NA TE TAKE O TINIRAU-WHANGAPAROA-MAITAWHITI na MOANA WAITITI Te korero whakamarama mo te takinga mai o nga ingoa o enei o tatou maunga a kainga hoki ara mo te maunga e karangatia nei ko Tikirau. Ko tona whakahua ia ki nga kaumatua ko Tihirau. Mo te ingoa nei mo Whangaparaoa ki a ratau ano ko Whangaparaoamaitawhiti. Tenei ano a ratau korero i takia mai ai enei ingoa me era atu e korerotia ana ki te take o te maunga nei e mohiotia ana hoki e tenei whakatipuranga. I te unga mai o etahi o nga waka o tatau tipuna i u mai ki te taha tonga o te maunga nei i tau ki tetahi awa atahua kei te take o te maunga nei huaina tonutia iho te ingoa o tera awa ko Taungaawa. E mohio nuitia ana tenei awa me tona ingoa tae mai ki tenei whakatipuranga. Ko Tainui te waka i u ki te taha hauauru o te maunga nei. Koia ra etahi o nga waka i haere mai. Ko etahi enei o nga ingoa o nga tangata o runga i a Tainui i whakahuatia ko Hoturoa, ko Ruamoengakorara, ko Mahia, ko Taikehu, ko Kokatangikiraukawa. He tini noa atu nga tangata nga wahine me nga tamariki. Ka toia a Tainui ki uta ka whakawateatia he takotoranga ara he riu huainatonutia iho te ingoa o tena wahi Riu o Tainui e mohiotiana mai i tera wa tae mai ki naianei. Ka noho nga tangata o te waka nei i tona wa ka tu nga tamariki ki te takaro ara ki te whakawai i tena wa i tena wa. Na wai ra kua uru nga pakeke kua ata wehea nga pakeke me nga tamariki mo tetahi taha mo tetahi taha. Ka noho ko Hoturoa me etahi atu ki tetahi taha ko Ruamoengakorara me etahi ki tetahi taha. Ka tu ki te whakawai katahi ka werohia a Kokatangikiraukawa e Hotupae mate rawa. Otira e korerotia ana ano he mea kawe ki te tuaahu ka karakiatia ka ora. Ko te noho wehetanga tenei o nga tangata o te waka nei. Po rawa iho ka whakahaua e Hoturoa kia toia era tau a Tainui kia haere ratau. Ko te hikitanga atu tenei o te waka nei i konei ka mahue ko te punga e kitea nuitia na tenei kohatu a huaina tonutia iho tona ingoa ko Te Punga-o-Tainui mai i tera wa tae noa mai ki naianei e karanga tonutia ana tenei ingoa. Ka noho a Ruamoengakorara ratau ko nga mea i mahue iho ara ko Kokatangikiraukawa, ko Mahia, ko Taikehu me etahi atu me nga tamariki. Ka korero a Ruamoe ki a ratau kia hoki ia ki Hawaiki ki te tiki i to ratau tuakana i a Poumatangatanga. He rite to ratau whakaaetanga ka tae ki te wa i whakaaro ai a Ruamoen garara kia haere ia. Ka whai kupu ia ki etahi o ratau. “Ko te wahi e eke ai au ki runga i oku kai hari kia tapu. Koi kakea e koutou i muri i au koi oti atu au.” Huainatonutia iho tena puke kei runga toka kohatu e tu ana ko Puketapu mai ano i tera wa tae noa mai ki tenei wa. Ka eke a Ruamoengakorara ki runga i ona kai hari ara i a Tutehihi, i a Tutewawa, i a Tutakawerangi. Ina noa ake ko hea tenei ko Hawaiki u tonu atu ia haere tonu ia kia kite i a Poumatangatanga. Te kitenga mai o Pou i a ia mihi tonu mai ia, me te ui tonu mai. “He aha rawa to tira i kitea mai ai koe?” Ka whakahokia e Ruamoengarara. “Ae i haramai tonu au ki a koe kia haere taua, ka kitea e au te kainga.” Ka patai a Pou. “He