G.—7

74

Otira he tika ano tetahi waahi o taua kupu whakalie mo te Ture Whenua Maori, te waahi tika, na tera i kore ai c whai tikanga te tupato o te tangata tupato, i kore ai ano hoki c whai maua te whakahe ate tangata whakahe. No-te-mea hoki, ko te tupato me te whakalie ate whakahe, ehara ite mea c tupato ana, c whakalie ana ranei mo tetahi wahi anake. Engari ko taua tupato ko taua whakahe mo runga katoa i to whenua c kiia ana no ratou katoa ko tona Iwi, Hapu ranei. Heoi ehara ite mea i mahia ki tena Porowini anake taua Turo engari ki tenei motu katoa. Na rere ke ana te whakahaere o nga Pakeha o era atu Porowini ki o ratou hoa maori i te whakahaere a nga Pakeha [o Haaka Pei] koia ahau i whakaaro ai he tikanga whakatakoto ano na nga Pakeha o tena Porowini Ida riro katoa i a ratou nga whenua o o ratou hoa maori. He maha nga mea hei whakaaturanga atu maku ki a koutou i te rerengaketanga o te ahua o taua takiwa i era atu takiwa i kite ai ahau o te motu nei. Mea tuatahi. Ko te ahua o nga hokonga o nga whenua i oti nei i a matou te tirotiro. 1. Ko te ahua o nga hokonga whenua, maatua tuku ai c nga Kaihoko toa he nama ki nga tangata maori whai Karauna Karaati. Kei muri iho ka tonoa to whenua kia hokona mo te moni iti noa iho. Tera ano te ngakau pupuri kei te tangata i tona whenua me pehea i te wehi ki ona nama, whakaao noa atu. 2. He mea tohe takitahi anake te tohenga o nga whenua i kitea nei c matou i te Kouti, etahi, tohe ai i nga huarahi, etahi i nga Paparakauhe, etahi i waenga mahinga, etahi i nga whare moenga, etahi i te mea c turorotia ana te tangata. 3. He mea tuhi takitahi; pena ano te tikanga me to te tohenga. 4. He tohe tonu kite tono, ahakoa pupuri ka tohe tonu kite tono, kia whakaae ra ano katahi ka mutu te tohe. Xi ta etahi takiwa hoki o te motu nei ki tana hoko. Kaore he tatataranga o te hoko whenua kite nama taonga, engari c maatua karangatia ana c te Pakeha c nga Pakeha ranei c hiahia ana kite hoko i te whenua nga tangata katoa o roto i te Karauna Karaati kia huihui kite waahi kotahi, ko reira ka korero ai te Kaiwhakainaori i nga tikanga katoa o te hoko kia rongo te katoa. Aki te pai katoa aua tangata kite hoko, ko reira ano ratou tuhituhi katoa ai i o ratou ingoa kite pukapuka o te hoko, a ko taua wa tonu ano hoki te Pakeha, nga Pakeha ranei hoatu katoa ai i nga moni i whakaritea hei utu mo taua whenua kite aroaro o ratou katoa. Otiia kite mea ko etahi anake i pai kite hoko, ko etahi kihai i pai katahi ka kiia kia waahia te whenua, ko tetahi waahi mo te hunga i pai kite hoko, ko tetahi mo te hunga kihai i pai, ka tuhituhia hoki kia toru nga pukapuka, ko tetahi o aua pukapuka he whakaaetanga na te hunga i pai kite hoko i to ratou waahi kite Pakeha, ko tetahi he whakaaetanga na taua hunga ano, ekore ratou c whai tikanga kite waahi i toe o taua whenua, ko tetahi he whakaaetanga na te hunga .kihai i pai ki to hoko, ekoro ratou c whai tikanga ki nga moni utu ote waahi i hokona. Na, kihai i kitea tetahi tikanga pena i roto i nga whenua i oti nei i a matou te tirotiro. Mea tuarua. Ko te Mokete. He mea miharo ki aau te mohiotanga o