"NGA KORERO AHUWHENUA"

Toa Takitini, Issue 95, 1 July 1929, Page 1033

"NGA KORERO AHUWHENUA"

E hoa ma kua tae tenei kite wa e tika ana kia whawha tatou ki nga maramatanga kei te taha pakeha mo runga i nga mahi ahuwhenua, me era atu tu mahi e puta ake ai he hua ara he oranga mo tatou i roto i te whenua. Ko tenei wahi o ta tatou pepa ka tukua atu hei putanga mo nga maramatanga mo te ahuwhenua. Na reira i tika ia kia whakautua enei patai e toru: — (a) He hua ranei e puta mai i te whenua? (b) Ka mutu tonu ranei te kaha o te homai a te whenua? (c) Ka taea ranei te whakanui ake i te hua mai? Ko enei patai me waiho ake hei putake korero arahi atu i nga 4 Toa’ ki tena ruuma ki tena ruuma o te mahi ahuwhenua. Tera pea kua matau noatu koutou ki enei tikanga. Otira i te mea kua tono mai nei etahi o te iwi kia tukua atu etahi korero whakamarama kia koutou, mo nga mea kei te timata atu, a mo runga i enei mahi ahuwhenua koia ka tukua atu enei kupu. Ko nga mea kei mua atu i enei ahua me whanga mai ki nga marama kei muri e haere atu ana. Kaati mo te patai timatanga ko te whakautu 4 ‘AE.” I te wa e toitu ana te whenua katahi ano ka mahia atu kei roto tonu etahi mea e takoto ana hei whakamomona i te kai i te tamtam ranei. Ina ka timata te mahia ka tangohia taua mea e nga tarn e whakatupuria ana e nga kararehe ranei e taka ana i runga, a ka pau haere te kaha. I te mea ka kitea iho te ngoikore haere o te tupu o te karaihe o te taru ranei e tiria ana ka mahara ki tenei na ka taea ano te whakarahi ake te puta mai o te hua i te whenua mehemea ka hoatu he whakawairakau hou atu. Mehemea he mahi miraka kau ta tetahi ka kite tonu i te heke haere o te weed o nga 4 patawhete’ ahakoa ko ana karaihe ra ano e kainga ra e nga kau. Kaati he whakaatu tera kua ngehe te kaha o te whenua ki te tuku ake, kua kore ranei ana mea i roto i te whenua hei tukunga ake ki roto i te tamtam e kainga ana e nga kararehe hei whaka nui ake i te weeti o te 4patawhete’ e hiahiatia nei e te ‘Teerimene’ kia nui ake tana weeti tana weeti. Mo te hunga whakatupu hipi, kau, kei te mahara ano hoki ia kia nui ake te weeti o tana wuuru, o te momona ranei o tana kau, puruki aha atu ranei e whakatupuria ana i runga i tana paamu. He mea enei e tika ana kia ata tirohia e te ahuwhenua, a tera hoki e waihotia tetahi wahi o ta tatou pepa hei tukunga atu i nga matauranga o te ao mo enei putake katoa e tupu pai ai nga memo kararerehe, ara nga kau miiti, nga kau miraka, mete ahua hoki mo te mahi whakapai whenua i runga i ta nga tangata marama e whakakaupapa ai.

E ki ana nga matauranga ‘Kua tae mai te wa e tika ana kia whawha tahi a Nui Tireni nei i te matauranga kua horapa kite ao mo runga ite mahi whakamomona ake ite whenua. Kei te marama ka taea te whaka nui ake i te hua o te whenua kia toru te nuinga ake i tona ahua inaianei tae atu kite wha mo te kaha ki te whangai ite hipi i tetahi atu kararerehe ranei. Kei roto i te marama o te wawahi i te whenua ki roto i etahi patiki ririki, ka rite te whitiwhiti haere o te mahi me te whangai haere i nga tamtam mete mahi ite whenua. Te whakapai ake i te momo kararehe. Ahakoa kua kitea te painga ake mete kahanga ake ote whenua ki te whangai ite kararehe, kua kitea hoki ete matau. ranga ka piki ano te weeti o nga ‘'patawhetei” te 200 pauna weeti i te 12 marama o enei tau ka tom kua mahue ake nei ki te 400 pauna weeti te nui. E maharatia ana hoki ka pera ano te kaha haere o te piki 0 te whakamomona kuao hipi, e rua te nuinga ake. Tetahi tino whakamomona pai i te whenua ko te mi maniua ki runga karaihe. Ka piki nga weeti o nga wuum, o nga kiko i mnga i enei tu mahi whakapai. He mama noa te he o te whakahaere. Ko nga whenua kua mahia kua kitea ka puta mai he painga a ka mama te pera. Kei etahi whenua ano ka kitea tonutia atu te hauwaitu te titohea o te nganga o te whenua Kaore e tika enei tu whenua kia kiia kaore e puta mai he hua. I roto 1 enei ra o te matauranga kaore he whenua e kore te kitea he mea e taea ai te whakawhaihua. Te mahi tahulahu nei he mea e whakahetia ana tena notemea ko tetahi mea e kiia ana he ‘humus’ me tetahi mea e kiia ana he nitrogen i werangia e te ahi e tika ana hei whakakaha i te tipu o nga otaota o te whenua kua wera. Heoi te rongoa mo tera ko te whakatupu i etahi otaota kei roto ana mea e rua hei whakahoki ki roto i te oneone. Mo nga whenua titohea he mea tika kia mia ko nga karaihe e kaha ki te hukapapa kite maroke ranei ote tau. Otira i enei ahua he mea tika kia riro ma tetahi tangata matau kite whakaekeeke kararehe tetahi wahi nui o te paamu e whakahaere. Mo te mahi miraka kau e tika ana kia whaka matauria te ahua o nga ‘patawhete’ me nga miraka a tena kau a tena kau, ako nga mea anake e tae ana ki te weeti pai e pupuri hei miraka, he pan noa no nga kai ma nga kau pai. Kei kona nga hua atahua e kitea ai o tena mahi miraka. E pera ana ano nga momo hipi. Me ata titiro ki te ahua o te whenua he raorao me nunui nga hipi! Otira mehemea he tu-a-hiwihiwi me tango i nga hipi mama. He pera ano hoki te kau ko etahi kaore i rite mo nga whenua kikino, maunga ngahere, rotoroto. Ka pa tenei whakaupoko ki nga ahua mahi katoa hei arahi haere ki era aronga o nga mahi ahuwhenua.