NGA RONGO KORERO O RANANA.

Puke ki Hikurangi, 31 July 1911, Page 4

NGA RONGO KORERO O RANANA.

TEKAU MAWHA NGA TAU KATAHI ANO KA WHAKTAUA TE KEEHI. Kotahi tetahi tangata ko Rotia te ingoa, i whakawe kia e te kooti Whakawa Hara o Ranana, mo tona mahi tntu me tona haurangitanga hoki •ia Mei 1897. I mita tata atu o te' wKakawakanga i a ia, ka haere tfaua tangata ki etehi motu ke, kaati, tekau mawha ona tau e ngaro atu ana ia ka hoki mai nei ki Ranana, no te mohiotanga ote kai-whakawa nana ra i whakawa, kua hoki mai ano tana tangata, katahi ano ka tonoa kia uta tana tangata i temoni painaruona e iwa 9/- hereni. Te iwi pango o AKitcrciria.

TE NGAKAUPAI. Toko-wha etahi taDgata no Tawini, waahi o Abitereiria, no te iwi pango o Ahitereiria, i hopukinaln te herehere, mo te wawabanga i nga wbare o nga tangafca mahi p iamu. Kaati.no te taenga kite ra hei whak&matautauranga ia ratau, katahi ka mauria atu i reira ki tetahi taone.i waho atu o taua wa-ahi, no te hokinga mai katahi ratau ka whakawhiti i tetahi awa nui, e puke ana hoki taua awa katahi ka tukua e te Pirhimana tiaki, toko-toru o nga herehere ra e rohai te tuatahi, ka whiti era. katahi boki ia ka haere atu ma runga i tona boiho, ka mabue iaia te herehere tuawha ki muri, ka waenganui raua ko tona hoiho e roha ana, katahi ano ka amiotia e te wai, ka taka ia ki raro o tonti hoiho, ka ruotu hoki te hoiho ka mahue ia i tona boiho. Heoi, no te kitengo ata o te herehere tuawha ra ka mate te Pirihimana, katabi ano ia ka oma haere ite tahataha o taua awa, mete mau tonu ano o ona mekameka i mnga 1 ona nngavinga, ka tata atu ia ki tetahi waahi e mohio ana ia, tera e ora ia ia taua Piribi, katahi ia ka rere ki rote wai, katahi ka ngaua e ona niho nga kakahu o te Pirihi ra, ka whawhai raua ko awa ra i tenei taima, a, u ana i a ia te Piribi ra ki uta. Kaati, kaore i ngata tona hiabia i tiera ona mabi, katatii ia ka oma kite taone i hoki maica ratau. e toru maero te pamamao, ka riro mai i a ia he boa mona. Kaati, hei titiio ma tatau, kite korenga o taua herehere i whaksaro, ka mutu.tonu te tairoa pai hei putanga mona i te whiu a te Ture ka oma, koie rawa ia i whakaaro pera, no te mea koi ra tonu boki te kai-whakamate i a ia, kaati ko tenei tahuri ke ana ia kite whakarau-ora i tona Hoariri. Heoi, no te whakawakanga a te Tiati ia ratau. tukua ana ia, mo rnnga i tona kaha ki te whakarau-ora ite Pirihi ra, mete ki atu ano hoki a te Tiati kia ia, kaore e kore te whakaraoemiti mete whakabonore o tona Kiingi kia ia. He Apiha i kai paitihi.

Kotahi tetahi tai-tamaiti, he Apiha hoia, ko, tona ingoa ko Kapene Taare Peibiri Pon'.mana 0 te Pitariana tuatcru o te Ropu Hoia Tamariki ate Tiuka o K-.mawara, i kitea e noho ana 1 ranga i te tuura i roto i te Paaka nui o Banana, ara, i Haiti Paaka, kuatata te mate, katahi ka mauria e nga tangata kite Ohipera, ka tata ata kite Ohipera ka mate taua Tai-tamaiti, no te tirohanga a te Takufca, ka kitea i kai paitini taua tamaiti hoia.

