Ot.—l:

Kotahi rawa te wahi i tahangoi ai te Huihuinga, no ratou c whiriwhiri ana i te aronga o nea mahi tonunga Maori, he uaua ano no taua take. E kore ano c taea kia mate tafca nea tikansa tawhrto, na reira an ka mea, c kore c taea c te Maori ake te peehi tenei mahi kino Ko nea tohunga nei kei te patu ite iwi Maori. Ko te tokomahatanga o ratou he tangata tutu, na to ratou matauranga i whakawai te tangata kia whakapono ki a ratou mahi. Ahakoa pea kaore ratou c tono utu ana mo a ratou mahi, otira c whiwhi nui ana ratou i taonga, i te oranga hoki i runga i aua mahi. He nui rawa atu te mate epa ana kite iwi ita ratou mahi, na reira au ka ata tono atu Kia whakapakeketia ake nga tikanga hei peehi i tenei kino. Ahakoa kahore ano au i whai takiwa i roto i enei ra tata nei kite haere ki etahi o nga takiwa Maori kua tae mai ki au nga ripoata, na nga tangata c tika ana hei whakaatu mai, apiti atu ki tokuake maramatanga, mo te ahua o te iwi Maori, a c kaha ana taku ki he painga nui kua puta i te whakaturanga ai o nga Kaunihera. Ko etahi o nga pa Maori he mea ahuareka kite matakitaki lte ma, Ite pai ote tiaki. Kei te whakangaromia nga whare-puni tawhito, nga whare raupo ■ kei te hanga he wharepapa. Kua aronui. te iwi kite whakapai i nga puna, i nga wai inu i nga w'hare moe; kei te taiepa atu i nga poaka me era atu kararehe ki waho o nga pa, kei te huna i te paru kei te whakawatea 1 nga kararehe mate; kei te utua te taake kuri, kei te araitia te waipiro i nga pa, me te kai-tupeka a nga tamariki; kua whakapotoa te takiwa hei tanumanga mo te tupapaku me te whakamama haere i nga tikanga moumou taonga ki nga uhunga; kei te whakakorea te kai i nga mea pirau, kei te akiakina nga tamariki kia haere kite kura. Ko enei etahi o nga tino tohu o te pai o tenei whakahaere. Ko etahi o nga Kaunihera, c rua pea c torn ranei, kaore i te mahi, na te kuare pea na te ngoikore ranei o nga Tiamana. He mea pai kia tonoa atu aua Tiamana kia whakawatea i o ratou tuunga, kia tukua atu ki etahi tangata marama, kaha. Ko etahi o nga Kaitohutohu-Kaunihera kei te whakararuraru i nga mahi, ka tango ki a ratou i tetahi mana patu ia te Kaunihera tikanga. Kaore ite marama te ahua o tenei tuunga Tera ano nga mea c mahi tika ana penei ia Te Keepa Te Bangipuawhe, ia Hori Ngatai, ia Tamahau Mahupuku me etahi atu. Tenei ano hoki kei te hiahia nga Kaunihera kite apo kia ratou i etahi mana kahore nei i whakawhiwhia ki a ratou c te Ture ; kei te hikaka te ngakau kite pakanga ki nga tv ahua kino katoa, a kahore c ata tahuri kite whiriwhiri, c taea ranei nga paeroa te whakahaere, kahore ranei Na, i te tawhamga atu ki nga mana i waho atu o a te Paremete i tuku ai, ka mahue mai nga mana kei roto ite nnga, te taea te whakahaere pai. Pai ke mci whakapaua nuitia te kaha me te maramatanga o nga Kaunihera ki nga tikanga whakapai marae, kei reira ke nei he whakamanawatanea mo tetahi pito ora mo te Maori. Hei tohu mo to ratou ngakau nui kite tautoko i nga Kaunihera kei runga noa atu i te £1,000 (kotahi mano pauna) te moni awhina kua kohia c te iwi, a kei te kakama ratou kite utu i te taake kuri. Ina hoki ite takiwa anake oTe Arawa c 800 nga kara kuri