He pukapuka whakaako : hei whakamatau i nga tangata kiano i mohio noa ki te korero pukapuka

Colenso, W. (William), 1811-1899, I taia ki te perehi o Hori Watene, Werengitanga i.e. Wellington, N.Z., 1858

HE PUKAPUKA WHAKAAKO; HEI WHAKAMATAU I NGA TANGATA KIANO I MOHIO NOA KI TE KORERO PUKAPUKA.

WERENGITANGA: . ill * I TAIA KI TE PEREHI 0 HORI WATENE. 1858.

3

AEIO U H K MN PR T W NG

aeio u h k m n p r t w ng A E I O U If K M N P R T W NG ♦ aeio u h k m n p r t w ng e

R H W EK NG I MA T U P O N

h m rkawe p ng o n i t u 12345 6 7 8 9 0

4

74016 3 9 2 5 8 10 11 12 13 14 15 16 / • ■ 17 18 19 20 21 22 23 30 40 50 60 70 80 90 100 200 500 1000

ha .he hi ho hu ka ke ki ko ku ma me mi mo mu na ne ni no nu pa pe pi po po ra re ri ro ru ta te ti to tu wa we wi wo wu nga nge ngi ngo ngu **

5

hae hai hao hau kae kai kao kau mae mai mae man nae nai nae nan pae pai pao pan rae rai rao ran tae tai tao . tau wae wai wao wau ngae ngai ngao ngau hea hei heo heu kea kei keo keu mea mei meo men nea nei neo neu pea pei peo pen rea rei reo reu tea tei teo ten wea wei weo wen ngea ngei ngeo ngeu

6

hia hie hio hiu kia kie kio . kiu mia mie mio miu nia nie nio niu pia pie pio piu ria rie rio riu tia tie tio tiu wia wie wio wiu ngia ngie agio ngiu hoa hoe hoi hou koa koe koi kou moa moe moi mou noa noe noi nou poa poe poi pou roa roe roi rou toa toe toi tou woa woe woi won ngoa ngoe ngoi ngou i

7

hua line hui huo kua kue kui kuo mua mue mui muo nu a nue nui nuo pua pue pui puo rua rue rui ruo tua tue tui tuo wua wue wui wuo ngua ngue ngui nguo

Ano Ak a Ihu Ona Atu Ana Iti Ora Ahi Aku Iwa Oti Apo Are Ipu Oho Ara Aho Ina Oma Ako Ata Iwi - Uwi Aru Apu Ika Utu Awa Era Ono Umu

8

Hold Hahi Hiku Kore Hipi Hora Hani Kopu Hapa Hopu Hama Kawe Honi Hoho Haro Kupu Hara Hoia Kohu Kaha Hari Hinu Kake Kape Heke Huai Kati Kura Hoko Heru Kino Kapi Hemo Hiko Kite Kuia

& Kaua Kapo Mata Mara Koia Karo Manu Maui Kahu Kiki Mahi Maka Ketu Kina Mate Mano Kopa Kata Maku Moto Kuri Kamu Mona Maru Koti Kaka Miti Motu Kete Kota Muru Motu i Kapu Kuku Muri Maua

9

ki a ia mo te pu kite pa me ra ko ka po ia ko ia ra kite hi

ka he ia ra ko ke he ra ma i a ia ko te ao i pa pu ka tu ra

E ka po te ra. Kei ko ke te ra. Ko te pa o mea. Ka tu ia a ka ki ; Kua he rate ao ; Ko Ihu i tae mai Ki te ao mo te he Me ui atu ki a ia Kei mea tai hoa. E ui ra mo te pai Ma wai e ho mai?

Ma Ihu ano pea. Ka pai ra tau ki. E hoa ma kia pai. E Ihu kia pai mai Nau ano te pai. Ko koe ra hei hoa Mo te iwi kua he. Mau ano e mea. A hau ra kia pai. Nau i mea kia ui. A he mea pai ano

10

Miro Meto Neke Puke Maia Maro Nehu Piki Mama Muku Noho Piri Mene Manga Nana Piko Moku Mingi Naku Puwa Moko Mango Nape Pono Meho Mako Noku Pera Muka Mangu Nati Paru Moki Miri Nuka Poro

Puku Pani Paua Ripo Pane Paki Papa Rita Pake Poti Pata Riki Paku Puka Peke Reka Pate Papu Pura Rape Poti Pona Pepa Rota Peia Para Panga Ropa Pupu Pipi Punga Roma Puna Pana Poke Rire

11

Ano te pai o te kupu ora nei! Nawai ra tenakupu ekinei koe?

