Page image

83

G.—7

Taku whakaaro mo runga i nga korero mo tenei tono. He pono kaore he moni i riro kite Kaitono whakawa otiia nana ano te raahi kuare kite nama nui i te taonga. He hiahia ano no te Kaikaro whakawa kia riro i a ia te whonua i tuku nui ai ia i te nama kite Kaitono whakawa. Ko te Paremata Nui o Nui Tireni o mohio kite tikanga mo te waipiro c uru ana ki roto i nga tatauranga o nga taonga c whakataua ki nga hokonga whenua moketetanga ranei. Kihai i marama te ki a te Kaitono whakawa i whakatoea ano tetahi waahi o tenei whenua ki a ratou i roto i te tukunga kite Kaikaro whakawa. Tareha Te Moananui, Kaitono. I tuku tono mai hold a Tareha Te Moananui kia tiroliia te moketetanga o tenei whenua. I whakaaturia mai c ia i tona korerotanga mai kite Kouti ko taua tono ana na ratou katoa na te tokomaha o nga tangata nona taua whenua i runga i to tikanga maori. Heoi ko te Kaitono whakawa kaore tona ingoa i tuhia kite Karaati mo taua whenua otiia c whakahe ana ki nga tangata i tuhia ra o ratou ingoa kite Karaati. Taku whakaaro mo runga i tenei me i tuhia tona ingoa kite Karaati o tenei whenua kua pena tahi ia kaore c whakaaro kite hunga kaoro nei c tuhia ana ki roto i to Karauna Karaati. Hoera Paretutu, Kaitono. I tuku tono mai hoki a Hoera Parctutu, ho whakaatu mai i to wa o te moketetanga o tenei whenua ko tetahi waahi o te paanga o Paraone Kuaro i toe ano kaore i riro katoa ki roto i taua mokete. Heoi kaore te Kaitono i tae mai kite Kouti whakapuaki korero ai mo runga i tana tono, a whakatorea ana. Ilamahona Taingaehe, Kaitono. Ko te Kaitono tetahi ote hunga i tuhia kite Karaati o taua whenua. I tuku tono mai ia kite Kouti i moketetia taua whenua c Hemi Taka ki nga karani waipiro c 28, me nga peeke paraoa 12 me etahi taonga. Ko taua Hemi Taka kaoro tana ingoa i tuhia kite Karauna Kaarati ote whenua. Na i te wai i tv ai taua Kaitono kite whakaatu korero mo runga i taua tono ka kitea kaore rawa tetahi waahi o tona paanga ki taua whenua i ahatia c puta tonu ana hoki ki a ia nga moni utu reti mo taua whenua. Nirai, Kaitono. Kaore tenei i tae mai ki to Kouti whakapuaki korero ai. Ahere Te Koari, Kaitono. I tuku tono mai a Ahere kite Kouti. He whakaatu mai i moketetia eia tona paanga ki tenei •whenua mo nga moni c rua rau (£200) otiia heoi nga mea i riro mai ki a ia o ma tekau ma ono (£26) anake me etahi taonga hoki. I tona whakaaturanga mai kite Kouti i ana korero mo tenei tono ana ka kitca ko tetahi o ana take whakahe he kore no nga tangata katoa o te Karaati i hui kite wahi kotahi i te wa i korero ai raua ko Miini (Maney) kai hoko kite hoko. I te tunga o te' Kaikaro whakawa kaore ana kupu mo runga i nga korero a te Kaitono. Ko taku whakaaro mo tenei kaoro au i marama kite whakapaunga o to £200 i whakaritea mo te paanga o te Kaitono whakawa. He tika he mea korero takitahi noa iho te Kaitono whakawa raua ko te Kaikaro i te wa i korerotia ai c raua te hoko o tenei whenua kaore i huihuia nga tangata katoa o te Karaati Ida hui kite wahi kotahi hei reira ka whakaatu ai kite katoa nga tikanga mo the hoko mokete ranei. Kaore i pai taua tikanga i te mea kaoro ano i wawahia te whenua kia ia tangata ia kia tangata. Paraone Kuare, Kaitono. I tv a Paraone kite whakaatu korero kite Kouti mo runga i tenei whenua otiia no runga i ana korero ka kitea, nana ano tona waahi o taua whenua i hoko ki a Miini a kaoro he take i korero ai ia. Wikemu HiKAino, Komihana.

REPORT on CASE No. XIII. HEBETAtTITGA. Karaitiana Takamoana and others applied to the Commissioners to have the purchase of thia land investigated, and their application was granted. A great deal of evidence was given both by the complainants and the purchasers before the Commissioners in support of the complaint. That evidence will show all the dealings with this land between the Maoris and the Europeans from the time when it was first leased up to the time of the sale. I will now give my opinion upon all that evidence. 1. There are many hapus and individuals interested in this land, according to Maori custom, who suffer through a provision in the 23rd section of " The Native Lands Act, 1865," which states that " no certificate shall bo issued to more than ten persons." If it had been there provided "It shall bo lawful that a certificate shall bn issued in favour of all the persons found to be interested," some would not have suffered for no fault of their own. 2. The ten persons whoso names appear in the Crown grant were chosen by the majority of those interested in this land, as trustees for them ; they were not to sell.