TA HONE ROKANA KEMARA.
Te Matua o Akarana.
" AHOREianei koutou i matau, heranga_l\_ . ira > he tangata nui, kua hinga nei inaianei i roto i a Iharaira." No te ata ote Hatarei te 22 o nga ra o Hune nei ka puta nga whakaatu mai o Akarana kua mate a Ta Hone Rokana Kemara, te matua o Akarana. He mate pai tona, he mate kaumatua, he mate rangimarie hold. I mate itewa e moe ana, kaore he kori, kaore hold he aue i te wa o tona haerenga. He kaumatua tenei i whakamatou kite awhina ite katoa, ite pani, ite pouaru, i te rawakore, ki ana moni, ki ana whakahaere, ki ana mahi. Tona taonga nui i tuku ai kite iwi o Niu Tireni, hei wahi takarotanga mo te katoa ko Maunga Kiekie, ko te ingoa inaianei ko Kanawara Paaka. Kei te taone o Akarana tenei whenua, ko tona raid e 300 eka. Tetahi whare nohoanga mo nga tamariki pakupaku, i te mea kaore e taea e o ratou ake matua te tiaki, no tera tau i hangaia ai kite iwi. He mea pai Ida korerotia nga tu tangata penei, ehara i te mea mo a ratou mahi aroha anake i mahi ai, engari hei whakaatu tonu mai ki a tatou ki nga whakatipuranga e tipu ake ana, i te ahua o nga tangata na ratou nei i whakanoho tuatahi a Niu Tireni. Kua ngaro haere tera tu momo tangata, kua mahue iho ko nga whakaaro kore nei, ko nga apo nei. Ko tenei tangata i puta mai i nga kawai rangatira o Kotarani, no te hapu nui o nga Kemara. Ko tona tipuna ko Ta Hemi Kemara. I whanau ia ite 3 o Nowema, 1817. I tae ia ki nga kura nunui, a pahi ana i te whakamatautau mo te kura Takuta, ka riro mai i a ia te tohu M.D., F.R.C.S. Engari kaore ia i roa e mahi ana i tana mahi ka kumea e te hiahia haere Ida kite i te whenua. I te tau 1838 ka haere mai ia ki Ahitereiria. No te korenga e pai te whenua o reira ki tana titiro ka ahu penei mai ki Niu Tireni. Tona taenga mai ka noho ki Karamaina,no te rongonga ki nga korero whakapai mo Waitemata, ka haere ki Akarana, kaore ano i nohoia e te tangata i taua wa. I Akarana ia ite wa i tae mai ai te kaipuke o te tumuaki Pakeha o Niu Tireni, i ahua mai i Kororareka. Ko te haere mai ki Akarana he hoko i te whenua i nga Maori Ida whakaturia he taone mo nga Pakeha ki reira, Ida nukuhia mai ai te raana o te Karauna i Kororareka ki Akarana. Eki ana ia i whawha rawa ia ki etahi o nga awherangi i hokona ai a Akarana. No tona taenga mai ki Akarana, ka mahue i a ia tona mahi
Takuta, ka whakaturia e ia he loa nui ma raua ko Paraone. I te tau 1858 ka marena ia ki a Ema, tamahine a Ta Hone Wirihana. I te tau 1840 ka whakaurua ia hei mema mo le Kaunihera tuatahi o te Koroni. I te tau 1856 ka tu hei mema mo Akarana kite Paremata. I tae ano ia ki roto i nga whawhai, ko ia hold te kai-whakahaere i nga ropu hoia. I te tau 1900 ka whakaturia hei Mea o Akarana hei powhiri i te Tiuka o loka. I taua tau ano ka tapaea e ia a Maunga Kiekie kite taone o Akarana, hei taonga ma te katoa mo ake tonu atu. Mo tenei me era atu o ana main pai kite taone o Akarana, i kite nei ia i tona whanautanga, i te wa i tipungia ai e te rakau, a tae noa mai nei ki tona pakeketanga, ki tona tunga he taone nui whakaharahara mo Niu Tireni, ka kii a ia he matua o Akarana. I te taenga o te rongo ki nga wahi katoa o Akarana kua mate tona matua, kotahi tonute whakaaro i tae mai ki roto lei te katoa, me kawe tona tinana kite tihi 0 Maungakiekie nehu ai. I te waea tanga mai ate Minita mo nga mea o te Koroni i pera ano tona korero, i mea mai ano ia ka whakaaetia taua whakaaro e te Kawanatanga. Ko te hiahia ano tenei o taua kaumatua i a ia e ora ana. Kati kua tuturu ki reira ia matakitaki iho ai ki nga whakatipuranga o muri i a ia e takaro ana i runga i te whenua, i hoatu nei e ia hei peratanga mo ratou.
Kua puta te wira a Ta Hone R. Kemara, eke tonu ano ki ta te iwi i whakaaro ai tera e waiho eia tetahi aroha mana kite iwi. Ko nga wehewehenga enei o tona wira i pa kite iwi, tera ano te wahi mo tona pouaru raua ko tona huatahi wahine. E i waiho iho ma nga tangata mahi o roto i ta raua toa nui ko Paraone ; £IOOO ma nga kai mahi o tetahi toa ano na raua ko Erenewhiri; ma te whare ako i nga kapo; ma nga minita o tona Hahi he iti te oranga; ma nga herehere e puta mai ana i te herehere ; e £SOO ma te mea kotahi o nga whare e torn o te Haraweihana hei tiaki i nga tangata e mate ana i nga raruraru o te ao ; £IOOO ma te ropu tiaki turoro ; £3OOO ma te Poari tiaki i nga tamariki pani; £3OO mo te whare whakakitekite o Akarana ; £SOO ma te Ropu tiaki i nga wahine i nga tamariki; kite Kareti o Akarana, kia whakaturia he tangata matau hei ako i te mahi ahuwhenua; hei utu i nga tangata tiaki o Maungakiekie, ara o Kanawara Paaka. £SOOO mo tetahi Kohatu whakamaharatanga kite Maori kia whakaturia kite tihi o Maungakiekie. Hui katoa tona moni i waiho ai hei koha mana kite iwi
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19120601.2.14
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 169, 1 June 1912, Page 9
Word Count
986TA HONE ROKANA KEMARA. Pipiwharauroa, Issue 169, 1 June 1912, Page 9
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.