NGA KUPU KORERO.

Pipiwharauroa, Issue 118, 1 January 1908, Page 5

NGA KUPU KORERO.

I te mutunga o te kai ite ata o te Paraire (22) ka noho ia te marae ete tangata. Herebyl* (he rangatira no Waikanae) ka poroporo aki ia " Haere atu ! Haere atu ! Haere atu wehe atu ia matou, a waiho ake matou i roto ite pouritanga. Haere atu kite kainga o nga matua." Kua riro ki e atu koro ! Otira tenei ano o kupu hei whetu maramatanga mo matou i tenei tau e haeremai nei. Kua mate koe otira e ora ana ia i roto i to matou manawa. Kahu Pukoro (he rangatira no Ngatiruanui), he mea i mahara tia hei whakahaere i nga mahi a Tohu. Kati no te matenga o Tohu huri ana ia kia Te Whiti, kite puna e pipi ake ana ano te wai. Ka mea ia : " Kua ara mai te rangi pai, kua mutu inaianei, kua mutu inaianei, kua pa te marangai kite kaari nei, kati kua maroke te rakau. Haere atu ra e koro kite waaln ngaro, haere atu, haere atu. E rua nga rakau o te Motu kua hinga, ko nga roimata e mouraou ana. Ko te ra whakamutunga tenei o te whakahaere maori, ko te wharangai whakamutunga o te pukapuka kua tutaki, kua mutu inaianei, kua mutu inaianei!" Ka tu ake ko Tieki Moeone, he kaumatua hapai pakanga. I haere ana korero i tawai haere i a Kahu Pukoro. I poroporo aki ia, i mea, " Haere atu e Te Whiti, kua pumau i a koe tau whakahaere mete rangimarie kite ao. Heoi tenei o iwi te koa nei. Ahakoa rate pu repo i mauria mai hei whakaangiangi i Parihaka, meinga ana e te mana o Tohu raua ko te Whiti kia kore e paku, ko ta raua kupu tenei, "E te mana o toku atua papanuitia te ngutu o te pu repo ra kei paku." Tena he aha hoki kei ko atu o tenei e whaia atu nei ? Kati kua riro to tinana e Whiti, ko o whakahaere me 0 kupu e ora ana. Kia man kite rangimarie ; waiho nga iwi o te ao nei kia wiri ana, ko te mana i a o Tohu raua kote Whiti kua tawhio Ite ao nei." Ka tu ake ko Kerei (he pakeha) rangatira, kite whakapuaki ito ratou aroha, ka mihi ia, "E mihi ake ana te ngakau mo te taenga mai kia kite i a koutou, i nga iwi o Tohu rauako te Whiti, i nga uri o nga tupuna i hoe mai ai i Hawaiki." Kati whakamiharo ana nga mihi a taua pakeha, ano ko ia tetahi 0 nga mea e tangi mai ana kite tupapaku. 1 mea ano hoki ia, "Tino tika tenei titiro a Tohu raua ko te Whiti, ara te wa e whakakotahi ai nga iwi o te ao nei, e rite ai tenei kupu na, e hoa, e hoa!"

Te Nehunga. No te rua o nga haora o te Paraire (22) ka whakatakotoria a te Whiti ki te moenga mo tau. I te wa ka tae kite urupa,

ka karanga a Taare Waitara, " Kia mahaki." Tiinata tonu atu taana korero, " Ko to Whiti ko tahi tonu taana kupu, ara, "kia tau te rangimarie," ko toona tohu ko to piki .ma (raukura), ko te hunga kaore e titi ana i te raukura he hoa whawhai era mona." Heoi whakamarietia ana te kupu a Waitara. Ko te whakaaro a, nga tangata nana ake ano taua kupu. Ka , mea ake tetahi, " Mehemea ki te whena to whakahaere, kaore e tu he tikanga." I konei ka whakahokia ano e Waitara taana korero, i tenei wa ka haere ia ka whakatnarama haere i te tikanga o te piki ma (raukura), ara, he tohu no te rangimarie, he whakakotahitanga mo te main pai. Ko Whiupupe te mea nana i tawai nga korero a Waitara. 1 te mahakitanga o te iwi, ka peke a Kupe tau rawa mai ite marae, me te mea ano te alma ko nga wa pakanga o mua, ka karanga ia, "Kore rawa atu a Waitara i tika kia whakahua i tenei kupu, ara, taana wehenga i te hunga kaore e man piki ana. Ko te whakaaro ate Whiti kaore i penei me la Waitara e whakaaho nei, ara, ko Nui Tireni no nga iwi katoa, ko te raukura no te iwi Maori. Kaore. i whenei ta te kaumatua, engari, ko Niu Tireni no te iwi kotahi; ko te hunga pumau ia me noho ano, Mehemea he, mahi tuturu ta Waitara kite whakahaere i nga main a tona poupou tcra e tea. e tatou ite kai-tiaki ote katoa." I era ano tetahi wahine i tu ki te korero, ko I luarei, ka pai tona tu whakamataku ana, pai atu hold ana kupu me ana mild.

