PITOPITO KORERO.
HE mea whakamiharo rawa te korenga o tenei hanga ote whatitiri mete uira i te pito Hauauru o te Ao. I pa tetahi raruraru ki waenganui i nga Maori o Ohinemuri. Na Tera te Teira te whakapae na Haora Tareranui i makutu tana whanaunga a Hirawa Moananui. I pula te kupu ate Teira kite mate ate Moananui ka puh-a e ia a Haora. I te komititanga ka unuhia e te Teira tana kupu pupuhi, engari ka ki tonu ia na Haora tonu a te Moananui i makutu, heoi me tuku ma te tohunga maori e whakatau tana totohe, ko Haora ia i mea me tuku ano ma te ture e titiro, kaati kaore ano kia whakataua. I tae max tetahi minita nui o Ingarangi ki Tnranga nei ko ton a hoa i haere ma Taranaki, ko ta raua haere he whakahau i te Hahi kia ka xa te tautoko i te Komiti tuku i te Paipera ki te ao katoa. Ka tata te eke kite 100 nga tau o tenei Komiti itu ai. Na tenei Komiti ita te Paipera kite reo Maori ki era atu reo hoki e 369. I ki taua tangata na te Paipera i mau tonu ai te \\ hakapono kite ao. He rereke te Paipera i era atu pukapuka katoa, kite taia era am pukapuka he reo ke ka kino, ka ngaro te kaha, otira ko te Paipera he rite tonu. Ko te timitanga o tenei Komiti he k tenga no tetahi rninita i tetahi kotiro iti, ko Mary Jones tona ingoa, e haere ana ki tetahi taone kite rapu Paipera mana, kaore hoki e nui te Paipera i era ra, kaore hoki e taea te hoko i te nui rawa o te utu, otira inaianei na te Komiti ka tino ngawari te utu. E taea te Kawenata Hou te hoko mo te pene kotahi. No te 24 o Mei ka whakapangia a Rev. Eru te Awarua e Pihopa Nerikena hei piriti ki Akarana ; no te 31 ko Tuahangata Pereiha e Pihopa Wiremu ki Manutuke, hei rikona. E tu ana a Pereiha hei mimta mo Rotorua. Pa ana te wehi ki Niu Tireni katoa i te putanga o te mate koroputaputa, na tetahi tima i rere mai i Inia i mau mai, na te ‘Gracchus. I kitea rawatatia mai ki Riritana, no te matenga o tetahi o nga mete. I nehua taua tangata kite moana. Kua pangia ano tetahi o nga Iniana. Kua hereheretia taua tima me nga tangata o runga, ko nga taonga kua rukea kite moana, kua tahuna kite ahi.
Kanui te ponana o nga pakeha o Turanga nei kia wave te riro i a ratou nga toenga whenua o te Maori. Ko to ratou hiahia kia whakatuwheratia te hoko Id nga pakeha katoa, kanui to ratou kino kite Ture Kaunihera he porori kite mahi. I Le hui a te Uniat.a o nga tangata mahi paamu i puta ta ratou kupu kia puta nga pakeha o roto i te Kaunihera hei whakahe ma ratou kite Kaunihera. He mahara pea e hoko te Maori i o ratou whenua ina whakaaetia te hoko nui. Ko te ki a nga pakeha ko nga whenua takoto noa kei te pupuri i te koroni, otira ko o ratou pakete ke ta ratou whakaaro tuatahi, no muri te koroni. I a te Pirimia e korero ana i tor,a taenga ki Kawhia, i Poneke, i mea ia ko te take i kore ai e terete tu o tetahi taone ki Kawhia na le pupuri haere o nga maori e tata mai ana ki reira i o ratou whenua. Heoi inaianei kua huri a Kingi Mahuta kite hepai i te Kawanatanga, kua kore te here e raau ana ki nga \\henua o nga Maori e noho tata ana ki era wahi. Te ra e kaha te whakanoho o te pakeha ki enei'whenua inaianei i te meaka whai huarahi atu mo te pakeha. I mua hoki kahore he mana o te Kawan atanga ki nga whenua o nga iwi Maori i raro i a Kingi Mahuta, no naianei kua rereke kei te haere mai te wa e tu ai nga tima ki Kawhia e rere mai ana i Niu Pafemata, a ma te Reiriwe e whakatutuki