a.— is.

ano hoki taua tekiona 17, ko te whenua o roto o te tiwhikete pera me kaua c taea te hoko te mokete ranei kia oti ra ano te wawahi nga paanga whaitaketanga ; engari me taea ano te ruin c te hunga kotahi tekau ra mo nga tau c rua tekau ma tahi engari kaua c roa atu. He nui nga whenua i mahia i raro i nga tikanga o te Ture o te tau 1867, i riihitia c te hunga kotahi tekau ; engari hoki ko nga moni o te nuinga o aua tv reti i kainga ano c taua hunga kotahi tekau, pera ano me te kainga o nga moni hoko c te kotahi tekau i raro i nga tikanga o te Ture o te tau 1865. Otira ko te pai o tenei Ture ko te arainga ite tino hokonga o nga whenua ate hunga i whaitake ra ano ki aua whenua. Tube o te tau 1873. Ite tau 1873 i tahuri ano te Paremete kite mahi tikanga. Kua kitea hoki ko te haere tonu te mahi inuru me te tahae i nga moni o te iwi me ka waiho tonu ma nga rangatira c whakahaere nga hoko o nga whenua o te iwi me te kore mohio atu o te iwi no ratou rate whenua kei te hokona kei te ahatia ranei. No te Ture Whenua Maori ote tau 1873 katahi ka tino tuturu nga take paanga oia tangata oia tangata. Ite Ture o te tau 1865 i whakahuatia ko te ingoa nui ote iwi, no tenei katahi ka whakaingoatia rawatia nga tangata katoa c whaipaanga ana. Ko ia tangata wahine tamaiti ranei i whakahuatia tona whaitaketanga kite whenua. Xi ta te Pakeha tikanga ko te matua ko to mua ranei o te whanau kotahi ko ia te tangata tika kite whenua. Ko tenei tv tikanga 1 toia rawatia a tae rawa atu ki nga tamariki kaore ano ra kia whanau noa whakaurua ana ratou ki te whenua. Ko nga ingoa mo ana tamariki kaore ano ra kia whanau noa i tapaa kite ingoa taane wahine hoki. I runga i nga korero a nga Pakeha me nga Maori ano hoki, kaore tenei tv tikanga i nga iwi Maori, ara te whaitaketanga motuhake o te tangata kotahi kite whenua. Takitahi nei nga whaipaanga pera i taea te whakahua mai. Na ko era he mea hoatu ma tetahi rangatira mo tetahi mahi nui i mahia c ia ake, hei utu ranei mo tetahi mahi kino i pa ki a ia ake. Na ko aua tv whaitaketanga pera kihai i roa kua riro ma tana whanau ma ona uri ranei a tau iho ki tona hapu i muri i a ia. Na te Ture ote tau 1873 i whakarereke nga tiwhikete i whakaputaina i raro i nga ture o mua atu a tapaina ketia ana he whakamaharatanga take. Na i roto i aua whakamaharatanga take i whakahuatia katoatia nga ingoa o nga tangata me nga wahine me nga tamariki ote iwi katoa ote hapu ranei i whaitake ki taua whenua. Na i runga i taua huarahi kihai i mohiotia te paanga o ia tangata wahine tamaiti ranei, no reira ka meingatia kia kaua c mana te kirimene, riihi, hoko, mokete ranei mehemea kaore i hainatia c nga tangata katoa i whakahuatia ra o ratou ingoa i roto i te whakamaharatanga take, me nga tikanga ano o te ture whakarite i ona huarahi hei mahinga me ona kaititiro me onaritenga katoa. Na taua ture i timata taua tikanga hou ara te whaitaketanga motuhake o ia tangata ake, kaore nei i pera i mua atu, a na taua tikanga i puta ake ai nga raruraru i runga i nga hoko ki nga Pakeha, na tera ano hoki i taimaha ai nga mahi whakanohonoho i Aotearoa. I runga i nga whaikorero a te hunga i kite haere i nga mahinga o nga Ture whenua Maori o te timatanga mai koia tonu ko taua tikanga rate