E hoa ma, na te Atua pono. A e mea mai ana ano te Atua, Kia rapu atu ki a ia, kia ora ai. Ehoa, kapai tenakupu ki ahau Ina,kua mate hoki a Ihu hei utu. Nana ano ia i ho atu kite mate.

E rahi rate pai o Ihu ki a hau.

E hoa, me inoi atu koe kite Atua. A ka wiwi ko kite pai.

Ina hoki, e pai ana ano a Ihu. Kei a ia nga pai mo te kai inoi. Kua oti rawa a Wiro te here. He pononau ! na wai ia i here? Na Ihu ano, te Tama a te Atua. Mana a han ka ora ai i aku kino. E taku hoa pai kia rongo mai koe

12

Here Rima Raka Taha Roto Rino Roro Tohe Raro Rapu Repo Tika Rewa Rawa Rata Tap a Rara Rahi Rohe Taro Rahi Rimu Remu Taua Riri Ranga Rena Taki Rite Rapa Rako Tare dll w

Rama Reti t Rangi Tipa * —— Tere Tata Waea Nganga Tane Torn Wet a Ngaro Toke Ture Wehi Ngongi Tahi Tena Ware Ngeri Taea Taka Waki Ngako Tini Toto Witi Ngenge Tonu Toia Wiwi Ngoto Tahu Tona Waro Ngoki Take Toka Wano Ngohi o

13

He mea tika ano Ma inoi kite Atua. Nano i mea, He inoi a ka ho atu.

Ko te aha ra kia inoia ? Ko nga hara kia murua, ka tahi; Ko te kaha kia ho mai, kia tika at te noho, te aha ka rua. Oti kite kore te kaha e ho mai ki a hau ka pehea 1

Ka he tonu ano: ina nana i mea, Ki te kahore a hau ekore koutou e ahei ki tetahi mea.

Mo te mea kahore Ae pai i roto i o tatou ngakau.

Ae ra hold, tyic ta te Kupu Tapu e mea ana, ho te ngakau ia kino kau kina tonu, Ki te inoi a hau hi a ia, ka ho mai ianei eia te kaha hi a hau?

Ina, ka ho mai ano; nana hoki te hiahia i roto i a koe hei inoi.

14

Haere Hahau Kapua Hiako Haunga Kauri Hohou Katoa r orea Hauta Koura Korua Hapai gainga Kahui Hiore Kuiti Kumea Hoiho Konei Kiore Hianga Koingo Kuihi Haura Kuini Kakai Hoatu Kowao Kauwae Horoi Kauta Korau Hinau Komae K oaia

Kihai Matua Marie Kakau Mangai Mokai Kanae Meinga Mamao Kapia Mohio Mohoa Moana Matou Mawai Maunga Moenga Matai Matau Matao Mahoe Mahue Mamae Maire Maeke Mania Motoi Maori Mahua Moari Matia Mounga Maheu Metoa Maunu Marae

15

Ko nga kupu enei a te Atua pono. Ka mea atu a Hoani, Na, ko te Reme a te Atua, e kawe atu ana i te kino o te ao! I haere mai ia ki ona, a kihai ona i tango ki a ia. Ko to te Atua mahi tenei, kia wakapono koutou ki a ia i tonoa mai e ia. Ekore e orate tangata kite taro kau, otira ki nga kupu katoa e puta mai i te waha o te Atua. Ka mea atu a Ihu, Ko ahau te taro o te oranga. Ko te taro tenei e heke iho ana ite rangi, kia kai ai te tangata i a ia, kia kahore ai e mate. Ko ia e haere mai ana ki a hau ekore rawa e panga atu e a hau ki waho. Kahore ra he tangata e ahei te haere mai ki a hau kite kahore ia e kumea e te Matua i tonoa mai ai a hau. E te Tama a Rawiri, kia atawai koe ki a hau. He pono, he pono, ka mea atu a hau ki a koutou, Ko te tangata e mahi kino ana, he pononga ia no te kino. E rongo ana aku hipi ki toku reo, e matau ana a hau ki a ratou, a e aru ana ratou i a hau: ekore ratou e aru i te tauhou, otira e oma ratou i a ia. Ko a hau ano te tatau o nga hipi.

