ROTO! WAHO! HAINA MAI!

Toa Takitini, Issue 95, 1 July 1929, Page 1021

ROTO! WAHO! HAINA MAI!

(P.H.T.) Ina etahi mea hei whakaaroaro ma te iwi e rurea nei e nga matauranga maha o te ao, tupono iho ko te ngakau maori, te ata whiriwhiri iho i nga kupu me nga whakahauhau, tuku iho ki nga inoitanga kia peratia, kia peneitia ranei e te iwi roto, waho ranei, ka whai te ngakau maori pohehe e kei ko ke he ora mona, ina ranei kei konei. Ko tana mea e korero nei ahan mo runga i etahi pukapnka tiiti, kirimina ranei, kawenala ranei, nona anake ena ,tu ingoa, i mauria mai ki an kia hainatia taku ingoa ki roto. Ko te whakamarama mai a te kai kawe mai i tana pnkapnka e penei ana: — He mea tono mai ahau.kia manner mai te pnkapnka nei kia kite koe, a, mehemea ki to marama i a koe kia whakaaturia mai e koe on whakaaro a, ki te pai koe, me haina e koe to ingoa ki roto. ahakoa kei te rawaho tonu koe, notemea ahakoa rawaho roto ranei ko to matou hiahia kia riro ma te mangai, piriwiritna, e pikan atu nga taumahatanga o te iwi maori ki roto i te paremata e heke iho nei.” Kaore i marama ki an tana pukapuka, me nga kai o roto, tupono iho ai ‘pea’ he ngakau whakatoonga tonu, katahi ka

tino kore rawa e marama iho. Otira kaore ah an i te kaiponu i te maliara ki tooku nei, na reira ka mea atu ki nga Toa Takitini’ tena ra e boa ma i tena pa tuwatawata i tena pa tuwatawata, tae atn hoki ki nga kai wbakairo, whakakaupapa o ana pukapuka, ata tirohia ibo, weeti rawa, iia kupu, iia ‘kama’ iia rarajngi o ana wliakakraupapatanga, notemea be hiiritanga tukunga whakareretanga atu tau hainatanga i tou ingoa ki taua pukapuka. Ebara he korero noatu ki te hunga kei roto i te tikanga, he whakatupato, be whakaoho kia mataara. Haaunga hoki te WAHO kua haina ki taua pukapuka, he purehurehu whakaaro kore. Engaringari ano te ROTO kaore i aroatu, kia ora koutou. Otira ko te rongo o tenei mahi kei te penei: — Nui ke nga Roto kaore i haina i nga Waho i haina. He maha nga tikanga e pa ai tatou ki roto i te pouritanga mo tenei putake. Mo runga i te mahi paremata kua pootitia e tena takiwa e tena takiwa tona mema tona mema hei pikau i ana tikanga i ana take. I tu taua tangata i runga i te pooti o te iwi o tera robe pooti, na reira e tika ana kia riro ko ia te mangai mo te iwi o tena robe pooti. Mo te taha ki Te Tairawhiti nei, ko te mema mo tenei robe ko Ta A. T. Ngata. I te mea kua tu nei ia ki te turanga minita mo te taha maori kaua hei kohia nga mahi o tenei robe ka hoatu ki tetahi atu tangata. Engari me man tonu atu ano kia ia a ma ana te kupu tuatahi. Ka pera ano hoki nga take o Te Taitokerau Taihauauru Te Waipounamu ranei. Enei ahuatanga me enei mahinga tahi o roto i te takiwa he mea e tupu haere tonu ai te pai mete mama o nga mahi o tena takiwa o tena takiwa pooti. Nga ture me nga mahi o tena robe o tena robe porowini, robe kaunihera ranei mo te ora ture ranei kei roto ano i tena robe i tena robe. Ina kitea te he te taumaha te aha ranei o aua takiwa, ko te kawanatanga takiwa ma ana e titiro e whakatikatika aua peratanga. Heoi te wa e puta atu ai kite paremata kei nga heenga o nga ahua o aua whakatautanga aha atu ranei. Hei reira ko te huarahi kite paremata ko nga pitihana, engari ko te tangata ma ana e tiaki taua pitihanatanga ko te mema o te takiwa no reira mai taua putake. Ko te mea kei te wehi tooku ngakau ko te ngakau wawata o taua o te Maori e kei te nui to taua kaha, to laua matau, to taua marama, ka riro ma te whakapono kua awhitia nei e tera o tatou tuwatawata, a koia rawa ma piriwiritua tenei, tera mea ranei ka tutuki ai. a tnpono ai te pera, kua hihika te ngakau maori kite rere ki ko rawa atu ite tikanga ake, ana kua kore e rongo ki nga tono ki nga tohutohu, ki nga kupu arabi a nga kawanatanga takiwa me nga kaunibera takiwa. e ata kitea

ake nei i etahi wa te titiro whakapi o te tangala ki aua tu whakahautanga. Ehara i te mea kei te ki ake a koiara rawa nga tohutohu mai, engari na te ngakau maori pea ka whakapiria atu etahi tikanga whakakeke, whakawiri ki tua atu i ona tikanga ake. Heoi ra kei te whakamoana tonu nga mea katoa, na reira i tika ai tenei korero: Me rapu! Me patuki! Me inoi! Me kore e kitea, e uakina, e homai te mehua e rite ana.