kainga atahua?” Ka whakahokia e ia. “Anei tona hai rite ko Whangaparaoa e takoto ake nei.” Ka patai ano a Pou. “Kei whea a taua tamariki i mahue atu na i a koe?” Ka whakahokia e ia. “Kei runga kei nga Tihirau-otama, kei Puwharaiki kei te Ranga-a-te Anewa.” Ka whakaetia e Pou. Otira ko tana whakaae i penei. “He karere tauira ka hiki ki te ara.” Ko te waka o Pou ko Tauiramai-tawhiti ko te waka tenei i hoki mai ai a Ruamoengakorara raua ko Poumatangata me etahi atu me nga taonga i haria mai. Otira me waiho ake te korero mo nga taonga me whakahoki tonu te korero mo nga ingoa nei. Te unga mai o te waka nei i noho nga tangata ki te ana. Ka kite hoki i etahi o nga tangata i mahue iho i a Ruamoengakorara ka karangaranga a Kokatangikiraukawa i nga tamariki ara ka hooe. Huaina tonutia iho hei ingoa mo tena ana ko te ana ko Hooe mai ano i reira ki naianei (he ana moenga no nga tira haere ki te hi ika). Ka noho ka heke mai a Pou he take ano i haere ai ia. Ko nga korero i korerotia e ia ki a Ruamoengakorara hei korero mana i muri i a ia. Ka tae ia ki te akau ko te ika ra e pae ana. Ka tahuri ia ki te whiri taura hei here mana i te ika ra. Ka oti, ka mau te here te hiku o te ika ra ka mau hoki te herenga ki uta ka puta mai te tangata i ahu mai i te tuawhenua me ana kautete ano hei kotikoti i te ika ra. No te tangata nei ka eke ki runga o te ika nei, ka karanga atu a Pou kia watea i tana ika. Ka tautohe raua ka mea atu te tangata nei a Taikehu. “Tena koa hurihia to ika.” No te hurihanga o te ika ra ka ki atu te tangata nei. “Kei whea te kauae raro o to ika?” Ka kite a Pou kua oti ke te tango te kauae. . Ko tona whakahua ia ki nga kaumatua ko Tihirau. Mo te ingoa nei mo Whangaparaoa ki a ratau ano ko Whangaparaoamaitawhiti. Tenei ano a ratau korero i takia mai ai enei ingoa me era atu e korerotia ana ki te take o te maunga nei e mohiotia ana hoki e tenei whakatipuranga. I te unga mai o etahi o nga waka o tatau tipuna i u mai ki te taha tonga o te maunga nei i tau ki tetahi awa atahua kei te take o te maunga nei huaina tonutia iho te ingoa o tera awa ko Taungaawa. E mohio nuitia ana tenei awa me tona ingoa tae mai ki tenei whakatipuranga. Ko Tainui te waka i u ki te taha hauauru o te maunga nei. Koia ra etahi o nga waka i haere mai. Ko etahi enei o nga ingoa o nga tangata o runga i a Tainui i whakahuatia ko Hoturoa, ko Ruamoengakorara, ko Mahia, ko Taikehu, ko Kokatangikiraukawa. He tini noa atu nga tangata nga wahine me nga tamariki. Ka toia a Tainui ki uta ka whakawateatia he takotoranga ara he riu huainatonutia iho te ingoa o tena wahi Riu o Tainui e mohiotiana mai i tera wa tae mai ki naianei. Ka noho nga tangata o te waka nei i tona wa ka tu nga tamariki ki te takaro ara ki te whakawai i tena wa i tena wa. Na wai ra kua uru nga pakeke kua ata wehea nga pakeke me nga tamariki mo tetahi taha mo tetahi taha. Ka noho ko Hoturoa me etahi atu ki tetahi taha ko Ruamoengakorara me etahi ki tetahi taha. Ka tu ki te whakawai katahi ka werohia a Kokatangikiraukawa e Hotupae mate rawa. Otira e korerotia