TE AROHA.

Puke ki Hikurangi, 31 July 1911, Page 2

TE AROHA.

Ka hoki atu te mahara ki nga mahi me nga haeretanga o koutou tipuna, matua, tuakana, taina, etu mai ra a Taiwhanga i te Riu o Ranana ite aroaro o te manawanui, nga kai-whaka-haere o te rangatiratanga o kuini Wikitoria o o v j^:'tp£b&wiuiai ( ngjz ■KwrW o te o Kuini Wikitoria o Kiaiionmi fe'Maiia Motuhake o te iwi Maori o Niu Tireni, o Aoteeroa noe te Waipounamu. o Ingarangi, "E te i te iwi Maori, kia iOarw \ ; W AROHA v ' Kei Ingarangi "a Kiiogi Tawbiao, me nga reo rtßgatirajWhfli whakaaro'o te'.iwi" Maori o AoSihMtiie te Wiiip iunamu, i mea atu ki nga'KaiSdiiikabaere o-te Rapgatiratangao Kttini Wikitoria o Ingarangi, "I haere mai matau kia? wbakabokia mai to matau whenua kia matou, a Aotearoa mete Waipounamu." Ka whakatakotoria te mapi.ka mea te Rangatiratanga, "E Tawhiso, ko hea te waahi kei. akoe, Tfiwh'ao ka m3a,"Ko te Robe potae o Wai kato," ka patai ano te Rangatiratanga, "Kei awai te taha Hauanru-ma tonga, Topia ka mea, "Kei a au ; tenes atu i Parininihi. ka mea, "Kei a wai te .Tai-rawhiti," Ho.i Ropiha. f< Kei a au tena waab:," ka mea an », "Kei a wai tenei waahi Te "Whe ro ka. mea, "Kei aau tenei waahi." ka mea ano te Rangatiratßnga, "Kei a wai tenei waahi", ka mea a te Tuhi, "Kei a au tenei waaai. HE AROHA. Kia Hefca to Haura me nsa ning»tira o Ngapuhi, me te'Rarawa, nga rangatira o te Tiriti o Waitanga. Krakoee Heta te Haara, Timuaki 0 nga Iwi, o nga hapu o te Whakakotahitiinga 1 raro i te Tiriti-o- Waitanga, i tu ki Waitaiigi, ki te.Waipatu, Heretaunga, Haaki Pei, kia. baihatia te bakakota bita nga o raro i.te Tiritn., Taitoko, Te U ngi rangatiratanga kua ngekro atu kite po, kei te Waipatu pea koutou e vvhakaharibari aua mo a kau Lou mahi." : , j Ka pao. tenei. 1. Tu mai e te Haara i rung* o Watfangi, titiroki to mana e rere nei ee/ 2- Tumai Tamahau i ronga o Tararua, titiro ki to mana e rere nei ee. , . 3. Maku e tnpa he ingoa. mou e Taitoko, ko mamma whukaawatea i runga, ee. 4. Tumai eJNarei runga o te Waipatu, titiro ki to mana e rere nei> ee. 5. Tu mai e te Ka i, runga o Tararna, titiro ki to mana e rere nei, ee.. Ka riro te Tiriti o-Waitangi ki Tucanga, ka kii a te Teira Tiakitai, be korapa,.. kaore tenei taongaetutuki, be.aitua". Ka tu ki Rotorua, ka tukua te kiri-hipi v o te whakakotahitanga i raro i te Tir|ti-o.- Waitanyij kia haina a Mahuta, a Waikato,"kaore pea*i ; haina. Kei Rotbrua tonu peat a tp Rangipu•awhe, a Meiha Pokiha, me nga uri rangatira t o te Arawa e whakaharihari ana i nga iwi. . ..N&te Kai tuhi. tenei pao. He aroharoha hoki e kawekawea nei, he huahua aririhgi, na te hinehinenearo, ka tu ka haere ka nranamuna ibo kia wbaiwhai au nga rake tawatawa ara, nga tomotornokanga ki Kaiwakawaka ara kia tangitangi au naai. • He pao ano tenei. Kia aata tukutuku e : Ua i'to reo, koi ngarungaru te wai o Rotorua i-heei. . E haere noa ana a te Uamairangi ko te rakau

