TA TE MATAURANGA PAKEHA

Te Ao Hou, December 1961, Page 46

TA TE MATAURANGA PAKEHA He maha tonu nga korero whakamarama a te matauranga Pakeha i te tupunga mai o te Rangi, o te whenua me nga mea katoa. Tenei tetahi. I makere mai tenei ao he maramara no te Ra, ka porotiti i te takiwa. No te mataotaotanga o te maramara nei ka kapi katoa i te wai. Ka noho tetahi kakano moroiti iti rawa i roto i te wai, ko tona ingoa he Amoeba. Na te manawa ora, na te wairua ora i roto i taua kakano ka tupu haere, a ka puta nga otaota nga rakau, nga manu, nga kararehe, me te tangata kia ki katoa te ao i aua mea. He patai? (1) No hea taua kakano? (2) Na wai i whakanoho ki reira? Heoi he kimihanga, he rapunga na te Matauranga Pakeha i te tupunga mai o nga mea katoa. Engari ka ahua rite ano ki ta te Maori—he whanau kotahi nga rakau, nga manu, te ika me te tangata. Ko tetahi whakamarama ano a te Matauranga Pakeha—ko te kohanga o te tangata kei Ahia. Ko te ingoa tawhito o taua waahi ko Paparonia (Babylon): ko Peketete (Baghdad) te ingoa i tenei ra. (Tirohia te Mapi). Kei raro i te mana o Pahia (Persia) inaianei. Kei reira etahi awa ko Iuparaiti (Euphrates), ko Taikinihi (Lignis), kei te taone o Peketete te hononga o aua awa. Ko te kohanga i tupu mai ai te tangata kei te koawawa e piri atu ana ki Iuparaiti awa. I kona e noho ana te tangata, e whakatupu ana i a ia mo etahi whakatupuranga maha tonu. No te tupunga ka timata te wehewehe haere o nga momo tangata. Kaore e tino marama ana he aha ra i wehewehe ai te momo tangata.

E toru nga wehewehenga o te tangata i kitea i reira koianei ona ingoa: I. Ko te Nikoraiti (Negroid). II. Ko te Mongokoroiti (Mongoloid). III. Ko te Iurupoiti (Europoid—or Caucasians). Ahakoa ra kua kuhukuhu haere ke enei momo tangata ki roto i etahi, a kua whakaranu hoki te toto, ka mohiotia tonutia o ratou kawei i roto i nga iwi tae mai ki tenei ra. Ko enei nga tohu: I. Nikoraiti—He mangu te kiri, he nunui nga pongaihi, he parehe te ihu, he koroaroa te mahunga, he koromingomingo nga makawe. II. Mongokoroiti. He paraharaha te mahunga, he paraha te kanohi, he torotika tonu nga Makawe, ko nga karu he kukuti. III. Iurupoiti. Te tuturu Iuropoiti kaore i pera i te Nikoraiti, i te mongokoroiti ranei. He koroaroa, a he paraharaha tonu nga mahunga. He kiritea, he urukehu, a he pumangu ano te kiri. Kaore i a ia te makawe koromingomingo, te ihu kutere o te Nikoraiti, kaore hoki i a ia te mata paraha me nga karu kukuti o te Mongokoroiti, He Iurupoiti—te Inia, te Pakeha me nga Poronihana, ara tatou te Maori. Ka teina ai te Pakeha ki a tatou. No roto i nga mano tau ka marara te tangata i taua kohanga. Ko nga Nikoraiti i heke ki te hauauru, etahi ki te tonga ki Awherika. Ko etahi ano i huri ki te rawhiti, ki nga tahataha o te moananuiakiwa (Pacific). Ka haere iho ano etahi ki te Malay Peninsula, Andaman Islands, Philippines, New Guinea. No muri mai ka heke iho nga iwi a Ahitereiria—ehara ratou i te Nokoraiti, Ko etahi o nga Nikoraite i heke mai ki Papua, ki Whiti (Fiji). Ko nga Mongokoroiti i heke ki nga takiwa o Haina, o Hapani. Ko etahi i heke Whakarunga, Whiti atu ana ki Amerika ko nga tupuna ratou o nga iwi o Amerika. Ko nga Iurupoiti i heke etahi i Iuropi (Europe) ki Ingarangi, ki Tiamana ki era waahi. Ko etahi ki Inia, ki te taha hoki ki runga o Awherika. I te wehenga mai o tetahi manga o te Iurupoiti i te kohanga, ka heke mai ki India, a ki raro iho nei (Tirohia te mapi) ia ratou e noho ana i raro nei ka whakaranu nga toto ki te Iwi heke mai o nga takiwa o Haina. Ka Whakaakona ki te kaupapa o te sextant—ara matauranga ki nga tohu arahi waka. Ka timata hoki te iwi nei ki te hanga waka mo ratou, he ririki nei hei hoenga mo ratou i nga awa moana e wehe ana i nga motu tatatata tonu. Ka ahua roa haere, kua mohio rawa ki te arahi waka i waho i te moana. Ka akina mai e nga iwi haere mai o te tuawhenua—ka timata te whai i nga ara moana. Ka ngaro haere te ingoa whanui—Iurupaiti i a ratou—ka mau mai ko te ingoa—Poronihana. Ka mahue nga motu e mohiotia nei ko Indonesia ko te putanga mai tena ki te Moananuiakiwa (Pacific) (Tirohia te Mapi). E rua nga ara i whaia ai—ko tetahi i rere tonu ki te Moutere o Hawaii—ko tetahi i topiko iho ki Hamoa, ki Tonga. Ko te huihuinga ano ko te puku o te wheke—ko Tahiti. Imuri rawa mai ka marara te iwi nei te Poronihana ki nga moutere

maha o te Moanahuiakiwa—tae noa mai etahi morehu ki Aotearoa nei—he Maori te ingoa. Na te Rangihiroa, me ona hoa, tenei Whakataki korero. I ahu mai nga Poronihana i Ahia, ki Inia, ki Inohinia (Indonesia) ka pakaru mai i reira ki te Moananuiakiwa.