"TERA TE WHETU KAMOKAMO ANA MAI."

Toa Takitini, Issue 88, 1 December 1928, Page 73 (Supplement)

"TERA TE WHETU KAMOKAMO ANA MAI."

TE WAIATA 41. 'J'ENEI ra kua kite iho i nga kawenga-ketanga i nga tikanga o etahi o nga taonga a o tatou tupuna e whakawhaititia nei hei pou whakamaharatanga kia ratou me a ratou mahi i roto i nga ra o te pouritanga, e wawatatia nei e te ngakau kia waiho ana taonga hei arahi i a tatou mete hunga e tupu ake mo nga ra e heke iho nei. Kei te mihi kite “ perehitanga ” i enei taonga. Kei te mihi hoki kite hunga i man enei taonga, i taea ai te whakawhaitl haere. Kei te whakamiharo kite reo ote hunga na ratou enei taonga. Otira ko te wahi kei te awangawangatia ko nga whakamaoritanga a te ao hou. Me timata i te nama 41, mo tenei wa ara e kiia ana 44 He tangi mo Te Momo.” Tera te whetu kamokamo ana mai: Ka tangi te whaitiri, ka rapa te uira, Te tohu o Hoturoa i maunu atu ai. Kaore tahi he rarangi i roto i taua tangi e ki ake ana, 44 Ae r i ea rawa taua mate, a kaore rawa hoki he wahi i roto e mea ake ana kua ea te mate o Te Momo i te patunga a Ngati Tuwharetoa i a Peketahi i Waipatiki, e waihotia ai tera rarangi whaka marama, kia uru noa mai ki roto i enei perehitanga. Ana tona alma he whakanenene na Te Taite ma. E ki ana etahi korero na Karaitiana Te Kahuirangi no Ngati Kahungunu a Te Mono. Eki ana koutou, 44 He tangi na Karangi mo Te Momo,’' na reira e tika ana kia kiia ko Te Tomo tenei e kamokamo nei te whetu, e tangi nei te whaitiri, e rarapa nei te uira, ite whiti tuatahi, nga tohu ote hinganga rangatira. Ko Hoturoa c kiia ake nei ko Te Momo no te waka nei no Tainui. Kaitoa, kia mate! Nau i rere mua; He ivaeuae tapeka kite ara ripeka. He pukainga pakake kite Roto-a-Tara . Kei te whiti tuarua e whaka-kaitoa ana a Karangi mo te pohehe oTe Momo kite rere-a-mua noa, notemea kua oti kc nga tohutohu a te po ki nga Taua whakaeke ki Heretaunga, ara tona tikanga ma Te Rauparaha me Toheapara ara ma Te Whatanui te kupu whakamutunga. Ma wai e huaki te umu ki Kahotea? Ma Te Rauparaha i, ma Toheapare, Mana e tamoe te awa kei Ahuriri. Mehemea i peratia (pea) kua rite nga hiahia ara kua tamoetia, i te whiti tuatoru, a Heretaunga; kua kainga a Te Wera kua horomatatia nga roro o Pareihe. Kia riro ana mai taku kai, ko Te Wera. Me koromata tonu nga roro o Pareihe Hei poupou ake mo roto i ahau! Kaati kaore i taea i te takahanga i nga kupu tohu tohu a nga tohunga.