I te wa i tanuinia ai maha atu nga pakeha i haere mai i nga maori, i tae pea ki te rnano nga tangata i hid mai i te wiki. " Ko nga whakaaro o tenei iwi o te Maori kaore e pai ake ana kite whakainu i tona hoa, ki te whai i tona hoa. Kua kitea ra e matou c te iwi Pakeha i a matou i tae ai ki Parihaka. Ka ngahau nga maori ki te korerorero kia matou kei mokemoke. I homai he kai ma matou ki runga ki nga teepu (nga kai katoa). I whakamoea matou ki, nga moenga rangatira. E toku iwi e te Pakeha, kaore pea he mea o koutou o te, hunga kua kite nei i te atawluii o tenei iwi o te Maori, e huri atu i tou tuara ki te Maori a muri akenei ? Taku kupu, ki te kite atu i te Maori a muri ake uei huriida atu ko tou aroaro, ka mea atu, e hoa, e hoa. No te mea ko tenei iwi ko te Maori he iwi no te maramatanga. Kaua e whera me te mangumangu raua ko te Pakeha. I roto i te motu o raua kainga. 1 tetahi rangi ka mate kai te mangumangu, haere ana ki te Pakeha, ka mea atu, "Kaore ranei koe e aroha mai kia au, kua mate ahau i te kai kore." Ka mea

atu te pakeha, "liaere atu, ko wai koe?" Haere ana te mangu me te ngakau tangi i roto i a in mona ka mate i te kai-kore. £ whia ake ranei nga tan ka mate kai te Pakeha nei, katahi ka paohe haere. Haere atu ko te whare mangumangu, "Haere mai koe i maui i na a maku koe e whakamarna." Ka noho te Pakeha ra, ka ora. Katahi ka mea atu lei te mangu, " Kei hea te huarahi e puta ai an ki toku kainga ? Haere ana te mangu ki te whakaatu i te huarahi. Kati i mua o to raua wehewehenga, ka patai atu te mangu, "E tama e mohio ana ranei koe Ida au ? Ka mea mai tera, "Kaore." Ka mea atu te nika, " Ko ahau tenei, ko te mea i parea mai ra e koe i te tatau o tou whare ; kati tenei taaku kupu kia koe, "Kite hiainu tou hoa, whakainumia ; ki te kiakai, whangainga." I tana wa tonu tae ana te hotonga ki te manawa o te Pakeha, ka mea, " E tama i roto ahau i te pouritanga, kei roto inaianei kei te maramatanga. Ko konaahau inaianei ko te kainga o to ora no te orokohanga raano ote ao. I enei tau e haere mai nei ka tango ahau i o kupu hei whetu marama moku."

Ko te Morehu, ara ko te iwi o Tohu kei to rat on marae ano, kei Toroaaui e tau. ana, kei roto hoki kei Rangikapuia e purumi ana. Maharatia atu kua hinga te rakau, kuawhatiwhati nga raupo i tona hingainga,' kaore i a i tanna kau tia, tipu ake ana ano i roto i nga manga. I poranru te morehu i tona matenga, kati awhinatia ana ano nga mahi. I nga po katoa, he poi te met i nga wahine ; he whakahaere tera i toropapa mai ano i te matenga o •Tohu, Ko te tikanga o taua mahi, he mea kia waiora ake ai te ngakau ote tangata. I toku taenga ka kaere ahau ki te whakarongo i nga poi. Mehemea ki te tata ki te haora

e poi ana, ka terehi katoa nga wahine, me te panipani ano i a ratou kite ngarahu pango, Ko te panipani te tohu pakanga mo nga wa 0 mua. Mehemea ki te eke te haora o te poi ka karangatia nga wahine me nga kotiro kite poi. I te mea ka tangi te reo mo te tu, kaore he mea e whakapeka, ka kitea hoki i reira te wanawanui o ratou ngakau kite hapai haere 1 la ratou whakaakoranga. Ko nga poi he ‘waiata, no roto katoa no nga Karaipil»ire pakeha, maori. 'Ko te ingoa o te Parpera Maori he'"Manu." E ma nga tiima o te itvi tuturu ake o te pore, ko te Morehu me TaTranaki. Ko te niahita o te Morehu ko-Tohe, me tona kai-awhina ano me Putara. Ko te Kakapi to Taranaki, me toona hoa me Taitehe. E whakamiharo te mahi a enei tangata kite whakahaere i ta ratou tiima, ka kitea i tenei whakahaere e ngakau ora ana ano ratou ki

runga ki a ratou whakahaere. I tetahi po, i te mea ka tata toku wehi mai i a ratou ka tuhera te tatau o oku taringa, rongo tonu ake au i nga kupu korero, ka tu a Kahu, ka mea, " Ko te manu nei he, Hioi;" he tinana tona, he parirau, he huruhuru, me nga matikuku. Ete iwi, ko ta tatou ngaki e mahia nei e tatou te manu : ko koutou ko te morehu te tinana, ko matou ko nga iwi o waho nga parirau. Ko nga hunga tangata nga huruhuru me nga matikuku. I te pakutanga o te pu tuatahi, whati ana tetahi o nga parirau, matiritiri ana nga huruhuru, engari kaore i mate te tinana. Ite pakutanga ote pu tuarua ka tu ko te tinana, ara, ko te manawa, mate ana te tinana, te parirau, nga huruhuru me nga matikuku. Kati i muri nei kia u koutou te tinana kite tu, a ka mate katoa atu hoki matou no te mea kei kona ke te oranga. Ko matou mehemea kite aro tu ite pu, kaore e mate te tinana. Koianei taku e mea enei, kite tu tenei o koutou iwi, kaore koutou e mate. Mehemea kite tu ko koutou ka mate katoa atu hoki matou." Naku, Na Te Ngira Kauika, -tango ripoata o Taranaki.