mai a Kawhia ki Otorohanga, e 25 macro ano hoki i Kawhia ki Otorohanga, i Otorohanga ka tutuki mai ano ki Akarana. I mea ano te Pirimia ko nga tangata e noho ana i waho atu i te Takiwa o Akarana, he iti te mohio kite tino painga o te urunga o Mahuta kite Kawanatanga, anei tetahi pai, ka puare nga whenua maori katoa i raro i a ia kite Kawanatanga. Kua whakaae a Mahuta me nga iwi i raro i a ia ki nga tikanga whakahaere a te Kaunihera. E tata ana kite rima miriona eka nga whenua maori kei te takoto papatipu inaianei. Kati kite whakaaro ake e tata ki 120,000 eka o enei whenua kei raro i a Mahuta. I kohurutia tetahi wahine pakeha, he ruruhi, ki Mangere, Onehunga. Kite whakaaro na te Maori i kohuru. Noho ai taua ruruhi ko ia anake i tona kainga. No te 21 o Mei ka whakapangia a Nerikena hei Pihopa mo Akarana, na nga pihopa o Waiapu, o Whakatu, o Otautahi me Otepoti i whakapa. N ui atu te tangata i tae mai, ano hoki nga minita Maori o te Pihopatanga o Akarana. I te Pihopa o Otautahi tekauwhau. I tetahi ra atu ka ata powhiritia a Pihopa
Nerikena, e Pihopa Nepera i runga i te ahuatanga o te Hahi o Niu Tireni, e te Honore Mitirihana, Mea o Akarana i runga i te ahuatanga ote iwi o Akarana. I runga i nga kupu whakahoki a Pihopa Nerikena, i mea ia, kaore e tika nga minita kia whakaatu nui i ta ratou taha o te Paremete e tautoko ai, me pooti ano me p >oti wahangu, kaua e tautohetohe, ko nga minita e main penei ana, ka heke ta ratou mahi minita, e kore e kaha. Me pooti mo te tangata pai, tika, kata e pooti mo te tangata kino. Kua kahititia a Henare Peneti, teina o Rev. Perere Peneti, o Taihape hei Tiei Pi (J.P.) Ki ta niatou whakaaro ko te Maori tuatahi tenei kite noho ki tenei turanga. He tangata mahi toa mahi mira kani rakau a Henare Peneti. He taonga mahinga roa te piana. Ka tapahia te rkkau ka whaka'ak toria. Kia tae ra ano kite 40 tau e takoto ana taua rakau k.itahi ano ka tika kei hanga piana. Ko Rare Kitini te kai whakahaere ara te rangadra o nga hoia katoa a te Kingi i Inia. E 6,000 patina te moni maana i te tau. E whitu tau ia e tu ana i taua tuunga. He mea kino te whaitaita kia tatau kite Maori. Tera tetahi iwi he iwi Hainamana he penei ta ratou tangi ki o ratou rangadra. Unu ai i te potae ka whaitaita atu, e torn whatero tanga o te arero. He ruarua nga tangata e mohio ana kite tino painga o te potae peha nunui ara o te “ Feet Hat.” He tino taonga tenei hei poito ite tangata i roto ite wai. Me ata whakatakoto ko nga peha o te potae ki runga i te kahu o te wai ka ata whakapiri mai ai kite poho. Ma tenei ka maanu te tangata mo etahi haora rawaka. I te hae o tetahi Maori ko Kereopa Ihaka te ingoa, no Rata, ka tapahia e ia te kaki o tona wahine kite oka, katahi ka anga kite patu i a ia. Wetiweti atu te patunga a taua tangata i aia ano —ia kite hohipera o Whanganui, ko te wahine kaore ano kia mate. Hei te 30 o tenei marama mutu ai te hoko waipiro ki Ashburton, ki Mataura, ki Chalmers kite rongo hoki e kore e whakaaetia e nga komiti te hoko waipiro ki Newtown me Bruce. He maha hoki nga whare waipiro o etahi takiwa e turakina. '
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19030601.2.20
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 64, 1 June 1903, Page 10
Word Count
1,328PITOPITO KORERO. Pipiwharauroa, Issue 64, 1 June 1903, Page 10
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.