"Te pootitanga mema."

Puke ki Hikurangi, Issue 26, 25 November 1905, Page 3

"Te pootitanga mema."

MO TE PAREMATA O TE KORONI E HAERE AKE NEI. Takiwa pooti mema o te Tai hauauru nga take i hiahia ai kia tu "hei mema." 1. He tangata abau kei runga i te kaupapa whenua mete kaupapa langata, a, ko enei whenua, tera e nukuatu i te rua mirioua mete hawhe (eka) toru mirione ranei kei raro i nga iwi e wha, N' Tuwharetoa, N' Maniapoto, Whanganui, mete Arawa. A, he whenua enei e honohono ana te takoto na reira kaore e rereke te whakaaro mo runga mo nga hanganga Ture whenua, me nga whakatikatikanga Ture whenua, apiti atu ki nga Ture whakatau Taake Reiti, ki runga ki nga whenua Maori mete Ture whakaoohonoho tangata. 2. He takoto wehewehe no nga Ture Whenua Maori. (a.) Ko te Ture Rahui mo nga whenua o te Tai-hauauru, 1892. (b.) Ko te Ture mo nga whenua i raio i te Here Nga wha, 1881. (c.) Ko te Ture Rahui mo nga whenua o Tunoe, 1896. (d.) Ko te Ture whakahaere whenua Maori, 1900, me ona whakatikatikanga i taua Ture. Na; ko tenei Ture, e rua ona wahanga. Wahanga tuatahi ko nga whenua kei roto i tetahi rohe potae e whakaaturia nei ona rohe, i roto i te kupu apiti rua o te Ture Kooti Whenua Maori. 1894. He rereke nga tikanga o taua Ture

ki nga whenua kei roto i taua rohe. Na, ko te wahanga tuarua ko nga whenua ke i waho c taua rohe, ko nga tikanga ki reira he rereke ano, i nga tikanga o tenei wahanga i runga nei. No reira ko tona tikanga kia kotahi ano he lure mo oga Maori me o. ratau whenua pera hoki mete iwi Pakeha kotahi ano tona Ture mo te tangata me on a whenua. 3. He tino tapatahi rawa no te tu, a o tatau mema Maori 1 nga wa katoa. Ki raro anake kite Knwantanga. Na hoki i kore ai e puta tika, to ratau kaha kite whakatikatika Ture. Kite whakatikatika Pire ranei e kokinhia ana kite whare. 4. He taupatupatu no nga Mema Maori kia ratau ano, i runga i nga tikanga nunui e hangaia ana ki runga kite iwi Maori me o ratau whenua. i nga tau katoa. Na reira ka ngakau kore, ka boha nga mema Pakeha ki te whakarongo, mete tautoko mai i nga hiahia a o ratau boa mema Maori, mo rui nga ritenga hanga Ture Whenua Maoori. 5. He kore kaore ano, kia ata whakatakotoria, he tikanga hei whakatutuki i nga hiahia o nga iwi no ratau nga whenua i murua mo nga raupatu. A tetahi aronga tikanga ranei, hei whakawhiwhi i nga Maori whenua kore kite" wh'enaa, be kainga hei uiahinga ma ratau. 6. He kore kaore ano i ata whakamatauria he tikanga, e neke ake ai te tokomaha o nga mema Maori o te whare o raro, mete whare o runga i te tokomaha o nga mema e mana nei i naianei. 7. He kore kaore ano i whakatakotoria he tikanga hei whakangawari iho i nga tikanga o te Ture acai Taitara Whenua Maori, 1902. 8. E kore ahau e tauhou, ana tupono ki te tu hei mema. E kore ranei e akona ki nga tikanga o nga mahi ma te mema, l roco i te Paremata, ara, ki nga ritenga tirotiro Pire whakatakoto motini. whakauru menemana me era atu mea, i te mea kua maha noa atu oku tau e noho ana i Poneke i nga wa e tu ana te Paremata. "HE KAUPAPA WHAKAARO." Nga tohu o te whakaaro nui mete kaha ki runga ki nga tikanga e whakahaerea ana i roto i nga tau maha kua mahue ake nei tae ma) ki naianei, ki runga kite iwi Maori me o ratau whenua i roto i te Paremata.' 1. Ka tekau matoru oku tau e whakamamae ana i poneke i runga i te whakaaro kia kite kia mahi tahi i nga mahi e hanga ana ki runga kite iwi Maori me o ratau whenua, i roto i te Paremata, a, ko nga mahi i mahia i roto i taua wa:— (a.) Ko ahau te Tiamana o te Komiti o nga rangatira kaumatua rangatira taitamariki o nga mea kua rupeke kite mate, me nga mea e ora nei ano, i runga i te

