Page image

An early picture of a sperm whale. (Turnbull Library Photograph.) E paku tonu ana au ka eke au ki runga, koira taku tuunga, ka nui nga weera e mau ana i nga tangata o runga o toku poti. Ko te poti nei, toku poti i eke ai au ki runga ki tenei mahi, ko Akenehi tona ingoa. Ko tera ingoa no te wahine, he tuahine no Hami Waahi, e mohio ana koutou he roia tera tangata. Ko tera whanau i puta mai o ratou na momo toa ki te patu tohora i o ratou tipuna pakeha. Ko te tangata toa i taua wa ki te patu tohora engari kaore au i eke ki raunga i tona poti, ko Paraire, ko Paraire Hi. Ko tenei tangata koia tetahi o nga tino toa o tenei hapu mo tenei mahi. Me korero au inaianei i toku haerenga, toku ekenga ki runga i te poti patu tohora, i mau ai tetahi tohora nui i tenei takiwa, takiwa o te Whanau Apanui. Ko tenei iwi a te Whanau Apanui he iwi toa tenei iwi ki tenei mahi. Mai taua toa o Apanui ki Tikirau koianei katoa te mahi takaaro, he takaaro ke ki a ratou. Ko tenei mahi he patu tohora. Kati ka korero ake ano mo tetahi weera i konei, engari kua pakeke au i tenei wa. Taku mohio no te tau 1902 e taua weera, ko Akuhata te marama. Taua weera he raiti weera e kiiana te pakeha, kaore au e mohio ki te ingoa Maori o enei weera i te mea kotahi tonu te ingoa o tenei mea o te weera. ahakoa he aha te weera, he tohora katoa ki te Maori. No reira na te pakeha te ingoa te raiti weera, koianei te weera utu nui i mua. I hoki mai matou i te hi ika i tetahi rangi i waho o te waapu, i reira e maunu ana te ika nei. Kaore hoki he aonga hei patu i te tohora, kaore a matou pu hei karanga mai i te moana ki nga mea o uta. Ka mauria iho e te pirini kei te noho tika tera mea, nga taonga patu o tera mea, te haena, me nga ratu. Ki a tatau hoki ki te Maori te ingoa o te weera he tohora ke, ki etahi iwi he pakake, ki etahi iwi he paraoa. Na reira au ka ki, kei te tika tonu te paraoa, kei te tika ano te pakake. Engari me whakamarama au i te paraoa. Te haeremaitanga o nga waka o tatou tipuna i Hawaiki ka u ki Whangaparaoa, e kiia ana ko Whangaparaoa. A ka kitea e ratou e pae ana te tohora i reira. Ka tohetohe ratou i reira, ka tautohetohe ka riro ra etahi o ratou, ka heke etahi. I toku whakaaro koira te timatanga o te ingoa o Whangaparaoa. Na hei tautoko i taku korero e ki nei au koira te ingoa i kiia mo Whangaparaoa, ka whakaaro katoa enei tangata i ua ki te rapa i tetahi taonga hei patu tangata. Ka kitea etahi a me mahi i te iwi. Katahi ka tirohia kei hea te iwi e tika ana hei mahi i tera mea, kaore hoki he kararehe o uta. Kitea ana i te kaunga i raro, ko te tohora. Na ra me ki i te paraoa. Hei tautoko i taku korero i ki ra au he tika tera ingoa te paraoa. Katahi ka mahia i reira tae mai ki tenei ra e ki ana taua patu, he patu paraoa. No reira ka ki au kei te tika, ano tenei korero he paraoa te weera. Kati ake tera. Ka hoki aku korero mo te maunga mai o te piringa o nga rakau o te tohora ki runga o to matau poti. Ka makere nga kaumatua haere ki te hi aka i runga o to matou poti, ka eke ko maua, tokirua maua he tamariki, engari ko te nuinga ko nga tangata patu weera katoa. Ka noho ko Paora te Ruapoharu, ki te ihu o te