anaSfr kaore he;' o te hope i-heei. Hoko whfta Waka i» TuneWi f f ko te Ua k* tere haereM heei. • •'-> ' HEA'ROfiA.; ;• Ka hoki atu nga mahars, ki nga mabi i whakaaro nuitia i o ratau baeretaogi ki o ratau Marae, kua beka atir ra raiau ki ti-kopu © te henua, no reira, ka hoki'mai tt DgakftU koingo, me temea nei ano a te. Wb'iti rftua'M** Tohukakabi kei runga ano o Parihaku, e ktffcingAnga ana ki o raua iwi, meo raua bapu, ana i roto i a raua. tekau ma warn o nga|»*;fe Maehe, mete mea ano a Henare Tomoana,*: te Uamairangi, a Tiafcitai, a Taitoko, a te Kara ~e tu tabi ana, e korero jtfihf>an&i a ratau korero wbaiwhakaaro nui mo te teoneone.; Otira,.i whak&nro a Tomoana.kia riro mai a te Wbifci raua ko Tohu l a iaotira, i mea atu a Henare-Tonioana, kia te Whiti, "I haere mai aii kia koe, kia haere tana ki Heretaunga, ara kite Wnipatu, kua huinga iwi ki reira, kua oti te haina te whakakotahitangi_L_raro i te Tiriti-o-Wai"tangi,~J?ua tu~teKawanatanga. me haere tauaj ka tfikua eaa te tangatame te' M«rae kia* koe, ko Koe hci upoko." "Ae*e pafana "hoki .tena, j otirajkqta&iffe poaka wbsereere, tekau ; mania ngakuao/ko tetahi hepan'go, ko tetahi he pora- | ngorango, ko tetahi he ma, e kai . katoa ana ratau i nga u o to ratau hakui, e riro mai ana i tena i tena ko t>ina miraka ano." Ka mea a Tohukakahi ki nga rangatira, "I 5 -* kitea ake ano te taunga o te manu ki runga i te Matipou, ka mahara kei runga ano ite rakau kaore ia kua rere noa atu ko te pioi kau o te rakau e kitea ake ana." Na te aroba 1 kuknme mai enei whakaaronui a te hunga mate, ehara i te mea hei oranga mo tatau enei mahi i panuitia ai e to tatau Maunga, engari hei timatanga mahi ma to koutou tipuna taina. TE AROHA. Kite taonga a tc koutou tipuna, a to koutou ; matua, a to koutou taina, a to koutou tuakana, | a to koutou tungaane, a Hamuera Tainabaa ,Mah(upuku, me toaa whanau me ona whaoaunga i Aotearoa mete Waipounamu, kua moe atu ra i ta moenga roa, ara, a te "Puke Ki Hiknraugi." .. Nav rkei runga i nga oiorehu o AoLearoa me t$ me Wharekauri. , - Naka< tukua atu kia koutou e nga iwi e nga hapu. e nga rangatira taane, me nga rangatirv ■vyahinej nga tai-tamiriki taane, me nga tai-ta-mariki wahme,ta koutou taonga, ma koutou nga .wbakahaere me nga mahi, kaatirawa ki teEcita koenei whakamarama i raro iho nei, hei wha.jkamaEama, kia mohio ai koutou ki efcahi o nga . tjkanga mai to koutou taonga, ara; — i Ko te ufcu u.O te "Puke" tekau hereni 10/- ite tau,-e rua tekau mawha nga pepa i te tau, ko te pepa. nama tahi mete pepa nama rua o te tan tuatabi, kaore-he - utu. , Kei>te<putangao te nama tua-ruao te "Puke Ki Hikucangi;" ka tuku mai aii te moni tekau 10/- herenii kei te nama toru timataaite pepa mo a koutou moni* Kaore he nama. Me penei teahua o te tuhi mai;— Kia Purakau Maika, Etita o te "Puke Ki Hikurangi," Te Haupai, * Carterton. Na kaore he utu mo te panuitanga i a koutou korero, ara, a koutou panui hui, me era atu mahi, engari ko nga panui mabi moni ka utu era. E ono Kapa te atu mo te inihi, waahi ranei o te inihi, mo te timatanga atu t) t» mahi a te "Puke" enei whakamarama, kia oti mai ra ia koutou nga whakamarama ngawari, pai boki, ka tukua atu ai enei Paeroa i runga ake nei ma koutou e tuku mai a koutou Paeroa. • Kia tupato ano ki nga korero kino, kaua hei tukua mai, kaore e panuitia. Na e koro ma, e kui ma, e tama ma, e hine ma, ki ta kore kou-

