai ki ahau i roto i nga ra tekau ma wha i muri atu i te ra i perehitia ai tenei panui. , Kai-Rehita.

Nama 55.

Pukapuka Maori

Ahua

I roto i te Kooti

o Niu Tireni.

I runga i nga tikanga o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” mete tono a whakahe i te

whakataunga a te Kooti Whenua Maori [Me whakaatu i konei te tikanga o te whakataunga i whakahengia].

Tenei au a , te Kai-Rehita o te Kooti Whenua Maori mo te Takiwa o , te tono atu nei i raro i nga tikanga o tekiona 40 o taua Ture kua whakahuatia i runga ake nei, kia whakakorea atu taua tono, i runga i tenei take, ara tae rawa kite wa i tuhia ai te tono nei, kihai taua kai-tono [nga kai-tono ranei] i utu mai ki au taua Kai-Rehita, i nga moni e tika ana kia whakatakotoria hei punga mo nga moni e tika ana kia utua i runga i te whakahaerenga o taua tono ra, a kua pahure ke hoki te wa i whakaritea hei utunga [te whakaroanga ranei o taua wa]. I tuhia i tenei te , o nga ra o 189 .

, Kai-Rehita.

Te Tuku i whakahuatia i runga ake nei.

Na,ma. Te Ahna o te Tuku. Te ra i hainatia ai. Te ingoa o te whenua. Nga ingoa o nga tangata e whai tikanga ana ki taua whakahaerenga.

16

Ahua Pukapuka Nama 56.

Ota whakakore i te Tono Whakawa Tuarua i raro i nga tikanga o Tekiona 40 o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895.”

I roto i te Kooti Maori o Niu Tireni.

I runga i nga tikanga o “ Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895,” mete tono a whakahe i te whakataunga a te Kooti Whenua Maori mo [Me whakaatu i konei te tikanga o te whakataunga i whakahengia'].

I te nohoanga o te Kooti i tu nei ki , i te nga ra o , 189 ,i te aroaro o , Kai-whakawa, raua ko , Ateha, i runga i te tono a te Kai-Rehita o te Kooti Whenua Maori mo te Takiwa o , i runga hoki i te mea kua kitea tuturutia e te Kooti kihai i utua e te kai-tono kite Kai-Rehita nga moni e tika ana kia whakatakocoria hei punga mo nga moni e tika ana kia utua i runga

i te whakahaerenga o taua tono ra i raro i nga tikanga o tekiona 85 o “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,” ka whakahaua nei, me whakakore atu taua tono i runga i te take kihai i whakatakotoria nga moni hei punga i tika nei kia whakatakotoria. . .

Ina hoki te ringa o , Kai-whakawa, mete hiiri o te Kooti.

, Kai-whakawa.

Ina hoki toku ringa, he mea tuhi i tenei te rua-tekau o nga ra o Pepuere, kotahi mano e waru rau e iwa-tekau-ma-ono.

G. B. DAVY,

Tumuaki Kai-whakawa.

He mea whakaae i roto i te Kaunihera.

ALEX. WILLIS,

Kai-tuhituhi o te Kaunihera. 12 Maehe, 1896.

He mea Whakamana: Hamuera Kohitare, Kai-ta a te Kawanatanga.