FRANK T. BULLEN.

Pipiwharauroa, Issue 100, 1 July 1906, Page 3

FRANK T. BULLEN.

NGA RUANUKU 0 TE MOANA. HE reo Kariki pea te abua o enei kupu kite Maori —Frank Pullen- te pakeha ia e rite ana tenei ingoa ki tetabi boa tawhito he maha nei o raua kitekitenga i mua atu o raua korerorerotanga o raua ringaringatanga. I penei te ahua o Frank T. Pullen (Paraki Purene) i tona taenga mai kia kite i a matou o te Kareti nei i te 190 nga ra o Hune. I tan te honore nui ki a matou a i hari o matou ngakau i te taenga mai o tenei tangata rongo nui kia kite i a matou. Ahakoa ko tona mataitauhou ki a matou, ko ia ake ia he boa tawhito no etahi o matou i te mea kua korerotia e matou etahi o ana pukapuka i mua atu. Na tenei tangata i tuhituhi etahi pukapuka pai nga korero mo nga banga o te moana, a na enei pukapuka ka rangona tona reo ete ao katoa. He kupu tenei na matou ki nga taitamariki katoa he mohio nei kite reo In'garihi, kia whai ratou ki te korero i nga pukapuka a Purene, ara, i te "Cruise of the Cachalot" (Nga rerenga o te Cachalot), "With Christ at Sea" (Ko te Karaiti te Hoa i te Moana), "The Log of a Sea Waif" (Te Pukapuka Whakamahara a te Pani o te Mcana), me etahi atu. He pukapuka tino pai enei; kaua e whakapokea te binengaro ki nga korero kohuru, tahae, o nga pukapuka weriweri a te pakeha. Me whakarapopoto ake nga korero o tenei tangata. I te niatenga o ona matua, i te kore kai mana, ka eke a Purene kite kaipuke i a ia ano io£ ona tau. He kino nga kai ote kaipuke, he kino ngaheramana, i tukinotia ia, he maha nga marama heoi ano tona hoa hei whakamarie iaia he ngeru. I mahi heramana tonuia a kaumatua noa tu ana ia hei mete. laia i Amenka ka tu ia hei mete mo tetahi kaipuke patu tohora, i tae mai taua kaipuke ki Niu Tireni patu tohora ai ara ki Rangiura ki Ruapuke, ko te ingoa o to rotou kaipuke ko the Cachalot (Paamu-weera). I tae ia ki nga wahi katoa o te ao. I tetahi tau ka hoki mai ano ia ki Niu Tireni, ko te "Rangatiki" te ingoa ote kaipuke. I to ratou kaipuke i Koputai (Port Chalmers) ka whakatahuritia ia ki te Whakapono, a e matauria ana a Purene e te ao katoa he tangata wkakapono. Ia ia ano e heramana ana ka marena ia, kahore noa iho ana moni, heoi haere ana kite moana kite rapu oranga mo tana wahine. Inaianei kua rangatira a Purene i runga i tana mahi hoko pukapuka. O tana pukapuka tuatahi 1,000,000 nga kape i hokona ki Amerika. Ahakoa kahore tenei tangata i tae