too. eawhina mai i te taonga a te hunga kua moe atu ra i4e moenga roa, e kore hoki to koufcou maunga e tairanga ki runga hei taonga. Kaati, me kuhu noaake, a te pani nna mahi, nana ka puta hei taonga, he aha te he, ko te ti - Ka hoki tera, kite he, he pani ano hold nana nei. Otira kei te pakari te whakaaro o to kai pikau i to koutou maunga la te '"Puke Ki Hikurangi. He Pao tenei. £ hoa ma, e, i te Tai-rawhiti. i te Hauauru i te Tonga, kua whakanvo rangi te re re a taku tono, kia Taamanahin i tua o te Knrii kia Maahakinni i roto o Turanga au, en, he whakautu pah? tenana.o tipnnaetaama kia hauiti, e, i roto o Utnva, kia Ruaatauparei roto o Tokomaru,kia Pnrourangi ee, i tua o tawhiti, aueei, e kanewha mai ra kia taua e tamaa, kia Apanni, e i to kaakukurawaaku tupeketnnga i te honknratanga me tiipao rawa taku, nei, hneree ki tehiku ote ika, te Puhi o taku wakaa, e huri to aro kite Hauauru te Riu oo Waikato, te Maori au, eei, na Rongomaipapa tena e taama,.e Whiti ma e i r.iro o Taranaki te Keepa Taitoko i vov.) o \\ Wi Pere, Timi Kara i to Paaremata au,eei nga mokai horowhonua nei teiia e taama, tuturi o turi ki roto o Wairan.pa, kia I'annhan e Tunuiarangi ;iu ev*i, he rauhitanga cent na o tipuna e taama, kia tika to baere 1 te Takutaione kia Tiipene luaa i runga o te Poroporo au, eei, ko te pou tuna o te ku-pen«-a ate Huk: e taania, katie tama hoki mafi kona te Matau-oUaui. l'okaitia mai o tari pukapuka i ravo i lo uiana an, eei, ko to tari nui e taama. Te Mihi. Te Mibi ki nga nvi ki nga hapu o nga morehu e ora nei o nga Kai-Hantu o te waka. He nui te aroha kia tatau, mo taiau, e noho kore nei e mobio atu, kei ie peLu a. era o tatau, e noho mai ra l era Mar;.c, i era whaniarua o nga oinga remu, o koutou tipuna. :i:atua. na kouei l:a totorotia atu e te ringa t;.- taonga a te hnnga mate, hei whakamohio ia tatau kia tatau i o tatau baerenga, ine o tatnu liohoanga tali iLa nga iho. Hei wbakamobio kowai :m kei te Uantu ia tatau i roto i tenei ran lau. oura, ku koutou pea keije. mohio ki o tatau Kai-Ilautu i enei \va. ( , . . , _ Kei te titiro noa atu te ngaka'i, Kei te rongorongo kau atu te tanuga i tua o nga p..e maunga, kia koutou e aku r;.i:ga: na e aku niokopuna, e aku tamanki. e al;a tuahine, kei te pehea ra koutou, otira, kei te ui boi:i o kootou na whakaaro, kei te peiiea ra a le Iluki, :i i te pthea ra a Tunuiarangi, kei te peiiea ra a Aini-wa-kite rangi, a Tsmmiwh;.kak;'ua, am i ga un>rehu o Wairarapa e nobu mai ra i te pu o te

tonga. , Kate >vhakaaroha o tenei abr.a otatan, Ka uiui noa ihote ngakau Ui te ngakau, a kakuealarangi kau io tatau ahua, uie prh-.ahnki ennui tahi ai e korero tahi a: 1 tua o nga pae uiauuga i te roa "henna. Kaati, tenei te korero atu nei kia KontoiJ, 1 run<ra i tokontou niamiga ia te "Puke lu Hikuran°i," tenei kua ara hei whakarongurongo i a koutou vkakaaro, 1 a koutou tikanga mahi, i a tatau e aobo nei i roto i te paninga ola ungata o te whenua, e mahi mai raaku rangatiivi, a Muiiuta, a Taingakawa, a Marigakahia. / E niabi i nga mahi u o koutou matua, kua ngaro atu. ra kite po. . Te Tiriti o-Waitanctl. Ko ngii oranga ake tenei : Ko WiPere, koHone Paerata, ko Paratene Agata ko te Oieae Pitau, ko liiriaki, ko te Yvakaunua, ko Numia, ko Hori te Huki, ko Tunuiarangi, ko Matina liuta, ko Haanu Potangaroa, ko Kaniera Wharerau, ko Tawake. Ko nga rangatira e ora nei o Ngapuhi o te Karawa, o Ngaati-Paoa, o Isgaau whatua, koia teaei: —