take i puta mai ai nga raruraru katoa. Na te tohe tonu kite whakatau motuhake i nga whaitaketanga whenua i raruraru ai, ko tona tikanga ke hoki he whaitaketanga no te iwi. Te Tube o te Tau 1873: Ona Tikanga. I te wa c mahia ana c te Paremete "Te Ture Whenua Maori, 1873," i watea noatu ratou ki te ata tirotiro i nga ture i whaimana mai o mua. Kua tae atu hoki ki a ratou nga kupu whakaatu atu a nga tangata whaimatauranga mo runga mo aua tikanga. I te tuunga tuaruatanga' o te Kawanatanga o ta Hori Kerei i whakaritea c ia te tikanga runanga, na i runga i taua tv huarahi i retia nga whenua c nga Komiti i te mea kua matua whakaaetia c te iwi i roto i to ratou runanga nui. No te tau 1868 ka puta te whakatau aTe Penetana Tumuaki na taua whakataunga i tino whakamarama tekore tikanga ote take whaipaanga motuhake o ia tangata ake ki nga whenua Maori. I runga i te whakataunga ote whakawa mo Kaitorete i penei tana whakapuaki i aua tikanga: " E kore te Kooti c ahei kite whakapono atu kite tika ote take motuhaki oia tangata kite whenua Maori. I mua atu ote taenga mai o te Kawanatanga o Ingarani ki konei, na te kaha ano o te iwi nui i mau ai te mana o te iwi kite whenua, a na te iwi tonu ano te whenua. I mea ano te Kawanatanga o mua c hara ia tera i te tikanga, i te wa ano ra o te tautohetohe mo Waitara, whakahe katoa nga Maori ki taua tikanga a te Kawanatanga, a timata atu ko te whawhai roa i pau nui ai nga moni ote koroni. B kore c taea te whakaae atu inaianei kia whakaara c Heremaia taua tikanga hei painga mona ake i te mea kua tino whakahengia nei c nga iwi Maori. Ko te tangata c tau ana ki aia te painga, me tau ano hoki ki aia nga taimahatanga, a penei ano hoki nga tikanga Maori, ko te tangata Maori me haere ano i nga tikanga c pa ana ki tona iwi." Koia rate whakataunga a kaore ano kia taea te whakahe. I te tau 1872 i whakamana " Te Ture Komihana Whiriwhiri i nga Hoko Maori o Haki Pei (Nepia)," tv ana ko Tiata Retimana ko te Maningi me Wi Hikairo raua ko Meiha Te Wheoro hei Komihana. I timata te mahi a taua Komihana ite 3 o nga ra o Pepuere, 1873. Ko ta ratou ripoata no te 31 o Hurae, 1873. Kaore i rite katoa o ratou whakaaro mo runga mo taua whakataunga. Kaore a Tiati Eetimana raua ko Te Maningi i whakaae ki ta nga mema Maori whakaaro mo runga mo nga tahae i kiia ra he tahae, engari i whaikupu ia mo runga mo aua tv hoko a nga tangata motuhake i nga whenua. Iki ia kaore rawa ite tika aua tv hoko ate Pakeha me ia Maori motuhake. I mea ia ko nga whenua c tukuna ana ki nga Pakeha me waiho ma te Karauna c tuku i runga i te mana o te karaati. I mea ia, "He mea pai ma nga rangatira Maori : (1.) E hamate pukapuka tuku whenua a te iwi kite Karauna ama te Karauna c karaati atu te whenua. Me haere ia i runga ite tiwhikete i whakaputaina etc Kooti. (2.) Ma tera c whaimana ai te tuku a nga rangatira i nga whenua ote iwi, pera ano me a ratou tukunga o mua atu. (3.) I tino whakahe taua Tiati i nga ture c whaimana ana i taua wa mo runga mo nga hoko aia tangata ake i nga whenua ate iwi nui. (4.) I mea ia me tv he kaitiaki mo ia poraka mo ia poraka. (5.) I mea hoki ia ko te mea tika me matua whakarite nga rohe o nga whenua o te iwi nui o ia hapu ranei c nga Maori ano me tetahi apiha 0

4