Page image

G.-7

84

3. The Maoris did not know the meaning and effect of the Crown grant. 4. Mr. Thomas Tanner wanted to get this land for himself, and his desire to this end commenced when he got a lease of it—that is, at the time of the first lease. 5. The Maoris did not know what the result would be of the facilities which the purchasers gave them for getting large quantities of goods on credit. 6. The storekeepers were working for the purchasers of the land, and the purchasers were working for the storekeepers. 7. The storekeepers gave large quantities of goods to the Maoris on credit. A great deal of grog was included in the goods, and the purchasers of the land paid for them out of the money which should have been paid for the land. 8. The interpreters who were concerned in the transactions affecting this land worked only for the purchasers and the storekeepers. 9. The applications to the grantees for their assent to the sale were made to each separately. 10. It was not agreed upon by all the grantees that only two persons should conduct the negotiations for the sale. 11. It would have been well if all the grantees had met in one place along with the purchasers, when it might have been explained that some were to be treated differently to others. 12. The land is good, and the area large, but the price is small. 13. Karaitiana Takamoana, Henare Tomoana, and Manaena Tini did not act fairly by their co-grantees, in that they did not tell them what agreement they had coino to with the purchasers. I do not think this was a proper way of making a sale of land. Wieemij Hikaieo, Commissioner. XIII. —Heeetaxtnga. I tuku tono mai a Karaitiana Takamoana ratou ko etahi atu ki nga Komihana kia whakawakia te hokonga o tenei whenua ; a whakarangona ana aua tono. Na he maha nga korero a te taha ki nga Kaitono a te taha hoki ki nga Kaihoko i whakaatu mai ai kite Kouti mo runga i aua tono. Na no runga i aua korero ka kitea nga meatanga katoa i tenci whenua a te Maori raua ko te Pakeha titnata mai ano i te reti tuatahi, tae noa iho kite wa i hokona ai. Heoi me whakaatu ahau ki a koutou i aku whakaaro i kite ai i roto i aua korcro katoa. 1. He tokomaha nga hapu, me nga tangata whai tikanga ki tenei whenua i runga i te tikanga Maori i mate i tetahi kupu ote rarangi 23 o te " Ture "Whenua Maori, ISGS," i mea " Kia kaua he Tiwhiketi c whakaputaina ki nga tangata c nui atu ana ite tekau." Me i kiia i roto i taua rarangi, "Ka tika kia whakaputaina he Tiwhiketi ki nga tangata katoa i kitea he paanga o ratou," penei kihai etahi i mate take kore. 2. lie hunga whiriwhiri na to tokomaha o nga tangata c pa ana ki tenni whenua hei Kaitiaki mo ratou te hunga kotahi tekau i tuhia ra o ratou ingoa ki roto i te Karauna Karaati, ehara i te mea, hei Kaihoko. 3. Kihai nga tangata Maori i mohio ki nga tikanga me nga tukunga iho o te Karauna Karaati. 4. No Tamati Tanara (Thos. Tanner) te hiahia kia riro raw a i a ia tenei whenua, ko te wa i timata ai tona hiahia, no te wa ano i tukua ai tenei whenua ki a ia reti ai, ara i te wa ano o te reti tuatahi. 5. Kihai nga tangata Maori i mohio kite tukunga iho o to ngawari o nga kaihoko taonga kite tuku nui mai i te nama ki a ratou. G. Ko nga kaihoko taonga i kaimahi ma nga kaihoko o tenei whenua, ko nga kaihoko o tenei whenua i kaimahi ma nga kaihoko taonga. 7. He nui nga nama i tukua c nga kaihoko taonga ki nga tangata Maori, he nui hoki nga waipiro i roto i aua nama,, a na nga kaihoko o tenei whenua i utu katoa ki nga utu i whakaritea mo tenei whenua. 8. Ko te mahi a nga kaiwhakamaori i nga korero o nga meatanga o tenei whenua ho whakahaere anako i to taha ki nga kaihoko whenua ratou ko nga kaihoko taonga. 0. Ko nga tononga ki nga tangata o te Karauna Karaati kia whakaae kite hoko he mea tono takitahi anake. 10. Kaore he whakaactanga o nga tangata katoa o te Karaati ma te hunga tokorua anake c whakahaere nga tikanga mote hoko. 11. He pai mci huihuia nga tangata katoa o to Karauna Karaati kite waahi kotahi hei reira nga kaihoko ka wnakaatu ai ki aua tangata mci tikanga ke mo etahi, me tikanga ke mo etahi. 12. He whenua pai, he whenua nui, he iti te utu. 13. I he to mahi a Karaitiana Takamoana, a Henaro Tomoana, a Manaena Tini ki o ratou hoa o te karaati kihai i whakaatu i nga tikanga a nga kaihoko i whakaae ai mo ratou. Na ki taku whakaaro ehara tenei tv hoko whenua i te hoko tika. "Wieemtt Hikaiko, Komihana.

REPORT on CASE No. XIV. Ohikakaeewa. This piece of land, Ohikakarewa, has been passed through the Native Land Court, and a Crown grant has been issued for it. Te AVaka Kawatini applied to the Commissioners to inquire into the mortgage of that land to Mr. Maney and Mr. J. Heslop.