i whakaputaina, ai te Takiwa o Horouta £145 11s. 4d. i puta mai i te taake kuri. Kei roto i te ripoata a Apirana Ngata, L.L.8., mo nga Kaunihera o te Tai-Tokerau, enei kupu ara:— r " Kahore i te pai te ahua o te taake kuri a nga Kaunihera Marae o te Tai-tokerau, na te mea pea kua tv pakanga a Ngapuhi i mua atu ki nga pakeha kohi i te taake kuri, a kua'haere kite herehere kei utu rawa ratou i taua taake ; a tera ano pea na te mahara, i pa ano ki era atu Kaunihera, ma te ngawari o a ratou taake c whakapai nga whakaaro o nga Maori tutu. Wahi iti ka pau tonu nga moni o aua taake i ona raruraru ano." _ Me whai kupu rawa au i konei mo nga taimahatanga c pa ana ki nga Maori i roto i o ratou na takiwa ano, kei reira nei etahi pakeha c noho ana ite taha ranei o nga rori; i whakaaetia ranei c nga Maori kia noho i runga i o ratou whenua, kaore aua pakeha c whakaae kite utu i te taake kuri ngawari noa iho, kite tiaki ranei i a ratou poaka, kau, hoiho ranei kei tukino i nga mara a nga Maori, kei haereere noa ranei i roto i nga pa Maori, na wai ra ka kore tikanga noa nga whakapai i te marae. Na, ko nga Maori, te iwi nona te whenua, c whiua ana c o ratou Kaunihera mo te takahi i nga ture (c pa ana ki aua take). Hei arai i enei raruraru, a hei peehi i nga putaratara i puta mai i roto, ka tono atu au kia ata whakaarohia te kupu i oti i te Huihuinga Nui ki Botorua, kia whakawhiwhia ki nga Kaunihera Maori i nga takiwa Maori nga mana pera i o nga " Bopu takiwa " (pakeha) mo aua tv take, i raro ano ia i nga huarahi-whakahaere c ata whakatakotoria. Me apiti mai ano hoki etahi mana hei whakakaha ake i nga Kaunihera kite peehi i te waipiro, me te arai kei kai-tupeka nga tamariki ririki. Tenei ano tetahi take c akiakina ana, ara, kia hanga he tikanga kaha hei tiaki i nga urupa me n»a wahi tapu ote iwi Maori, kei tukinotia, kei takatakahia noatia etc pakeha. He nui rawa te rirfo te iwi mo tenei mahi nanakia ate pakeha; a, te kaati mai i kona, tahuri rawa hoki ratou kite panui i nga whakaahua o a ratou takaro (ki riga tapu ote Maori). Kua tapiritia eau te whakaahua o etahi o aua pakeha taurekareka i roto i tetahi ana tanumanga tupapaku i Te Botoiti, c takahi ana i te wahi i takoto ai nga toa piripono o Te Arawa, i mate mo te Kuini i te pakanga o mua ake nei. Ka hapa i konei ko te ture hei whiu i tenei tv hara. Tera ke noa atu te hamama mehemea i tupono he Maori nana i tukino tetahi urupa pakeha. He motini kaha i oti ite hui i Botorua, c inoi ana kite Kawanatanga kia tiakina o ratou tupapaku. Kua whakahaerea he tikanga kia whakatuturia etahi tangata totika hei Kai-rehita Whanautanga Tamariki, Matenga Tupapaku, mo nga takiwa Maori. He tokomaha o nga Minita Maori kua whakaae ki taua mahi, a ko te tumanako ma konei pea ka tika ai te tatau i te tuturu o te tokomaha ote iwi Maori. Kua oti nga pukapuka rehita te perehi, te whakarato. Xi taku whakaaro me hoatu ano tetahi oranga iti mo aua Kai-Behita, kia hihiri ai ki tenei mahi nui. He me tika ano hoki kia ata kowhiria etahi tangata Maori marama hei Pirihimana i raro i te Tari Pirihimana, mo nga, takiwa c noho nui ana te Maori. Tera c taea c ratou te awhina te A —Gr. 1.

9