TE KAUPAPA KORERO TUATAHI—TE TUPUNGA MAI O NGA PORONIHANA (POLYNESIANS)

Te Ao Hou, December 1961, Page 45

TE KAUPAPA KORERO TUATAHI—TE TUPUNGA MAI O NGA PORONIHANA (POLYNESIANS) TE HANGANGA O TE TANGATA He patai tuturu enei, e pataingia ana e nga Iwi katoa o te ao, I tupu mai te tangata i hea? He aha tana mahi i tenei ao? E ahu ana ia ki hea? Tenei etahi whakautu mo te patai tuatahi “I ahu mai te tangata i hea?” TA TE KARAIPITURE Me timata mai ta tatou korero i te hangahanga mai o te ao, me te tangata. Kei te Pukapuka tuatahi o te Paipera ara kei a Kenehi ko enei korero—“He mea hanga na te Atua i te timatanga te rangi me te whenua. A kahore he ahua o te whenua, i takoto kau: he pouri ano a runga i te mata o te hohonu. Na ka whakapaho te Wairua o te Atua i runga i te kare o nga wai. Ka hanga te ao e te kupu a te Atua. Tenei ano hoki “Na ka whakaahuatuia te tangata e Ihowa, e te Atua, he puehu no te oneone, a whakahangia ana e ia ki roto ki ona pongaihu te manawa ora; a ka wairua ora te tangata.” Ka kimi a Arama i tetahi hoa mona i roto i nga Kararehe i hanga ra e te Atua, heoi kaore i kitea he mea e rite ana. “No ka mea a Ihoa, te Atua, kia au iho te moe a Arama, a moe ana ia: na ka tango ia i tetahi o ona rara, a tutakina atu ana te kikokiko hei whakakapi mo reira; na ka hanga a Ihoa, te Atua, i te rara i tangohia e ia i roto ia Arama hei wahine, a kawea ana e ia ki a Arama. A ka mea a Arama, katahi ano ki tenei te whenua o roto o aku wheua, me te kikokiko o roto o aku kikokiko; me hua ia he wahine, nona hoki i tangohia i roto i te tangata. Ka kite tatou na te Atua i hanga te rangi me te whenua ki tana kupu, nana i pokepoke te tangata i te oneone rite tonu ki tona te ahua, ka hangia iho te manawa ora ki a ia tu tonu ake he tangata, ko te wahine he mea tango i te rara o te tangata ka hanga e te Atua hei wahine. Na nga Hiperu te Karaipiture, no te taenga mai o te Pakeha ki Aotearoa nei ka tae mai hoki te Paipera ki tenei motu. TA TE MAORI He Karaipiture ano ta te Maori. He kiminga, he rapunga, na ratou i te tupunga mai o te rangi, o te whenua, me ona mea katoa, i te tupunga mai hoki o te tangata ki runga i te mata o te whenua. Ko Io te kaupapa tupunga mai o nga mea katoa, i te rangi, i te whenua, i te wai. Tekau marua nga ingoa o Io-ara: Io nui, Io roa, Io taketake, Io te wananga, Io matua, Io matua te kore, Io mata ngaro, Io mataaho, Io te waiora, Io tikitiki o rangi, Io matakana Io te kore te whiwhia. Ko te kainga o Io kei te Toi o nga rangi, te tekau ma rua o nga rangi. He maha nga huarahi whakapapa a te Maori mai ia Io tatu iho ki te rangi, me te whenua, me te tangata. Tenei tetahi waahi o tetahi o aua whakapapa:—

Ko te whakarapopototanga o te Karaipiture a Te Maori penei: “na Rangi raua ko Papa nga take o mua: ina hoki i pouri tonu te rangi me te whenua i mua; ko Rangi raua ko Papa e pipiri tonu ana, kaore ano i wehea noatia; a te rapu noa ana a raua tamariki e huna mai ra i waenganui i a raua, i te ahuatanga o te po, o te ao; e whakaaro ana ratou kua maha nga tangata, kua tini, a kaore ano i marama noa, e pouri tonu ana. No reira enei kupu, “Ia Po, i te Po-tuatahi, tae noa ki te Po-tuangahuru, ki te rau, ki te mano. Koia tenei kaore ano hoki i whai ao noa, a pouri tonu ana ki te Maori. Ka whakaaroa nga ana a Rangi raua ko Papa, “Tena tatou ka rapu tikanga mo Rangi raua ko Papa, kia patua ranei kia wehea ranei.” Ka mea mai a Tumatauenga “Ae, tatou ka patu i a raua.” “Ka mea atu a Tanemahuta.” Kauaka engari me wehewehe raua, ki runga tetahi, ki raro tetahi, kia kotahi hei tangata ke kia ratou, kia kotahi hei matua kia ratou. Ka whakaae ratou tahi. Ka aroha a Tawhirimatea ki te mea i wehea ai raua; tokorima i pai kia wehea, tokotahi i aroha. He whakapapa ano tenei no nga Tama a Rangi raua ko Papa. Ranginuietunei = Papatuanukuetakotonei 1. Rongomatane 2. Tangaroa 3. Haumiatiketike 4. Tumatauenga 5. Tawhirimatea 6. Tanemahuta Na, whakatika ana o Rongomatane ki te wehewehe i a raua, kore ake i mawehe. Na ka whakatika ko Tangaroa, ko Haumiatiketike, ko Tumatauenga, pena tonu. Na, katahi ano ka whakatika ko Tanemahuta, ka whawhai, kihai rawa i taea e ona ringaringa, na katahi ka panga tona upoko ki raro, ko ona waewae ki runga. No, katahi ka mawehe a Rangi raua ko Papa, aue noa ana. “Hei aha i kohurutia ai, mo te aha tenei hara I patua ai maua, i wehe ai?” Hei aha ma Tanemahuta, koia te pepeha nei. “Na Tane i toko, ka mawehe Rangi raua ko Papa; nana i tauwehea ai, ka heua te Ao.” Ka puta te tini, te mano e huna nei ki roto i te areareatanga o nga poho o Rangi raua ko Papa, Ko te putanga mai tenei ki nga mea katoa i te rangi, i te whenua, i te wai. Ko te maoritanga o nga ingoa o enei tamariki a Rangi raua ko Papa: ko Tangaroa, he ika; ko Rongomatane, ko te kumara; ko Haumiatiketike, ko te aruhe; ko Tanemahuta, ko te rakau, ko te manu; ko Tawhirimatea ko te hau; ko Tumatauenga, ko te tangata. He atua enei tupuna, kaore ano te ira tangata i puta. Ka rapu ratou i te uha, kia puta ai te ira tangata. Kimi no kaore i kitea. No te haerenga ki Kurawaka ka pokepokea e Tane te oneone kia rite kia ia te ahua. Ka mutu ka hangia iho e ia te manawa ora ki nga pongaihu, ki te waha, ki nga taringa. Tihe Mauriora! Ka maranga ake, ko Hineahuore tena ko te whaea o te uri tangata. Ko te manawa ora, ko te wairua, ko te toto, me ona whekau na Io mai ano. Koianei te Karaipiture a te Maori whakaatu i te tupunga mai o te tangata: He Patai ki nga kaumatua— (1) Pehea atu ano nga korero o te tupunga mai o te tangata kia koutou? (2) Ko ehea nga waahi o enei whakamarama e ahua tauriterite ana? (3) He hononga ano ranei o nga korero o te Paipera, ki nga Karaipiture a Te Maori? (4) Pehea te tikanga o tenei whakatauki “Ehara he tuakana kumara.”