ana ano he mea kawe ki te tuaahu ka karakiatia ka ora. Ko te noho wehetanga tenei o nga tangata o te waka nei. Po rawa iho ka whakahaua e Hoturoa kia toia era tau a Tainui kia haere ratau. Ko te hikitanga atu tenei o te waka nei i konei ka mahue ko te punga e kitea nuitia na tenei kohatu a huaina tonutia iho tona ingoa ko Te Punga-o-Tainui mai i tera wa tae noa mai ki naianei e karanga tonutia ana tenei ingoa. Ka noho a Ruamoengakorara ratau ko nga mea i mahue iho ara ko Kokatangikiraukawa, ko Mahia, ko Taikehu me etahi atu me nga tamariki. Ka korero a Ruamoe ki a ratau kia hoki ia ki Hawaiki ki te tiki i to ratau tuakana i a Poumatangatanga. He rite to ratau whakaaetanga ka tae ki te wa i whakaaro ai a Ruamoen garara kia haere ia. Ka whai kupu ia ki etahi o ratau. “Ko te wahi e eke ai au ki runga i oku kai hari kia tapu. Koi kakea e koutou i muri i au koi oti atu au.” Huainatonutia iho tena puke kei runga toka kohatu e tu ana ko Puketapu mai ano i tera wa tae noa mai ki tenei wa. Ka eke a Ruamoengakorara ki runga i ona kai hari ara i a Tutehihi, i a Tutewawa, i a Tutakawerangi. Ina noa ake ko hea tenei ko Hawaiki u tonu atu ia haere tonu ia kia kite i a Poumatangatanga. Te kitenga mai o Pou i a ia mihi tonu mai ia, me te ui tonu mai. “He aha rawa to tira i kitea mai ai koe?” Ka whakahokia e Ruamoengarara. “Ae i haramai tonu au ki a koe kia haere taua, ka kitea e au te kainga.” Ka patai a Pou. “He kainga atahua?” Ka whakahokia e ia. “Anei tona hai rite ko Whangaparaoa e takoto ake nei.” Ka patai ano a Pou. “Kei whea a taua tamariki i mahue atu na i a koe?” Ka whakahokia e ia. “Kei runga kei nga Tihirau-otama, kei Puwharaiki kei te Ranga-a-te Anewa.” Ka whakaetia e Pou. Otira ko tana whakaae i penei. “He karere tauira ka hiki ki te ara.” Ko te waka o Pou ko Tauiramai-tawhiti ko te waka tenei i hoki mai ai a Ruamoengakorara raua ko Poumatangata me etahi atu me nga taonga i haria mai. Otira me waiho ake te korero mo nga taonga me whakahoki tonu te korero mo nga ingoa nei. Te unga mai o te waka nei i noho nga tangata ki te ana. Ka kite hoki i etahi o nga tangata i mahue iho i a Ruamoengakorara ka karangaranga a Kokatangikiraukawa i nga tamariki ara ka hooe. Huaina tonutia iho hei ingoa mo tena ana ko te ana ko Hooe mai ano i reira ki naianei (he ana moenga no nga tira haere ki te hi ika). Ka noho ka heke mai a Pou he take ano i haere ai ia. Ko nga korero i korerotia e ia ki a Ruamoengakorara hei korero mana i muri i a ia. Ka tae ia ki te akau ko te ika ra e pae ana. Ka tahuri ia ki te whiri taura hei here mana i te ika ra. Ka oti, ka mau te here te hiku o te ika ra ka mau hoki te herenga ki uta ka puta mai te tangata i ahu mai i te tuawhenua me ana kautete ano hei kotikoti i te ika ra. No te tangata nei ka eke ki runga o te ika nei, ka karanga atu a Pou kia watea i tana ika. Ka tautohe raua ka mea atu te tangata nei a Taikehu. “Tena koa hurihia to ika.” No te hurihanga o te ika ra ka ki atu te tangata nei. “Kei whea te kauae raro o to ika?” Ka kite a Pou kua oti ke te tango te kauae.