Kaati, e kii ana nga fchanaunga otaua ianiaiti, ki tfe korero a ; taaa Tamaiti, kei te heke haere tonu atu tona ora, no reira ki ton* mohio kaore ona painga kite, ora i tenei ao, no -reira ia! i kai poitini ai. ' HE MATENGA TuPAPAKU.

Kua mate a.Nireaha Tamaki i mate ki Hamua te toru o ngi ra o Hurae i te tau kotahi mano e iwa rau tekau matahi. He nai te tangihanga i tangibi* ai a Nireaha e ona iwi. e run. Maori, Pakeha, i tae nga tangihanga ki runga ki a ia tangi ai, ko nga hapu: ko Whanganui, ko Ngatiapa, Ngawaeriki, Rangitane, Ngati-Turanga, Ngati-Rakau, Muaupoko, Ngati-Raukawa, Ngati-Kahungunu ki Heretaunga; Ngati Kahungunu ki Wairarapa. No te taenga kite ra i nehua ai, ite Ratapu, ka tae 1 ki .te haora, ka mauria atu i te utu o tona whare ote Mihi-kia-te-Kuini, ka haere ma te rori, ka tae kite urupa a mua, e haere atu ana ano a muri -i te kainga, otira, ka timata te tuku a te raua ko Piribi Hobepa, ka tae kite kaubau, ka tukua ma te. Minita o te Mihingare te kauhau, ma Hekiera Teraro, he nui tepai o tana knuhau. HeT&ngi ua taua rangi, engari ka nui te Pakeba, te Maori, e torn mano tangata i tae kite Nehunga o Nireaha, kaore i whakaarotia te ua, te makariri, I te nui ote oroba, i te wa o te tii, e wha nga whakaekenga ote Pakeha kite kai, e ouo nga teepu i roto l te wharekai, e rima tekau tangata ki runga i te teepu kotahi, no muri iho nga tangihanga Maori i kai ai. He nui te ponri mete aroha, kia koe ete kai tohiitohu o nga Pani, o nga pouarn o to Kaunihera, ara, o Rongokako. Haere ra eto matau matua kite iwi, ki nga tangata mete rangatiratanga, mete mana, te marae i w»iho, ko te poun ki o tamariki tipu ake, me matau, me o whanaunga i ko mai ia raua. i Na e hoa ma ko tetahi tenei o nga rangatira oNg iti-Kahungunu kite upoko ote ika, a tona Tipnna a Maui, he hua tahi, kaore ona taina, ona Tuakaca, kaore ona Tuahine, engari, ko tona kaha i whakapaua ei a kite mahi mo te Iwi. Ko Nireaha te kai-tautoko i nga a ona tama, a TomSiana, ate Uamairangi, a Tiakitai, a Ngiti-Kahungunu ki Heretaunga, otin, me era ata ona whaoaurig i, a te Kakakura, a te Keepa Taitoko, ko Wi pere, ko Mangakaljia, ko Timi Kara, ko te Kaunihera ko Mohi te Atabikoia, ko Tunuiarangi e ora nei o ratau. I mahi ai i te Tiriti-o-Waitangi, i roto o te Waipatu v i te rironga mai ki Papawai o te Tiriti, ko N'reaha tonu kite taiitoko,- ako te mutunga mai, ko te Kaunihera henna, ko te Kaunihera Marae. Nako te mea tenei nana i whakau to matau whanaungatanga ki tenei tangata, na ona mahi manaaki ite iwi, i nga paai, mete taogata, He tangata nui a Nireaha i roto i ona iwi hapu, ia Kahungunu, ia Rangitaane, he uri rangatira ia i ona tipuna mai tae mai ki a ia, a he rangatira hoki ana mahi mo ona hapu. Titiro atu. i a ra ki taana mahi atawhai, i tukua atu ra e ia kite Pirimi Kaunihera o Ingarangi, te hokinga mai ko nga Maea tenei, tau ana ite tauranga. Haere ra e te Whetu Marama a Kahungunu, a Kahnkuranui, a Rakaihikuroa, aTupurupuru, nana ko te Rangituehu to jnua, ko Tukohiti io *muri, nana ko Patutu, ko Amoake kite rangi,kote Kuratakawhaki, ko te fiangi-tau-nonoikura, ko te Riponga, ko Manuka, ko te Rangikatawhaa, ka moe ia Whitiao, ko Teata, ka moe ia te Urukatukehu, ko Hine-ite-aropari, ka moe i a Ruea ite-rangi, ko te Raumati, ka moe ia Waru, ko Reikura, ka moe ia Matiu, ko Nireaha Tamaki, ka moe ia Rihipeti ko Matewai. ko Pirihira.

