G.—lb.

Hanga Kawanatanga ote tau 1846. Ka mea heoi te mana o nga Maori kei nga whenua anaka c ngakia ana c ratou c ahei ranei c ratou te ngaki kaore i ko atu, a ko nga whenua katoa o Niu Tireni i waho o era he whenua takoto kau no te Karauna. No te rongonga oTa Hori Kerei, te Kawana; me Ta Wiremu Matena, te Tiati ote Hupirimi Kooti; me Pihopa Herewini i enei tv tikanga ka whakauaua tonu ratou kite turaki. Whakatarewatia ake te Tikanga Hanga Kawanatanga, ka tahi ka whiriwhiria c Bra Kerei me te Paremete o Ingarangi aua tikanga a whakamana ana te mahi ate Kawana. He wehi ki taua tikanga kua whakahuatia ake nei i mauahara ai a Hone Heke kite pou o te kara i Kororareka a 1 tahuri ai hold ia me Kawiti kite whawhai. No muri i te Tiriti o Waitangi ka hanga ko te Ture Whakamana o Niu Tireni 1852 me te whakaae o ta.ua ture ki nga mana me nga take a nga Maori ki o ratou whenua katoa me te whakaatu ano i te take ote Karauna anake kite hoko. Ko tenei mana i whakakorea c te Ture o te tau 1862, i whakaekea ano etc Paremete ote tau 1884. Na mo runga ite taha ki nga whenua ote Kingi i whakamana ano c te Ture Arai 1844 te hoko c te Karauna a kei te pera ano i naianei. Tokowha nga iwi hei whakaarohanga ko nga Maori, ko te Karauna, ko te Paremete, me te iwi. Na mo te taha ki nga Maori, c tino marama ana te mana |i whakataua ki a ratou c te Tiriti o Waitangi me te Ture Whakamana o Niu Tireni. I roto i enei tikanga c rua c tino whai take ana te Karauna anake kite hoko i nga whenua Maori. Kaore nga Maori ite tono kia whakarerea etc Paremete tenei mana i runga i te ki c takahi ana taua mahi i te Tiriti o Waitangi me te Ture Whakamana o Niu Tireni. Ko te mana nana nei i whakakore te hoko etc Karauna ka taea ano te whakahoki taua mana ki roto kite ture. Kahore c taea tenei take te whakahe. Kua peratia ano inaianei ki nga whenua c huaina nei ko te takiwa o te Kingi. Akuanei ko te Karauna i runga ite whakaaro c whakaae ana ki nga ture hei painga mo te koroni, whakarerea tona mana kia man ki aia anake te hoko. Mehemea c kitea ana c te Paremete o te koroni kua kore c mana te tikanga hou, a ka hanga ture i runga i nga tikanga o mua, me te hoki kite tikanga ma te Karauna anake c hoko. Ka taea ano etc Karauna te whakaae. Kahore he take a nga Maori c tono ai ratou kia kaua te Karauna c hoko i nga whenua o nga Maori. Ka ahei etc Paremete te arai i nga Pakeha kei hoko ratou. Erangi ekore c taea c nga Maori te arai ite hoko ate Karauna i runga ite Tiriti o Waitangi me te Ture Whakamana o Niu Tireni. Erangi ka taea c nga Maori te tono kia riro i a ratou te tikanga whakahaere i o ratou whenua. Heoi nei te mea me whakahaere i runga i nga ture tika, ka taea tenei c nga Maori. Ko te mana kite hoko ki ta ratou i pai ai, c rereke ana tenei i te Tiriti o Waitangi nana nei i hono a Niu Tireni ki era wahi o te Karauna o Ingarangi. Ko te mana kite riihi i raro i nga ture tika ka taea c nga Maori te ki he mea tika. Ko te take o waenganui i te noho i te whenua me te hoko he mea tena c taea ano c te Paremete a hei whakamana mo te Tiriti o Waitangi me te Ture Whakamana o Niu Tireni ko te mea tika me tau kite Karauna te mana kite hoko a kite Karauna anake. I runga i te keehi a Wi Parata kia te Pihopa o Poneke, N.Z., N.S., 