JOHN THORNTON, ESQ.

Kopara, Issue 2, 1 November 1913, Page 4

JOHN THORNTON, ESQ.

(Hone Tatana.) EPOURI ana matou ite roa rawa o matou kite whakaatu i te matenga o tenei tangata rongonui ara o Te Tatana. I tupono tonu tona matenga kite wa i mate ai hoki tetahi o ana manaaki, ara te Pipiwhavauroa, tokorua raua kotahi ano te hekenga atu, no reira ka roa matou ki te tuku whakaatu, ka tatari rano ki te putanga ote Pepa hou. Otira ahakoa roa te wa he kupu ano a o tatou tupuna mo enei tu ahua mate, ara mo te mate kite tangata rangatira. E mea ana ratou, ahakoa tupungia te urupa o te tupapaku rangatira e te taru whenua ka haere tonu nga tangi, nga poroporoaki, me nga maioha mona, e kore e mutu wawe te mamae me te pouri ote ngakau mona.” Waihoki ko Te Tatana he tupapaku tino rangatira ; rangatira i runga i tona kawai katahi : rangatira i runga i tona karangatanga he Mahita Tumuaki no Te Aute ka rua: he rangatira i runga i ona whakaaro rangatira me ana wawata e mohiotia nei e tatau e te Iwi Maori katoa ka torn : tuawha he mea kei runga ake o era katoa nana ia i tino whakaikeike ake, i tino whakarangatira, ara he tangata tino u, piri pono hoki ki tenei mea kite whakapono, he whakapono kihai i taea te whakakorikori te ueue ranei e nga whakamatautauranga huahua a te ao, a te kikokiko a te rewera, a taea noatia te whakamatautauranga nui o te mate i whakaweatia nei e ia i te hari nui i tona aroaro e takoto mai ana ara e kore rawa e roa kua tae ia kite okiokinga tuturu mona i roto i nga ringaringa o tona Matua ite rangi, Ko te rangatira Karaitiana tenei ko te mea e kiia nei e te Pakeha he “ Christian gentleman.” He tino tangata nui te tangata ina eke te karangatanga “gentleman” ki runga ki tona tinana otira ahakoa ano ko te mutunga mai o te tino rangatiratanga o te tangata ko te tapiritanga atu ote karaitianatanga ki te taha o tona rangatiratanga. Ko te ahua ra tenei o tenei Kaumatua o Te Tatana. Haere ra e Koro, te “ Matua o te Iwi Maori! Haere ra e te Matua o te tini noaiho o nga tamariki kua puta atu i Te Aute ! Tenei kei te hoki whakamuri nga mahara ki nga tau i penapena ai koe i a matou i o tamariki i whakatuputupu ai, i whangai ai kite waiu ote matauranga, ka pakeke, ka whai huruhuru ka whai parirau ka rere ia tamaiti ia tamaiti ki tona wahi ki tona wahi. E kore e taea te korero whakatepe o mahi me o painga i te nui rawa heoi ano e taea ai me whakaaro kau i roto ite ngakau. Haere waiho ma matou e whakaaroaro o kupu whakamutunga i muri nei o kupu e mea ra koe i tetahi o nga Nama o te Pipi. Haere maha atu i te mea kua tutuki tika i a koe tou karangatanga, kua whakawhaitia e koe te whawhai pai, kua

hopukia atu e koe te orangatonutanga kua waiho ake e koe ki muri i a koe he tauira ataahua, tino rangatira hei whainga ma matou ma o tamariki, hei whainga ma ou hoa, hei whainga ma te Iwi. He whakaatu poto tenei no nga korero o te oranga o Te Tatana. I whanau ia ki Ingarangi. E rua ona tau kite Kareti o Haipare (Highbury), ka haere ia ki Inia i te tau 1864 i runga i te whakahau a te Ropu Tuku Mihinare o te Hahi. Tekau-ma-tahi ona tau i noho ai ia i Inia mete mahi i whakahaua ai ia kia haere ki reira ara he whakaako i nga tangata Maori o Inia. I mau rawa ia ia tetahi o nga reo o nga reo huhua o nga Maori o reira. No te tau 1875 ka rere mai ia ki Niu Tirani nei. I runga i te pai o Niu Tirani nei mo tana wahine i runga i te ahua matemate ka whakaaro ia me noho iho raua i konei. Tu mahita tonu atu ia i taua tau mo te kura 0 Oamaru (Grammar School). No te tau 1878 ka whakatungia ia hei Mahita Tumuaki o Te Aute, hei 34 tenei mo ona tau e tu Mahita ana ka mate nei. He tangata tau a Te Tatana kite korero, he tangata matau marama te reo, kaore e nanunanu e aha. He tangata tenei e tika ana kia whakanuia ana mahi i muri i a ia ara kia whakamaharatia e ana tamariki puta atu hold kite Iwi. He maha nga huarahi whakamahara e rua nga mea kei te whakaaro ake matou inaianei: tuatahi he Kohatu Whakamahara ; tuarua, he Korahipi (Scholarship) penei ite Korahipi a te Makarini. Ki to matou whakaaro mehemea ia e kaha ana kite whakaputa mai 1 ona whakaaro ki a tatou inaianei mo enei ahuatanga ahakoa kua ngaro atu nei ia tera pea ia e whiriwhiri ko te Korahipi te mea tino pai o enei mea e rua. Tera ia eki mai he pai ake te whakapau i nga moni mo tetahi Korahipi i te whakapau noaiho kite kohatu kahore nei ona painga heoi ano hei matakitakitanga ma te kanohi tangata; engari te Korahipi ka riro i te tamaiti ka riro tonu ko iara hei whangai i taua tamaiti iTe Aute puta noa atu ia ki waho. Kite kore ranei e taea te Korahipi, hei tetahi moni iti nei mehemea e hia taua moni, ko nga hua o taua moni hei hoko i tetahi mea nui hei hoatutanga kite tamaiti tino matau i Te Aute; ara me ata whiriwhiri marika tetahi Komiti, a ma taua Komiti e whaka. rite tetahi ahuatanga mahi hei whakataetaetanga ma nga tamariki. Ko te tamaiti i puta i taua whakataetae mana te paraihe, a mehemea ka nui atu nga hua o taua moni e taea ai te whakaputa he paraihe tuarua tuatoru, ka whiwhi ano nga tamariki i tuarua i tuatoru i roto i taua whakataetae. Ki ta matou whakaaro ko te mea tino pai rawa tenei. Tena e te Iwi, e nga tamariki hoki o Te Aute, pewhea o koutou whakaaro mo tenei take. Mehemea ka taea e tatou te Korahipi me wa iho i tera; a mehemea ka uaua me waiho i tenei kua whakaatutia ake nei; a mehemea ranei kei a koutou tetahi

whakamaharatanga pai ake me whakaatu kia whiriwhiri ngatahi tatou.