kite kura, nui atu tona mohio ki te tuhituhi, nui atu hoki te pai o tona reo. Eai ta Purene i puta mai tona matauranga i runga i tona kaha ki te korero i te Paipera i a ia ano i te moan a. Ko tetabi o nga wahi-korero a Purene ki nga pakeha oTuranga nei mo te tobora, nanamatou nei i mohio ai ki nga korero huhua mo te pakake. Ki tana ki e 67 nga tu tobora kei te ao, aki tana whakaaro he \va ano i noho ai te tobora i te whenua, no te meaehara te tobora i te ika engari he kararche he penei ano me te tangata, e kore e ora kite noho tonu ite wai ki te kore e puta ki te kahu ote wai nga ai. E pohehe ana te nuinga ote tangata he wai te puha ote tohora, ehara ite wai engari he mamaoa i puta ake i roto i tona manawa. Ko tetahi mea ano e pohehe ana te tangata ko te nui ote korokoro ote tohora, e mea ana ratou he iti noa e kore e horomia te mea nui ake i te aua, na konei iki ai etahi pakeha kuare he tito nga korero o te horomanga o Hona e te tobora. Kotabi ano te tobora he iti noa te korokoro, ko te Kirinirana ara ko te raiti weera. I patai a Purene "I hanga ranei e te Atua te waha ote paamu-weera kia nui noa atu hei boro aua anake ?" I kitea e ratou i roto i kopu o tetabi paamuweera i mate ki Rangiura (Stewart Island) he mango matawha 15 putu te roa. "Ki te taea e te tohora te horomi te mango 15 putu te roa, ko Hona ia nei kia kore e taea te horomi?" Ko te merekara ehara ite mea ko to boromonga o Fiona, engari ko tona oranga i roto i te koopu o te tohora mo nga ra e toru." Ki te haere te paamu-weera ka hamana tonu te waha, ka tautau te kauae o raro, ka pohehe te ika he ana no te moana, ka tomo ki roto rapu kai ai ma ratou, a, ko ratou ia hei kai ma te tohora. Engari ehara tenei i te likanga nui a te paamu-weera hei whangai i a ia, he tina pakupaku noa enei nana ko tana tino kai ia he ngarara ano no te. moana (squid) he penei te ahua me te wheke, kei te papa ote moana tona kainga. Hei te hopukanga a te tohora i te wbeke ka rarapi te wbeke ka timata te nonoke , hei te bemanawatanga o te tobora ka piki ki runga riri ai. I mea a Purene he pakanga nui kei te take o te moana i nga haora katoa o te ao o te po. Kua kore e nui te patu tobora i enei ra, i te iti rawa o te utu o te hinu, i heke ai te utu ote hinu tobora, na te nui ote hinu whenua, heoi ano te tobora e patua ana inaianei he raiti-wsera, i patua ai mo nga iwi ote waha, ara, mo te weera-pono. Ko te utu ote weera-pono inaianei mo te tana kei runga ake ite £2,000. I mea ano a Purene ko tetabi he nui e pa ana ki Ingara-

ngi kei te tangohia e era atu iwi nga mahi kaipuke, e 35,000 o era atu iwi kei runga i nga kaipuke o Ingarangi e mahi ana. Ite taenga mai o Purene kite kareti ka powhiritia e nga tangata o te Kareti, tokorua o ratou i whaikorero. I mea a Henare Wepiha he mea whakamiharo rawa nga korero o Purene, tona pikinga ki tona turanga teitei, i piki ake nei ia i te korekore noa iho, he mea tenei hei whakakaha i te ngakau o te tamaiti Maori. I mea a Reweti Kohere, he korero pai rawa kite Maori nga korero o Purene me nga korero o ana pukapuka, no te mea ko nga tupuna o tie Maori he iwi rere moana. Kaore ano a Kapene Kuki kia whanau noa kite ao, i te mea e mataku ana ano tepakehakei ngaro te whenua i a ratou i te moana, kei tae ranei kite mutunga mai oteao ka taka o ratou kaipuke i te mea e penei ana ano te pakeha, kua pau ia te haere e te Maori te Moana-nui-a Kiwa i runga i o ratou waka ririki, kua tae ia te Maori kite pito ote ao whakatatare atu ai. I nui te whakamihi a Purene kite powhiri a nga Maori i a ia, i ki ia katahi ano ia ka powhiritia ete Maori. He nui tona aroha ki nga iwi Maori, kaore ona whakaaro kite kiri ote tangata. laia e patu tohora ana he kanaka etahi o nga tangata o te kaipuke, mo nga mahi ote kaipuke i raru nga pakeha i nga kanaka. Ite hokinga o nga kanaka ki to ratou moutere he nui to ratou tangi—-i maringi te roimata i to ratou aroha tetahi ki tetahi.