Ko Raureti Mokonuiarangi, ko Taipari, ko Tntanekai, ko Tureiti te Keubeu. ko Hoeta, ko Mobi te Atakikoia, kote Otene Wiribana, ko Puhara Hawaikirangi, ko Pirika te Toatoa, ko te .A repa, ko Ekengarnngi Hapuku, koPera Wheraro, kote Kaabo, ko Wiri Eaueti, ko Henare Maaka, ko Ihnia Hutana, kote Otimi Taipi, ko Tipene Aputu, k> Hekiera te Raro, ko Hitana N opera, ko IJoiiiire te Atua, ko Tipene Matua, ko it iriina Wairoa, ko te Orihau, ko Kurupai Turei. ko floi-ra Rapaea, ko Topi Kuru, ko Timoti te Abatubi, ko Tiraoti, ko Retia Pareibe, kote Ao Mnnaena, k'o Tewi, ko Taranaki te Uamairangi, ko te Roera- Tareha, Iraia Karauria, ko Whir.iwhiti Rionihia, ko Raniera Tiopira, ko Hr hairt 1.0 Aporo, kc Paora Kaiwhata, ko ITure liakiTia, Utiku Pofaka, Taraua Maruuiai u. :> Llataua, Ernera te Kahu, te Rangi Takom M.mgai, te Wira Ahipene, Rupuba te lliiingi, Kiingi L'otangaroa, Renata Tooi, Tukncanra, Aniheta, Tame Nmtana, Piripi V- ;.aka, Hikatoa Maika, to Hamaiwaho Taiua.t.l, Tioi Wa.ika, te Angaanga Tapu Whakataha, Aitna. Hori I'nkehika. te liana, te Whata\Vl :\kiwviii, Li- Aohau Eketmi. Ratima, Jlouiha. Ti .. •i i 'l'auiihana, J rain te W baiti, te Kubea T;;h: P'i. >g;siro Honchinm, Reiri Hamuera, Tuk'Uahi faepa, te Rimene Witinitara, :e \V:ru-: WmniiM-a, Xgarnri Tamibana, Tutohe Mikucr.;, Kc-re Maaka, Ratima Maaka, Kahu Tutura. Na koetahi enei o nga tangata tantoko i nga mahi o te Tiriti-o-Waiiangi, ko etah: o nga tangata tantuko. kiiore i taea e te Kai-tuhitubi te übakahuahti i ng;i nigoi, katiahei riri. Na, e Manga kabia.' e te kaipr.pnri tikai nga kupu o nga iiiiihi, kia ova tonu kce, i te wa ano e ora ana te tangata. a, lae turn ltiai ki tenei takiwa. E nga kai-hautu 1a tatan i tenei un, kia tika te •whakatere i to tatau waka, kei pokia ete ptitai. Kiati, kei te \vb;ik;i wmr.miki noa ake kite taong.i a te hunga, mate, i waibo ake nei ki r.e Kaunihera Mar ie. li ;, i whakaniabunitanga fflOku nei mo ;e tangat:; if, r;nv;i k.irr-. V, nga Ka'-kauiii o Taranaki. Win-'ina Kaika. to K; bu I'ukni- >, kia ora, te Whit;, e T.-.bu, c vainia kite iwi, ki nga kai hamn. He mihi.tangi. E muri ahiahi ka toioko tee, arohaa, wairua oote h..ngaa, ka wvhe ii ahaau. W ai'.eteeretere u rero i waho ran, nanna eete ko.in, e boki koouioou npa ki tee wbeu'in a ki Maketu, raia, tenei lnataaw c kai i runga i i te touk.-i, uie rauhar.a noki km e to wakarae i catciiia mm.i e toroa l le wai e, kia pai aatu kooe, haere ki Uaroroa ki Haurakii, raiaa. hei maataakitaki e mat.' niii at-i maaru nei, ka paae noaa ki Maukaalia raia. 11'-oi ki;;- ora. Kei hoha koutou kite run o nga waiata. lvacii'e e nni ngi -'Ongo korero i nga putanga tuatabio te "Puke." ne laibi anake kite bunga mate, kite hunga boki e ora nei. Te Arawa, ten a koutou nga oranga ake o Ngaati-Paoa, o Nsjaati-Maru, tena koutou. lie waiata mibi. Ma te Arawa iut e kai niai, i te raro i maanu e mo to munanga reo nei, me ntu kite roimataa, no Hoone te bee, te mau noatu i takn tinana, i mabaratia iho e taku matua l waibo ai aue uu taku iti te uiape r e ai kite riingi ra, kia te Waitere ra, me boki uiai te arobaa ki taku tinana, maku nei koutoLi e tangi i konei i te takiwa nei, i riteai tea.-obaa, me tuku te Haumatonga, wkaia atu rate tira o Wiremu e wbakangaro atu ra, takuri maai ki muri ka maanu i abau e te roimataa i uawhiti hori ko te atarangi kau i tata mai i, naku rawa i tobn te Anhi kei tahuri te waka, kia koe e Hami i kite wbakaahua l to tinana i te roa o te tau, taku nei e tatari i kaati taku

