NGA KUPU A HOHUA TAWHAKI.

Toa Takitini, Issue 66, 1 February 1927, Page 542

NGA KUPU A HOHUA TAWHAKI.

NGA KAI NEI TE KARENGO ME TE KAMOKAMO. Na R.T.K. Ko te nuinga o nga tangata matau o Ngati-Porou he tangata korero rekareka katoa. No nga whakatupuranga o runga ake i toku nga tangata matau rawa, he tangata i noho tonu te korero whakakata i nga ngutu. Ko nga tamariki a Rapata Wahawaha: ko Tamati Tautuhi, ko te Hata Pokiha, ko Wi Paku, Ko Henare Mahuika he tea katoa mo te korero whakangahau. Me apiti atu Id o ratou ingoa ko to emit a Tihore, ko to Te Kopa, Ko to Plain! Tarapu, me to Hori Mahue. Ki roto o Uawa ko Te Moana Tautau, ko Te Watarawi, ko Te Paea. O mua atu i tenei whakatupuranga, ko Haare Taawha, ko Te Whakatihi, ko Hohua Tawhaki. Kei te 68 oTe Toa Takatini aku korero mo Te Whakatihi. Ko enei o aku korero mo Hohua Tawhaki me ana kai te karengo tona reo ia he parengo —mete kamokamo. Ko te kainga o Hohua Tawhaki ko Te Kawa Kawa, na te pakeha i huri ke ko Te Araroa. He rangatira ia no tona.hapu. Ko te iwi e kai ana ite karengo kei te mohio kite tino pai, kite tino reka, o tenei kai—ko tetahi o nga tino kai a te Maori. I puta te kupu a Maui Pomare i te P'aremata Ida kai karengo te pakeha Ida kore ai ratou e pangia e te mate kaki-tautau (?) (goitre), a i ki rnai etahi pakeha ki a au he kai te karengo na te Kotimana, ko te ingoa ki a ratou he dulse. I a au ite kura ka rongo au ko tetahi tino kai a te Hainamana he kohanga manu. I taku rongonga ai i tana korero tino anuanu au, i puta hoki aku whakaaro ki nga kohanga i hanga nei kite huruhuru, kite otaota, kite maramara kakahu, kite ran rakau. No muri mai ka rongo au ko nga kohanga i minaia nei e te Hainamana i hanga ki tetahi tamtam o te moana, nareira i kainga ai e te Hainamana na taua tamtam. Katahi au ka mea, e, i hanga te kohanga nei kite karengo, me he mea hoki i rite ki a tatou nei kohanga ka rawa rate tangata. Pie in aha nga ahua karengo: ko nga tino karengo he Tupata he Makaweko te karengo tino reka ia ko te Makawe ko tenei hoki te mea tino rnatamua. Ko te wahi tipunga ote karengo ko te Ihi Keepa, ko tona papa kohatu e tipu ai ko Mataikaro. Ko To Kawa Kawa, ko to kainga o Hohua Tawhaki e tata ana ki Ihi Keepa, na konei ehara te karengo i te kai hou ki a ia engari ki nga wahi kore- karengo he tino kai, e penapenatia ana ma nga rangatira ma nga manuhiri. Na tetahi take nui ka tae a Hohua ki roto o Heretaunga, ka whakamanuhiritia e Ie Hapuku. He kainga rongo-nui a Heretaunga mo te kai nei mo te tuna na reira hoki mahara tonu a Hohua e kore e hapa he tuna he kai mana ara hoki te moana 0 te tuna a Poukawa kei mua tonu i ona kanohi. Tena koa no te whakata kotoranga i te kai mana, aue, he karengo ra ia to kinaki, ko to kai tonu o tona kainga. Ka ki na a Hohua, “Aue ko to kai nei ano tenei c whai nei ia au ' leva kua hakiri mai 1 a Te Hapuku to hamumu a Hohua, ko tana kianga mai, “He

alia, he aha to korero?” Hohoro tonu te whakahoki a Hohua, “Ehara, he tangi tonu ake kite kai ote kainga.” Ui tonu mai hold a Te Hapuku, “Ka nui pea tena kai kei tou kainga?” Ka ki a Hohua, ltd nei, ka kitea ana ma nga rangatira anake. ” Na te tere o te whakautu, o te karo, ka taha te huata.

I te hokinga o Hohua ki to kainga ka katia e te marangni ki Whareponga. Ko te tino kai i homai mana he rorpa arn he kamokamo. He kainga na he roroa, he kainga na ho kamokamo, nawai a kua hoha a Hohua i te roroa. Ite tunga ote rourou roroa ki tona aroaro ka whai-kupu, ‘ E hika ma, katahi ano te kai ko ta tatau kai, kaore ona kakano?” Ki tonu mai hold tangata whenua, “He kakano; tona pukahu.” Ka tono a Hohua i etahi kakano mana hei tiri mana ki tona kainga i te tino kai. He kete ki tonu i homai. Ka paki ka haere tangata nei me tana kete kakano roroa kite ringa. Ka matara atu.i te kainga ka timata tana whakangahoro haere i nga kakano kite huanui. Na nga ope haere i matakitaki te kakano e toha ana i te huarahi na ratou i kawe le korero ki Whareponga ki ie iwi kakano.

Kua waihotia hei korero ma Ngati-Porou ina hoha i te homai tonu ko taua kai ano, “An, ko te kai nei ano.” “Kaore ho kakano o te kai nei?”