5

G.—7

Enclosure 5 in No 1. Mr. T. W. Lewis to the Commissioners. Gentlemen,— Native Office, Wellington, 16th April, 1880. I have the honor, hy direction oE the Hon. the Native Minister, to acknowledge the receipt of your letter of the 14th instant, and to inform you in reply that Mr. Bryce is prepared to take the full responsibility of refusing to incur any expense whatever in connection with your inquiry in excess of the amount voted by Parliament. Until the whole of the accounts come in, Mr. Bryco is not aware of the exact balance which may remain unexpended of the vote; but he desires me to say that he will not pass any vouchers in excess of the sum voted, either for the services of a secretary, or for any other purpose ; nor is he even prepared to say that Parliament will bo asked to v(ste any additional sum in connection with the Commission, T. have, &c, T. W. Lewis, The Middle Island Commissioners, Wellington. Under-Secretary.

[TRANSLATION.] He Eeta na nga Komihana o nga Hoko Whenua Maoki o te Waipounamu ki a Te Kawana me etahi reta atu, mai hold, ki Te Minita mo te Taha Maori. (I tukua ki nga Wliare c rua o te Runcmga Nui I runga i te whalcahau a te Kawana?) Xi a te Kawana o Niu Tireni. Eta,— I a Pepuere o te tau kua pahure nei i vvhakataua c koe to Komihana ki a maua hei rapu i nga tikanga o roto i te hoko o nga whenua Maori i te motu o te Waipounamu o Niu Tireni. Tahuri tonu maua kite main i whakaritea ma maua me ta maua mahi nui tonu a tae noa kite wa i whakatarewatia ai i runga i to putanga mai o te kupa o te Minita mo te taha Maori c kore c whakaaetia etahi atu moni aim mo nga mahi ate Komihana. I runga i enei tikanga c mea ana maua me tuku kupu atu maua ki a koe c te Kawana whakaatu i to maua ahau i runga i nga mahi i tukua ki a maua a kia puta mai ano etahi atu kupu ahau etc Kawana ki a maua. Era maua c ata korero atu ki a koe etc Kawana i a maua mahi i tukua mai hei whakahaerenga ma maua. Eki atu ana maua i runga i ta maua mahi kanui nga raruraru i pa mai ki a maua, ko etahi o aua raruraru kaore tahi he tikanga i ara ai eranga i riro hei whakaroa i ta maua mahi, me i kore kua poto ake ano. I te turuturutanga o ta maua Komihana; i te 3 o Maehe, 1879, ka noho maua i Poneke i te 13 o taua Marama. I puta ake ko Mr. Izard hei roia mo nga Maori cpa ana kite mahi ate Komihana a i ki ia tera ano etahi take c tika ai kia nekehia te Komihana mo etahi atu wiki ano ka tv, na i whakaae tonu te Komihana ki aua take—no reira ka tonoa c ia o taua roia mo te taha ki ona Maori (i reira ano a Taiaroa a i whakaae) kia nekehia, tuturu ana kia tv to Komihana ki Otautahi (Christchurch) a te 28 o Aperira. I taua ra i whakavitea ra tv ana te Komihana ki Otautahi (Christchurch) a i runga i te tono a te roia mo nga Maori nekehia atu ana ano ki Kaiapoi. I te whakapuaretanga o taua whakawa me etahi takiwa i muri iho i maha ano nga kiinga a nga Komihana era raua c haere i runga i te hiahia o nga Maori c whai take anai i roto i te Komihana mo te whakaritenga i nga wahi hei tunga mo te Komihana ara ki nga wahi c pai ano ki a ratou. Ko ta maua whai i te timatanga ano o ta maua mahi kia tino oti rawa ta maua rapu i nga mea katoa o ta maua mahi kia kore ai ho take c ara mai ai ano nga tikanga i waenganui nei i te Karuana me nga Maori. I whakaaro maua kia tino puare he huarahi ki nga Maori hei korerotanga i to ratou take katoa kia ratou ano te whakahaere, heoi ano te mea ki a maua ko te kimi i etahi korero atu ano mehemea c maharatia ana c maua i te mutunga o te taha ki a ratou me to ratou roia. I noho te Komihana ki Kaiapoi i te 5 o Mci a he nui nga korero i tangohia i etahi taugata tokomaha o Ngaitahu mo te Poraka c mohiotia anaio te Ngaitahu Poraka, i korero ano hoki a to Keepa, a Matara me Te Hamutana, ko ratou hoki nga kjti-hoko whenua a na ratou i riro ai te nuinga o te Waipounamu te hoko i nga Maori no ratou aua whenua. I te nohanga o te Komihana i Kaiapoi ka puta ake te raruraru tuatahi ki nga Komihana i runga i ta raua whakahaere. I hiahia te roia mo nga Maori kia whakaputaina to tino Pukapuka Tuku o Akaroa Poraka katahi ka tono nga Komihana kite Kawanatanga kia whakaputaina taua Pukapuka me etahi atu ano o nga tino Pukapuka Tuku. Ko Te Tauti to Komihama mo nga whenua Karauna kihai i whakaae kia puta mai aua pukapuka i waho a te Tari. Na ka puta ake ano te rua o nga raruraru i te korenga o te Kai-tiaki o nga moni a Te Parani c whakaae kite tuku moni kite Komihana ahakoa tonoa hei whakarite i nga mea tika me nga mea c pau ana i te Komihana ko te take i kore ai c whakaaetia he kore ano kaore i pootitia c te Paremete aua moni hei pera. I runga i enei take me etahi atu c kore c whakahuatia i konei kitea ana c nga Komihama heoi ano me mutu ta raua mahi—na nekehia ana i runga ito tono ate roia mo nga Maori—i kite roia c kore c ahei nga Maori kite whakahaere ite taha ki a ratou mo te Hoko o Akaroa me puta ra auo te tino Pukapuka o te Tuku. Ka kiia kia nekehia ki Poneke a whakaae ana nga Komihama kia taea ai te whai kupu atu kite Kawanatanga mo runga i enei me etahi atu putake korero (ko tetahi kia whakaturia he tangata hei tango i nga korero kite reo Maori) i puta ake i roto i a maua mahi —tetahi putake kia mohiotia te ra hei mahinga ano mo te Komihama. I nekehia mai te Komihama i Kaiapoi i te 21 o Mci kia huihui ki Poneke i te 27, ano a taua marama. Ka nekehia atu ano i Poneke ite27 o Mci kia noho ki Akarana itell o Akuhata—i wha-