TE INGOA NEI AOTEAROA

Toa Takitini, Issue 100, 1 December 1929, Page 1927

TE INGOA NEI AOTEAROA

Ki nga Etita; E hoa ma tena korua. Kia tau ano nga manaakitanga kia korua e mahi mai na i ta tatou Pepa. Kia ora. He kite iho kua nui rawa te take mo te ingoa nei Aotearoa, na reira ka hiahia kite tuku atu i nga korero kei konei. Ko tenei ingoa na te wahine a Kupe i hari mai i ra ano. Naana i uhi ki runga kite Motu nei x\otea. Ko tenei kupu Aotea e pa ana mo te ngakau pai o te tangata, ara ngakau whakaro nui kite mlii kai. Ka ki he pataka whakatu ake. Ka kiia he aotea, ka ora hoki te ngakau. E rite ana kite kupu ra “He ao-te-rangi ka uhia” mo waho tera ote tangata. Ka maru i te kakahu ka kiia he “ao-te-rangi.” Kaati ka tae te rongo o te Ika-roa-a-Maui ki Hawaiki mo te nui ote kai—haupu noaiho ki uta —haupu noaiho kite moana —kaore he mahi a te ringaringa* —ma te tai noa e hari mai ki

uta,ka kai te tangata, ka kai te maim, ka kai nga ngarara katoa. Na ka haerea mai na e Kupe raua ko tana wahine, me a raua tangata i rare i a raua, na ka tae na ki te Pikiparie Motu, na ka kite i te kai e haupu ana ki tonu te Motuhe paua, he kina, pupu, rimurimu, tio, hapuku, tarakihi, me era atu mataitai ote moana. Titiro ake ki uta e papaki ana te manute kuku, kaka, me era atu manu e tika nei hei kai ma te tangata. Na ka karangatia tena motu ko Aotea. Na ka titiro atu ki te moana o Hauraki ki tonu i te kutai me era atu mataitai, na katahi ka kumea te reo ina a AOTEROA. Na te reo i hari, uhi kaoa ki runga i tee Motu katoa, whiti atu kite Waipounamu. Kaore he rohe ote roa, he roa hoki i tawhai mai ai i Hawaiki. Ka karangatia ko te reo o te wahine ki uta “Aotearoa,” ko to te taane kite moana ‘‘Nga moana a Kupe” Waiho iho enei hei karangaranga ma nga uri, mohoa noa nei. Heoi, e nga whare wananga Kapua Rangataua, Tuhitaare Heemi, no mua iho ano mana o te reo o te wahine. Ma te wahine e tapatapa ka tika. Ma te wahine e powhiri te manuwhiri, ka mam. Ma te wahine e hohou te rongo ka mau. Titiro atu kite whare kii ote Arawa, kite parekura a Hongi Hiki, he reo wahine ka ora. I mohio a Hatana he reo mana to te wahine. Tikina ana e ia, patua ana ko te wahine i te tuatahi, a, na te wahine te kupu ki taana tane kia Arama, ka taka raua kite he. Ite whakahokinga mai a te Atua i te Wairua ora kite ao, ina rototia mai ano i te wahine, maea ake ko Ihu Karaiti. Na he wahine te huarahi mai. Waihoki ko te ingoa nei Aotearoa he wahine ano naana i tapa kite Motu nei. E rua nga mea nunui i hanga e te Atua ki raro nei he whenua, he wahine. Ta te whenua, he kai, ko ta te wahine he tangata ina e noho nei i runga i te mata o Aotearoa. I te hokinga o Kupe ki Hawaiki, ka korerotia e ia nga mea katoa, tae noa ki nga mataitai o te moana. Naana ano i aata tohutohu te huarahi mai mo ratou katoa. Na nga rongo o nga mataitai, ko te haerenga mai tena o Toi te Huatahi. Te taenga mai ka kimi i nga kai uta, kaore i kitea. Kua horo ke pea te tawa me te hinau i tona taenga ma. Te hopukanga atu ka kainga ko te tinana katoa o te rakau, a wailio tonu iho hei ingoa mona ko Toi Kairakau. Kaati, mo Aotea waka: Kaore i ahu mai tenei waka te ingoa nei Aotearoa. Kaore. Mehemea no taua waka te ingoa o te whenua nei kua riro ko tona ingoa ki runga i te waiata nei:— “Tainui, Te Arawa, Matatua, Kurahaupo Tokomaru, Aotea.” Ko tetahi kite korerotia i whakatotohutia a Aotea ki Kawhia, a e tika ana me mau tona ingoa ki tetahi waahi o reira. Ana, kaore kau ana.

E hoa Rangataua Keepa, e ki na koe, kei Taranaki na te tuturu o te maoritanga. E tika ana ano. Hui tahi pea ki etahi whakaakoranga kaore nei e mohiotia a runga, a raro. A te Ua Haumene, me ana whakaakoranga. Kua maroke tera. A te Whiti raua ko Tohu, heoi ano. Na ko Ratana. Katahi te mea rereke rawa. Kua rma nga atua ki tenei: ko te Tokotoru Tapu, nga Anahera Pono, mete tangata. Keiwhea mai nei! Hakare Paraone Ahumea Coromandel. 19 /9 /29

Ki Te Etita E hoa kia ora koe Anei nga whakamahara tanga ki nga ra i hemo ai a matou tamariki te pukapuka ka tukua atu nei i te taha o tenei. Penei he waahi wa tea mo te perehi atu ki to peepa Toa Takitini. Ko enei tangi torn nga tangata e mohio ana Kua tonoa kia matou kia tukua ki waho koi ngaro tonu atu koia nei ka hoatu nei kite taha o nga whaka maharatanga ki a matou tamariki. Nga tangi tuatahi i tuhia na i raro (Paretu) Koia na te matua wahine o Rangiuia. Ko te tangi whakamutunga na — Na Rangiuia i tuhituhi. Ko tenei o nga tangi a Rangiuia kaore i te maha nga tangata e mohio ana. Kia ora koe Na Nopera me Tina Rangiuia P. O. Box 22 Tolago Bay, East Coast.

HE WHAKAMAHARATANGA Kia Marie Marino I hemo ki Te Ruapekapeka Uawa (Tolago Bay) i te 16 onga ra o Oketopa 1929 on a tan 12 He whakamaharatanga ano hoki. Kia Mona Hine Tinaku Marino. I hemo ki Te Ruapekapeka Uawa (Tolago Bay) i te 20 onga ra o Noema 1928 ona tan 23.