nga tangata maori o tena Porowini ki tena mahi; otiia ki taku whakaaro, na nga Pakeha ano o taua Porowini i mea kia mahi pera o ratou hoa maori, engari kihai nga wahi mate o taua tikanga i whakaaturia. Heoi nga mea i whakaaturia atu ko nga waahi pai anake ; ki taku whaakaaro ko te take tena o nga tangata Maori o taua Porowini i tino hiahia ai kite mahi i i taua tikanga. Mci tino whakamaramatia atu ki a ratou nga tikanga katoa o taua mahi, ekore ratou c tino whakamomori kite mate. Tera etahi kaumatua etahi ruahine i tae mai kite te Kouti kite whakaatu mai ki a matou kihai ratou i mohio ki nga tikanga o nga pukapuka mokete, engari ko te Kaiwhakamaori i ki i tino xnohio ano aua kaikorero. Ahe nui taku rapu kite take i ki ai te Kaiwhakamaori i tino mohio ano ena kaumatua, ena ruahine Maori ki nga nga tikanga o roto i ena tv pukapuka he maha nei nga kupu Roia kaoro nei c tino marama i te tini o te Pakeha. Na ki taku whakaaro, he pono, kihai i mohio, ma hoki he maha nga tauira o nga whakamaoritanga o aua tv pukapuka i whakaaturia mai kite Kouti, a ko taku whakaaro tonu iho i taku kitenga i aua whakamaoritanga ehara i te mea mo ena te whakaaetanga a nga tangata Maori, engari tera ko atu nga kupu whakamarama a te Kaiwhakamaori i whakaatu ai, a na era i whakaae ai. Mea iuatoru. Ko te kawenga atu o nga Kaiwhakamaori c nga Kaihoko toa ratou ko nga Kaihoko whenua i Nepia ki Weringitana mo runga i te mahi whakamaori anake, ahakoa nui te utu. He nui taku rapu kite take i pai rawa ai ratou kite pena, heoi ki taku whakaaro he nui no te mohio o aua Kaiwhakamaori kite whakaware i te ngakau tupato o te tangata, tetahi, he mea kei whakaaturia katoatia c era atu Kaiwhakamaori nga tikanga o nga kupu i tuhia ki nga pukapuka, ma hoki, he tokomaha ano nga Kaiwhakamaori whai raihana o tena kainga o "Weringitana, a tera c taea noatia atu c aua Kaiwhakamaori te whakamaori aua pukapuka mo te utu iti noa iho. Tenei tetahi o nga mea hei korerotanga atu maaku ko nga Kaiwhakamaori o taua Porowini. Ko te nuinga o nga pukapuka hoko, mokete, pukapuka i whakaaturia mai kite Kouti, na te hunga tokorua anake i whakamaori; taua hunga, he teina he tuakana. Taku whakaaro mo tenei, kaore tetahi c wehi ki tetahi ahakoa pehea pehea a raua whakamaoritanga no te mea, he teina he tuakana raua. Tenei ano tetahi ko te ahua o te mahi a nga Kaiwhakamaori. Te ahua o te mahi a nga Kaiwhakamaori, he whakahaere anake i te taha ki nga kai utu reti ratou ko nga kaihoko taonga kaore c whakahaere i te taha ki nga Maori ratou ko etahi atu Pakeha c hiahia ana kite hoko whenua mo ratou ki tena Porowini. Ko taku whakaaro, ko tetahi take ano tena o te mate o nga tangata maori o teua Porowini, na nga Kaiwhakamaori. Tenei tetahi, ki taku titiro lea nui te kuware o te tini o nga tangata Maori o tena Porowini ki nga tikanga Pakeha. Ina hoki me he Iwi mohio kua haere ratou ki nga Kouti whakawa hara tono ai kia whakawakia o ratou matenga, penei ekore ratou c tino mate. Tera atu te maha o nga mea hei tuhituhinga atu maku, heoi he whakaaro kei pau katoa te taima i a au te whakaroa, Wiremu Hikaieo, Komihana,