reo o Taitoko ratau ko nga rangatira mete kotahitatiga. Koia i turia ai e au taua turanga timata mai ite tau 1898, tae noa mai kite tau 1900; ahau e tu ana i taua turanga, a, ko nga mabi he whakabaere i nga tikanga mo te iwi Maori me o ratau whenua kite Paremata. (b.) He maha oku turanga i roto o te Paremata, ara, i te arooro o te Komiti mo nga mea Maori hei mangai mo nga iwi o te motu nei. 1. —I te wkakatakotoranga c te Pire Kooti Whenua Maori 1894. 2.—1 te whakatakotoranga o te Pire Poari Whenua Maori 1898. 3.—1 te whakatakotoranga o nga robe Kaunihera Whenua Maori 1900. 4 ; — lte whakatakotoranga o tetahi Pire hei arai kia kore ai e taea te hoko e nga Kaompene Kani Rakau nga rakau a ngaMaori 1903. o. —I te whakatakotoranga o tetahi Pire hei tango ma te Kawanata nga i nga ngaherehere a nga Maori ki roto kite ringaringa o te Kawanatanga, mana e whakahaere bei painga mo nga Maori 1904. 6. —I te whakatakotoranga ote Pire Whuru Reiti Take ki runga kite iwi Maori me o ratau whenua 1904. 7. —I te whakatakotoranga o tetahi Pire poto whakanuku taima o nga Kaunihera Whenua Maori 1905. A, na runga i enei tuunga oku i mama ai te ahua o nga Ture. 2. Ka oku taimahatanga i runga. ice haere mete noho i Poneke i nga tau kna kiia i runga ake nei. Ebara ite mea ko te iwi kite whakaaro mo runga mo te taha moni, kaore, engari e eke ana taua taimahatanga ki runga ki toku tinnna anake, i runga i ce whakaaro mo runga kite iwi mete whenua. A ko aua noho aku e noho ana i nga timatanga otetu o nga Paremata tae noa ki nga mutunga. 3. He nui aku whakamatautauranga takahi Ture, ara, arai i nga ruun. arai i nga hoko whenua ate Kawanatanga, mete arai i te Kooti Whenua Maori i toku takiwa i ruite whakaaro kite iwi me te.whenua, a, e kitea ana enei meatanga katoa aku e ratau. 4. I runga i nga here, me nga arai a te Ture ki nga whenua e whakaaturia nei e teiahi robe potae i roto i te kupu apiti rua o te Ture Kooti W T benua Maori, 1894. A, i ruhoki i nga taimahatanga riana moni rurfranei e tau ana ki runga ki nga whenua i roto ite rohe potae o Taupo-nuia-tia. na re:ra ka tohe te whakaaro kite rapu oranga i runga i nga whenua, a, tutnki ana ki tetahi oranga dui mo nga tangata me nga whenua, i nga hua e puta mai ana i runga i te miranga i nga rakau o aua whenua.

5. I runga i oku whakaingoatanga katoa ka toru kua mahue ake nei. Me nga hinganga i runga ite pooti. Kaore ahau e ngoikore, e ngehe mai ranei kt te haere kite Pareruata kite tautoko i nga mahi i nga hoa mema hoki bei whakatuara atu ia ratau, mo runga mo nga take whenua, me era atu mea e hanga ana ki runga kite iwi Maori, me o ratan whenua. 6. Na, mo runga mo nga moni o te turanga mema, e kore e tika kia kaha te whakapae ki ahau mo tera, notemea e rite tonu ana te pau o aku moni, ki a nga mema Maori, ia tau ia tau. 7. Ko te taha nui ote ahua o taku tu i rotoingataunei,etu a pakanga ana kite Kawanatanga, i runga ite takoto kino, o nga Ture whenua > te nui o nga haere, me nga arai e ahei ai nga Maori whai whenua te whakaputa tika ite kaha kite ahu whenua, a, nga tangata whenua kore ranei te whakawhiwhia kite whenua hei kainga hei mahinga ma ratau. A, mete akina tonutia te kupu whakakuare, whakatamariki ki runga ki nga Maori i nga wa katoa. No reira me tu a kai tiaki, ta te Maori tu i roto i ta Koroni, na runga i enei ahua ka kore e ngawari toku whekaaro kite tautoko i nga mahi ate Kawanatanga. Na, i runga ite ahua kua kiia ake nei, ka waiho tenei hei kino ma te Kawanatanga ki au mo te kore e tautoko i a ratau me a rs.tau mahi, a, e riro hoki ki raro i to ratau mana. 8. He mea tika rawa kia kaua te mema itu i runga ite pootitanga i roto i nga tau e tu ana hei mema e kouobi ngaro ki nga iwi o tona takiwa, he! whakangata i o ratau hhihia, a, kia kaua hoki o kore te uiui ki nga mate, me ng-i raruraru o tona takiwa hei matauranga inona kite whare i runga l nga tautohetobe a nga mema Pakeha, a nga mema Maori ranei mo nga tikanga o tona takiwa. 9. Ko te tikanga marama hei whakamama i nga raeim Maori ki taku titiro, ko te whiriwhiri komiti i nga tangata marama ki Poneke nei, hei tuara mo ratau hei tirotiro i nga Pitihana e tukua mai ana ki nga mema, hei tirotiro ranei i nga Pire e hanga ana mo te iwi Maori me o ratau whenua. a, i nga menemana, me nga motini ranei, me era aGu mea e whakatakotoria ana kite whare. 10- Ko te tino huarahi ma tenei tu tangata mi te mema,. he kawe i nga hiahia nunui, hiahia ririki ransi a nga tangata, a iwi, a nga bapu ranei o tona takiwa. a nga tangata, a nga iwi, a nga hapu ranei o waho i tona takiwa, he whakahohoro hoki i te mahi i ana mahi kia mama ai te noho me te whnkapau a nga tangata e haere mai ana, kite kawe mai i o ratau raruraru kite Paremata, kite kawanatanga ranei. 11. Ko tetahi mea kia tnpatoria, ko nga mana me nga rite nga o te Tiriti 0 Waitangi, kei takahia e nga whakahaere o enoi ra i roto i te Pare:nar.;i. Na to koutou hca. Heuheu Tukino.