16

Nanao Pirau Baton Nikau Pakoa Bakau Nunui Potae Beira Pouri Puhoi Beinga Penei Puehu Biwai Peara Pumau Banei Poaka Pouto Banea Papai Puhia Baupo Pehea Pokai Bomia Pikau Bapea Boroa Puare Betao Bong’oa Patai Bukea Bapua

Tatou Tinei Waina Tenei Tipau Waenga Toroa Taura Wahie Tatau Tawai Warau Tiora Toene Wangai Teina Tuari W arua Tiaki Tuahu W aoku Tiwai Wenua Wawai Torea Waiho Ngoiro Tahae Wanau Ngaeti Tuara Wawao Ngaeti Tuiau Wanui Ngaoki

17

llupua e koutou nga karaipiture: kei reira te oranga tonutanga mo koutou, hei kai korero enei ki a hau.

Na, koia ano te aroha o te Atua kite ao, lio . mai ana e ia tana Tamaiti kotahi, kia kahore ai e mate nga tangata katoa e wakapono ana ki a ia, otiia kia whiwhi ai kite oranga tonutanga.

Kiha i hoki te Atua i tono mai i tana Tamaiti kite ao hei whakamate ite ao; kaore kia ora ai te ao i a ia.

Tomo atu koutou ma te kuwaha kuiti: no te mea he kuwaha wharahi te kuwaha, he ara wharahi te ara e tika ana kite mate, a he tokomaha e tapoko atu ana ra reira.

E kuiti ana hoki te kuwaha, e kuiti ana te ara e tika ana kite ora, he ruarua te hunga e kite ana i taua ara.

Tohea putia kia tomo atu ma te kuwaha kuiti, ka mea atu hoki a hau ki a koutou, he tokomaha te hunga e rapu kia tomo atu a ekore e ahei.

Ka mea atu a Ihu, Ko a hau ano te huarahi: te pono, mete oranga: hore rawa he tangata e haere ake kite Matua kite kahore a hau.

Ko Ihu Karaiti anake te kai whakaora.

18

Arolia Akuto Inati Arabi Amine lanei Anake . Anina Inapo Akona Anana ' Itinga Akiri Akuna Onepu Apopo Aweke Oranga Apiti Era’ngi Okana Ariki Epanga Utanga Auaka Engari Upoko Amiki Ebara Urunga Aruhe Ekore Utonga Awitu Engaro Uranga Aianei Kokonga Kanohi Apurua Katipa Karanga Atawai Kamaka Kakawa Awatea Kotiro Kuwaha Akenei Kowatu Korero Hamama Kawanu Kekeno Hohoro Karaka Karakmu liinganga Kahore Kukupa Hiriwa Kapiti Kuware Holionu Kokopu Keretu Ilakari Kupenga Kopapa Hahana ' Komaru Kirebe

19

Kahore he tangata tika ; kihai i kotahi.

Kahore he tangata e matau ana ; kahore he tangata e rapu ana kite Atua.

Kua haere ke ratou katoa ; kua kino tahi; kahore he tangata e mahi ana i te pai ; kahore kia kotahi.

Mo konei ra ma nga mahinga o te ture ekore e wakatikaia tetahi kikokiko ki tona aroaro: ma te ture hoki ka kitea ai te kino.

Ko te tikanga o te Atua na te whakapono ki a Ihu Karaiti, kite hunga katoa 7 mo te hunga katoa e wakapono ana: kahore hoki he pokanga ketanga.

Ku a hara katoa hoki, a kua ha pa i te korcria o te Atua.

He mea whakatika noa ia ki tana atawai, na te hokono;a ano e Karaiti Ihu :

Ko ia ia i meinga e te Atua i mua, hei wakamarietanga, na te wakapono ki ona toto, kia whakakitea ai tona tikanga, kite murunga o nga hara ka pahure e te mahi toliu a te Atua.

Kia wakakitea ai tona tikanga, a ianei ano; he mea hoki kia tika ai ia, a kia wakatikaia ai e ia te tangata e wakapono ana ki a Ihu.

Koia matou ka mea ai, E whakatikaia ana te tangata kite wakapono, motu kei i nga mahi o te ture.