noho i te Hauauru, ka rite neei i tau, ka whanatu i ahau kahaere i Tirsni ra, ma nga tauiwi i mate aao katoa, e Tohukia pai ko te kite ko te aha ko te kore e waiho, Lei tara ma te ngutu ki Aotea raia. Kaati me mihi ake kia te Heoheu, e tamatena ra koe, mete iwi, te hunga mate,'me te hunga ora. Kia kaba te Hautu ia tatau. kua watea hoki ko koutou ko te hunga tamariki nei, hei tohutohu ia tatau, kia ora i roto. i to tatau Kaunihera Marae, te t.irane:a mo te buugaiti, hfei tohutohu ki nga tikanga mo te tohn i, £e tinana o te tangata, hei purnma ite Marae ngakau. e puta a i te hau pai-ki te tangata. Kia ova te Taa Tiuii Kara, te upoko o te ika a Maui. I kitea iho ki nga Nupepa Pakeha, e korero ana, a Maahi, (Massev) kai-whakahaere o te taba Apitihana, e ono miriona (6,000,000,) whenua o te iwi Maori e toe nei. Na, eki ana taua Maahi kite mangere o- te Minita Maori, kite wawabi i nga whenua Maori, hei whenua whakanohonoho mo nga Pakeha mahi Paainu, kei te tahuri tonu te Honore Minita, ki.xiga whenua Pakeha anake tango ui, tapatapabi ai. Hei mohiotanga tenei ki to tika o te tapahanga a Tsmabau i te upoko ik.-i o te ika a Maui, te honoDga kite upoko tangata, ara, ko iiuii Kara tenei. Kaati, i penei toku mohiotanga i te tan 1903 ko nga eka whenua e mau ana kite iwi Maori, e rima ano miriona, na reira hoki i tukua.ai he mihi inoi kia Kuini W ikitona, kia rahuitia tuturutia taua rima miriona. I te iwa ran te tau. e toe ana e torn miriona eka. Na, ite iwa rau mawhitu nei te tan, ka tapatapahia a Waimarama tekau inano eka i te Kawanatanga, i tenei tau ko Maimwaangiangi ko te Whitiatara, ko nga whenua o te takiwa Maori o Akarana, o te takiwa o Waikato, o Rotorua, nga whenua o Tuhoc. hawhe miriona eka nga whenua kua hoiioiia, kua nibitia hoki ki nga Pakeha paraiwiti noa ibo. Nga whenua kua riro i nga iiahui Purotn. Nga whenua Maori kei Taniwaka nama 1, nama 2, nama 3, o Tahoraiti, e to/u ivkau mano eka pea kua riro. A te Rakautatahi kua riro i te Kawanatanga, i runga i te whakaaro a Maahi e mea hei kia noho kore, whenua te Maori, kite whakaaro ate kai tuhi, kei te rere a-wai tonu nga whenua o te Maori kite Kawanatanga, ito iioko a nga Pakeha p traiwiti, i te Kahui Puroiu, i nga riihi ki nga Pakeha paraiwiti. Kaati kua pau nei nga whenna o to iwi Maori, kei te ki tonu a .\iaahi kia ta;)gau;a nga toenga wbenua, mete korero kino tonu ia kite Ta Timi Kara. Na katahi te mea whakamiharo, ko te <vhakawehiwe !jj, ko te kii hoki a Maah;, e ono iuiriona eKa o nga motu o Aotearoa mete Waipounamu kei te toe, katahi taaa ka ora. kia kaba te hoko atu, ina hoki kei te rere a-wai te whenua kite kapu ote ringa o te Poari, ote Kawanatanga, me nga Pakeha noa ihu, ka ki tonu a Maahi kia tangohianga toenga whenua.Ka hoki tonu mai o tat.iu whenua kite whitu miriona eka, kite whakaaro a taua tangata kore aroha kia taua kite Mao:i. Kaore ou painga kite tu ko koe te Kawanatanga, tena e waiho noa iho e koe te iwi Maori hei otaota noa iho. He nui nga whenua kei te Kawanatanga, e takoto noa iho ana, ka haere ki reira whakanohonobo ai, kaore koe i te tahuri atu ki ena wtienua, tahuri tonu mai koe kite whakauiotii ite morehu oneone kei a matau. Kaati tena. Kite Honore A.T. Ngata. Tena koe, kei te pai te whakaaro kei te tau, honoa te aroha kite aroha. Tena Koutou. Purakau Maika, Etite o te "Puke.