No konei rawa hoki a Karangi ka tangi-a-matakite i te whiti tuarima: — Iri mai e pa i runga te turuturu! To uru mahora ka piua e te tai! To kiri ran whero ka whara kei muri! Pehea te whakamaoritanga o enei rarangi? E mahi te hinengaro i kona whakamaori ai, i o Karangi mahara e ata whakaatu ake nei. Mutu rawa tona tangi, katahi ano ka huri ona mahara kite ope wahine o Ngapuhi i roto i te whiti tuaono, ka riri i runga i tana mahara kei te whakakaitoa mai kei te whakahi mai ranei ratou mo tona tungane o Tirau e tangihia nei ara mo Te Tomo. Koa noa mai rate wahine ’Ati-Puhi! Tahuri mai o mata te tihi ki ’Tirau Mowai rokiroki, ko te huna i te moa; I makere i ho ai te tara o te marama, e-i • Ka whakaekea Te Kaioraora kia Te Wera me Pareihe, he tuara rangatira, e taea te pikau. E tika ana nga korero poto e ki nei he tangata rangatira a Pareihe no Heretaunga, otira na tenei tu whakataki i te korero koia ka tika kia mohio mai nga kaikorero o enei rarangi ki tenei tangata me tona iwi i pokea nei e nga iwi o te motu. kia riro te whenua i a ratou. Kaore hoki i taea. Na reira pai ke nga mihi, i nga taunu kaupapa-kore. Te whakapapa poto o Pareihe:- —

No nga wa ka tino kaha te whakaeke mai o Ngapuhi, Tuwharetoa. Raukawa, Ngati Main. Ngati Paoa, kite tango i Heretaunga nei, ka tino rangona hoki nga korero a nga tolumga o era nga ra, ka haere a Pareihe kia Te Hauwaho kia whakawatea kia haere raua ki Nukutaurua, ka ki atu a Te Hauwaho, 4 " Kaore an e tan hei am lira mo lion 44 Katahi ka ki atu a Pareihe 44 Kaati ra. homai ki an te toki.” Ka ki atu a Te Hauwaho 44 E! ka hoatu hoki mo tena kei hea hoki mo tonei!” Katahi a Pareihe ka ki atu 44 Kaati ra e noho i te pu o te tonga hei whakapuru ite ahi eka mai ra iTe Ahu-o-Turanga. Ena kupu matau.

I a Ngati Kahungunu i Nukutaurua ka tae mai nga kaipuke pakeha patu weera, ka kitea he paura he pu etahi o nga taonga. I taua wa e tino hiahiatia ana tenei mea a te whitau e te pakeha a kua mohio hoki te Maori ki te pu mete paura. Ko te mahi nui tera he ta .whitau. E hia ake kaipuke i u mai he pu he paura nga taonga riro katoa mai i nga iwi e noho nei i reira. Mohio rawa, rato rawa i nga taonga hou nei katahi ano ka maranga te iwi nei. Ana atu te roanga o enei korero, otira me ata waiho ake i konei kei pa whanui kia tatou ona pekanga. I taua wa ka tae te rongo o Pareihe ki roto o Waiapu. Tupono kei te he te manawa o era iwi i a Te Whanau-a-Apa nui me nga iwi whakararo, ka tae mai te tono a Kakatarau, ka haere a ia me tona iwi. Me waiho nga korero o tenei haeretanga ma te tangi a tona tamaahine e whakamarama poto, tae atu hoki ki etahi o nga pakanga i tae ai enei iwi, hei titiro iho ma koutou i te nui o tenei tangata. Otira me timata ake iko tata atu. Eki ana nga korero d konei, i te taenga mai o Ngapuhi ki Heretaunga nei, i runga i tetahi o ana haere ka noho i Tane-nui-a-rangi kei tawahi tata atu i taku kaainga, he nui nga mahara i roto i taua ope. Otira kaore i ngaro tenei ahua i a Ngati Kahungunu, ka tungia atu e Pareihe, ka whakahuatia te waiata: — Kaore te po nei te kai-kai-nunid Ko Te Wera Hauraki i konei maua Maaku e iri atu ki tenei awe tukituki papa Ki tenfii awe pu-mahuru, maaku anake koe i! Kei runga rawa ko Te Whareumu “ Sche mara! whakaihokia!! whakaihokia!!!” Ka whakahuatia ano te waiata ra penei:— Kaore te po nei te kai-kai-nu nui Ko Te Whareumu rawa i kon&i maua! Maaku e iri atu ki tenei awe tukituki papa Ki tenei awe pu-mahuru, maaku anake koe i! He korero i waihotia iho! Ite pai ote waiata nei, ite tau ote kai hapai mete iwi kite kori, ka mihi a Ngapuhi, ka herea 1 konei te maungarongo, mete aroha o tetahi ki tetahi. Ka marama nga haereere ite motu i muringa iho. Tae rawa ake kite wa i mate ai a Pareihe eta ma ka tangihia nuitia e ona iwi mete hunga i matau kia ia. Otira no roto i enei ra ka waiho mai e etahi nga mahi o mua hei whakanenene, hei arahi hoki kia peka ke nga akoranga. Ina te tangi a Patukaikino mo tona papa:— Taku whakamru hau e, taku mana kite rangi! Haere ra e koro e! Ki whakairia koe mo Pukekaihau v Mo Te Matau, mo Te Whiti-o-Tu e! He mutunga ’ngahu na taua i te awatea, ’Hoatu ai e koe ra ko Kekeparaoa ko Tokaakuku! Ton hokinga mai e ko Omakukara ko te Rotoatara, Ka Tarake te whenua na!