20

M arena M aka we Non oh i Miharo Manako Nakahi Marino Marama Nenenga Mamona Maroke Nonoti Mar ere Mahnri Parihi Maringi Makuku Patuki Matapo Manawa Patene Mutunga Matenga Papaki Mangunga Menehu Patete Mumura Mahinga Pukoru Morehu Maiengi Pohuhu Mamao Maker e Pahunu Pawera Runanga Turoro Pahure Rangona Tupuna Papapa Rewera Wawara Parere Riringi Wanake Pititi Rumaki Wapuku Purewa Ruruhi Warahi Pingore Tawiti Warangi Pap aka Tutaki Ngarahu Patito Takoto Ngawari Puhuki Takiwa Ngangare Pongere Tikaka Ngongoro Purena, Tarona Ngongotu

21

Aue, te mate i a hau! ma wai a hau e waka» ora i te tinana o tenei mate ? Ka wakawetai atu a hau kite Atua, ki a Ihu Karaiti to tatou Ariki.

Kahore nei hoki he riringa mo te hunga i roto i a Karaiti Ihu, mo te hunga ekore e haere kite ritenga o te kikokiko, otira ki to te Wairua.

Ki te mea ko te Atua hei hoa mo tatou, ko wai hei whawhai ki a tatou ?

Ko ia kihai nei i tohu i tana Tamaiti, otira i tuku i a ia mo tatou katoa, ekore ianei ia e ho mai tahi me ia i nga mea katoa ki a tatou ?

E mea ana hoki te karaipiture, Ko te tangata katoa e whakapono ana ki a ia ekore ia e whakama.

Aua e mangere kite mahi; kia toa te wairua j kia rongo kite Ariki.

Kia pai te korero kite hunga e wakatoi nei i a koutou: kia pai te korero, kaua e korero kino.

Aua e rapu utu ma koutou, e aku hoa aroha, otira tukua te riri: kua oti hoki te tuhituhi, Maku te rapunga utu; maku e wakaea, e ai ta te Ariki.

Kei mate koe ite kino; otira ko te kino kia mate i te pai.

22

Atarangi Hangarau Tau manti Arawata Haupapa Tnakana Arahina Hiawero Tauranga Anahera Kopania Taka Ilia Akepiro Karakia Taukiri Inamata Kurupae Waihoki Iramutu Mehemea Wakairo Huarahi Pukatea Waikura Hungawai Parirau Wakapae Hauhake Pererua Wakarau Haurangi Pokanoa Waihape Houhanga Tokohia Wangarei

Aurakina Paparinga Tinihanga liineiigaro Parepare Tara more Hongahonga Pirikahu Tamahine Huruhuru Pungarehu Tarawahi Hurihanga Ponapona Tamariki Hangareka Poropiti Tarapiki Hukahuka Pongipongi Tuliitulii Hopukia Bangatira Toropuku Hinatore Boherohe Wanariki Kikokiko Bingaringa Wakatika Kararehe Bawakore Watitoka Pukapuka ' . Tupapaku Ngerengere

23

Ekore rate tangata i te ngakau maori e tango i nga mea a te Wairua o te Atua : he mea kuare hoki aua mea ki a ia: ekore ano hoki e ahei te matau, ma te Wairua hoki ka kitea ai.

Na, kite hapa tetahi o koutou i te matau. ranga, kia inoi ia kite Atna e ho atu nui ana ki nga tangata katoa, a ekore e riri; a ka ho atu ki a ia.

Otira kia inoi wakapono ia, kaua rawa e pohehe. Ko ia hoki e pohehe ana e rite ana kite ng-aru o te moana e puhia ana e te hau e. a kin a ana. Kaua hoki taua tangata e mea, e whiwhi ia ki tetahi mea i te ariki.

Ka mea atu a Ihu ki a ia, Ki te mea e kaha ana koe kite wakapono, e taea nga mea katoa e te tang-ata wakapono.

Ki te mea tatou kahore a tatou hara, ka wakahe tatou i a tatou ano, a kahore te pono i roto i a tatou :

Ki te whaki tatou i a tatou hara, e pono ana ia e tika ana kia murua ng’a hara mo tatou, a kra horoia. tatou i te kino katoa.

Ki te mea ka hara tetahi, lie kai inoi to tatou kei te Matua, ko Ihu te Karaiti tika : ako ia te whakamarietanga mo a tatou hara: ehara raia mo a tatou anake, otiro mo a te ao katoa.