3. S.O. 72 i whakataua c te Hupirimi Kooti he whenua takoto kau no te Karauna nga whenua Maori katoa i raro ano ia i nga take 0 nga Maori. E marama ana te whakataunga, erangi ia a hiahiatia ana c nga take me te ture, kia nui ke te whakahuatanga o taua whakataunga. I runga i nga ture a nga iwi, c whataua ana nga take o nga whenua katoa i runga ite nohoanga ate Pakeha kite Karauna. Ako nga Maori i muri tonu iho i te hononga mai noho ana ratou hei hunga riihi, erangi kihai ratou i matau ki nga tikanga nui ote riihi—ara ote utu. Ko te take ate Maori kite whenua na te noho i runga ite whenua, erangi he noho i runga i te take ekore c taea te whakakore. Ka ahei c te Paremete te hanga ture hei whakahaere i nga whenua Maori a muri ake nei me te tango mai etc Karauna ki aia anake te mana kite hoko. Kua kiia etc Paremete kua riro i aia nga mana a kua whakahaere hoki i nga mana nunui. Kua raupatutia eia nga whenua Maori. Kua tukuna i runga ite tiaki. Kua hanga nga tikanga me nga huarahi c riro mai ai nga whenua. Kua whakatu i nga Komihana, kua whakatu i nga Kooti, me te whakatau i nga take. Kahore he mutunga mai o tona mana. He pono ano hoki tenei kihai rawa nga Maori i whai take ki nga whenua i muri iho ite Tiriti o Waitangi: c puritia anano ia c ratou, otira kihai i taea c ratou te whakahaere kia matua whakaae te Karauna me te Patemete. Ite mea c tika anano kia tiakina nga mana ote Karauna me nga Maori me te mana o te Paramete, me kaua c wareware ki nga take o te tokomaha. Kei te noho taake kore nga whenua Maori. Ako nga Pakeha kei te tonoa kia utua nga hua taumaha i runga i nga moni i nama i whakapaua nei etahi o aua moni hei whakapai hei whakanui ite utu o nga whenua Maori, ko etahi i nga whawhai Maori. He iti noa ake nei nga taake c utua ana c nga Maori; me te taumaha o nga reiti takiwa c whakaekea ana ki runga i nga Pakeha. Erangi kihai i pera te taumaha ki runga i nga Maori. Ite mea ia c korerotia ana enei korero he mea tika kia whakahuatia te taumaha o nga pane Kuini c whakaekea ana ki runga i nga whenua Maori. Tenei ano nga whenua nunui hei mahinga a c omaoma ana te iwi mahi i tenei koroni no te mea kahore he whenua hei nohoanga mo ratou, he mate tenei mo Niu Tireni me ona iwi. Ko tenei c mea ana te tokomaha c whai take anano ratou kite uru ki nga painga c puta mai i runga i te whakatuwheratanga o nga whenua Maori a c whakahe ana ratou-ki tetahi whakarereketanga o te ture c herea ai aua painga kite hunga tokoiti. Tena noa ake ia te puta mai o te maramatanga mo nga mahi kia mahia c te Paremete i runga Ite ture mo nga raruraru me nga tautohe i karapoti nei i nga whakahaere whenua Maori o mua. I tau tonu te nuinga o nga he c kitea nei i naianei kite rereke ote hanga o nga ture. E tau ana te taiinahatanga ki runga i te Paremete, a ma te Paremete anake c homai i te ora ka ora ai. Whakatikatika mo nga Mahi kaoee i oti. Ko te nuinga rawatanga o nga whakaaro, i puta, c whakahe ana kite hanganga o tetahi ture hou hei whakatikatika, ahakoa ahua tika, ahakoa pehea ranei te ahua. Otira, c whakaaro ana nga Maori, me nga pakeha hoki, me he mea, c marama ana te ahua o te hoko, reti, mokete, ritenga pehea ranei. kaore he tautohe, kaore he whakahe ranei a tetahi taha, a tetahi taha ranei, he mea

14