Takoto mai e koro i roto koia o Te Awapuni Kia whakarongo koe ra te haruru ote tai. Ka tokia to kiri e te anu matao, Nga hau tuku mai o roto koia o Heretaunga na! E Wi ma e, e kapo noa mai ra i te ao o te tonga Tangihia mai ra e! Kia mii te tangi kite makau e! Tenei ra ia ka maunu te ika nei tona rua! Ka hoki mai i nga haere e tatakutia e te waiata nei, ka noho ki Te Awapuni kei te ngutuawa o Ngaruroro, ka whakanuia tenei tangata e Ngati Kahungunu katoa. Katahi ka korero ki te iwi: — 44 Tenei ahua i a tatou nei whakarerea; e huri kite whakapono hei matua mo koutou; kua tarake te whenua; c hoki tena ki tona momotu ahi ki tona momotu ahi.” Ko te hokinga tenei o nga hapu maha i whakawhaititia i roto i nga ra o te pouritanga, ki tona waahi ki tona waahi, i honoa ai ano te ahi-ka, te ringa kaha, o nga tupuna heke iho ki tona rohe ki tona rohe, i whakararurarutia nei e nga iwi i mina noa mai nei ki Heretaunga, e waihotia nei e etahi tangata kuare kite whaka taki i era tu ahuatanga hei korero, kaore e titiro iho, mai ano o reira kei o matou take tupuna tonu, ringa kaha tonu, noho tuturu tonu, o matou paanga ki o matou nei maramara whenua. Kaore tahi he ringa kaha, he noho tuturu, he ahi-ka-roa, hei kaupapa mo nga taunu pohehe. Heoi te take paanga o waho ki roto o Heretaunga nei na Te Whakapono, i ruia ai Te Whakapono Te Tumanako, Te Aroha, a kia hakatup a ake nga uri ki nga tohutohu kaore i hangai, hei mea whakari-riri i a ratou a nga ra e takoto mai nei kei mua. Waiho i nga kupu ataahua a Pareihe, i whakawahia mai ra e Te Kaioraora ato tatou tupuna a Karangi:—Kua tarake te whenua! E hoki tena ki tona momotu ahi ki tona momotu ahi. Na reira i tika ai kia mihi atu mo nga manaakitanga o Te Tan Tawhito ka huri, mo Te Kirihimete ka u, me Te Tau Hou kei te whakamoe. Te Reo oTe Piriniha oTe Maungarongo ina tata nei ka whakanuia e tatou Toona Ra Whanautanga, 44 Ko Ahau te huarahi ote tika mete pono!” “ E kore e ahei te haere ake ki Te Matua kite kahore Ahau!” No nga ra ote pouritanga i tawhiti ratou. Otira na nga toto o Te Karaiti ka meinga tatou kia tata. He aha hoki kei te mihi atu, koutou, matou! Tatau! Tatau! Meri Kirihimete! Hapi Nuia! Na to koutou karanga maha, P. H. TOMOANA. Waipatu, Hastings, H.B.