"TE REO MAORI"

Toa Takitini, Issue 95, 1 July 1929, Page 1017

"TE REO MAORI"

Dr Wi Repa.

Ki taku titiro kei te mate haere to tatau reoVMaQri. Me aata titiro ano tenei ahua. Ko to tatau reo he tmo reo"jmL_ atu. Moumou ia kia heke kite mate. E taea ranei te whakaora, kaore ranei. Otira kaore tonu ia e ora. Kua mutu te whakaako kite Ante. Ko nga tamariki hoki o nga

kura nei hei mail i te reo nei i muri i a tatau. Kaati kei te kuare rawaatu ratau. Haunga te kore e mohio kite reo. Kua he te korero a nga pakeke tonu inaianei. Kei tooku takiwa kua “na” te reo ote whakatipuranga tangata o waenganui ote 20 mete 30 tau. Ehara te “na” i a Ngati Porou, i a Te Aitanga-a-Hauiti, i a Rongowhakaata, i a Te Aitanga-a-Mahaki, i a Ngati Kahungunu. Kua “na” te reo o te tamariki taane, wahine o Ngati Porou inaianei. Hei te whakarongo atu e korero mai ana; “Kua tae mai na tanata o Waikato.” ‘‘Tikina atu na hoiho.” “Kua riro nfi tamariki kei Tikitiki.” “Ara na wahine e haere maira” Kaati tena. Tenei tetahi reo porangi ano kei konei e korerotia ana. “Mau tena waahi o ta tana kai.” Ko te reo o Ngati Porou pakeke tonu kua penei: ‘‘Man tena waiho o ta taua kai.” “Ki tenei waahi koe o te whare moe mai ai “Kia Ngati Porou: “Ki tenei waiho koe o te whare moe mai ai” ‘‘Kei whea taaku koti- “Kei taua waahi tonu i waiho ra e koe” Kia Ngati Porou: “Kei taua waiho tonu i waiho ra e koe.” “I mahue i a koe to potae ki hea? Ki taua waiho ano i kite ra koe” Ko te kupu nei ‘waahi’ kua whakahuatia ‘waiho’ e nga tangata, wahine o runga atu i te 40 tau. ] whakatonga ahau ki tetahi minita e kauwhau ana: “E rua nga waiho (waahi) o te Reinga” Ko Pararaiha tetahi waiho (waahi) ko Kehena tetahi waiho (waahi) Ko Pararaiha te waiho whakangatanga o nga wairua o te hunga tika. Ko te waiho (waahi) tenei i noho ai te wairua o Aperahama. Hei muri atu i tena ka tae kite rangi kite waiho (waahi) kei reira te Atua.” Engari kaore taua minita e korero ana; “Ko ia hei mea kia takoto ahau i nga waiho (waahi) tamtam hou” Kauaka ra nga minita hei tauira he 1 te reo Maori. Ina ano tetahi reo o nga taitamariki o Ngati Porou o te 20 tau tae atu kite 30. “I whea koe e noho ana?” “I te taha ia Hoani” Ina ke te korero tika; “I te taha o Hoani’ “Kei whea to potae?” ‘‘Ara e takoto mai ra i te taha ia Hemi.’ “Kowai to hoa i haere mai ai i Wharekahika?” “I haere mai au i te taha ia Hori.’ ‘‘Kua riro a Pare ki whea?” “Kua riro kei te kohi pupu i te taha ia Hera.” He ngawari noa te reo tika: i‘‘ te taha o Hera;’ “i te taha o Hemi. Kaore he lure kia korero tika te Maori penei i te pakeha. Kite whakahua he te pakeha ite reo i roto i tetahi whakaminenga rangatira ka katangia ka whakatongatia, ka tawaitia. Ehara tera tangata i te rangatira (gentleman). Ka whakama taua tangata. He waia oku taringa kite reo tika —reo Ingarihi, reo Maori. Nui atu te tiotio o oku taringa kite rongo kite reo he. Me ako nga matua i nga tamariki kia tika te korero Maori. Ka rongo atu ehe ana ka whakatikatika i o ratau he.