I haere mai *enei whakapapa o Nireaha ia Rangitaane. Ko Kopuparapara. V Ko Kuaopango. ko Uengarehupango. „ Hamua, „ Wahatuara. „ Hinerautekawa, „ „ te Rangiwhakaewa, ka moe ia Purerau, ko Parikoau. # „ Tauarohaki. ko Te Ruatotara. 1. „ Rangitotohu, ka ,poua kite Putanga kite Rakautatahi. 2. „ Te Koroangawhenua, ka poua kite Ahuaturanga. Na te Koroangawhenua, i moe ia te Ngene, wahine tuarua. „ Pokakari i moe 'a Hakahaka. „ Matiu,' i moe ia Reikura. „ Nireaha Tamaki. Kaati nga whakapapa. He Apakura. Kore a Nireaha i hoki mai kite ora, fcatahi au kararn, eei, kimikimi ana ra, te mahara i te iwi ka mahue pani neii, ofcira, ko te tim o kahu e pae fioa mai ra i te Pu-ote-rangaa, eei, e hoa <ha e he waka kai kapua no roto Wairarapaa, eei, ki roto Tamaki, ki rotp o Hamua, e rauna i te motu, eei, he aha te hau kaha epa mai kite iwi e taea te peehi, eei, ko te whakaruru hau o Ngaati-Kahu-ngunu ka hinga nei Kai ra.roo, na te toki a te mate i turaki ki raro ra, katahi nei hanga kino, ihiihi ana ra, a roto i te hine ngaro ki tenei tikangaa, eei, aue taukuri te mamae i te tau o taku ate. ki a koe koroo, hoki wairua mai kite iwi mokaii, e tangi anrere neii, ki o Marae ra e hautu ai koe i te wa i muaraa, eei, kimi noake ra kaiwhea ra he tangata hei hautu i te wakaa, ka riro ia koe te whakamahurutanga o te iwi nui tonu, iii. H«*>i, he mihi, na nga kai-mahi o te "Puke* kia Nireaha Tamaki Te Paumati.

TAUIRA POTO 0 NGA TURE 0 TENEI PEPA. Ture 1. Ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau tekau 10/- hereni. Ture 2. Kite tono mai ite pepa me penei te ahua o te tuhi mai i te ingoa ki waho o te kawa; — Kite Etita 0 te Puke ki Hikurangi, Box 5. CARTERTON. Ture 3. Kite tuku moni mai koutou, ko te tauixa ano tenei i runga ake nei, hei nga Moni Oota Poutapeta anake. Ture 4. E rua putanga o te pepa i roto i te marama. Ture 5. Ko te pepa tuatahi e tae atu kite tangata me tuku tonu inai te moni. Na te Etita. MARAMA-TAKA 0 TE "PUKE."

Ko nga ra enei hei putanga atu mo te pepa i roto i i a marama, i i a marama, a, pau noa te tau. ko nga ra hei taenga atu mo te pepa ki o koutou kainga, kaore a te Puke e mohio, engari te poohitanga atu i konei e mohiotia ana, koia e.wbaiake Ji§i; — Kei te 15 mete ra whakamutunga oia marama nga ra putanga atu o te pepa i konei.